Przewlekła biegunka – przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest przewlekła biegunka? 

Biegunkę definiuje się jako zwiększoną częstość oddawania stolca (powyżej trzech razy na dobę) o zmienionej konsystencji, która jest płynna lub półpłynna.  

Biegunkę można podzielić według czasu jej trwania. Wówczas wyróżnią się biegunkę:

• ostrą – trwa krócej niż 14 dni; w ponad 90% przypadków przyczyną jest infekcja o podłożu bakteryjnym lub wirusowym; 
• przewlekającą się – trwa powyżej 14 dni, ale ustępuje w ciągu 4 tygodni; 
• przewlekłą – trwa powyżej 4 tygodni [1, 2].

Przyczyny biegunki przewlekłej 

Przewlekła biegunka dotyczy 3-5% pacjentów. Jej występowanie z reguły sugeruje przyczynę niezakaźną i wymaga pogłębionej diagnostyki [2]. Jako najczęstsze przyczyny można wymienić zespół jelita wrażliwego, zaburzenia wchłaniania i nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego). 

Biegunkę przewlekłą można podzielić w zależności od mechanizmu powstawania: 

• biegunka sekrecyjna – przyczyną jej powstawania jest zaburzony transport elektrolitów. Na skutek hormonów, enterotoksyn, nowotworów, zaburzeń wchłaniania, nietolerancji pokarmowych lub działań niepożądanych leków do światła jelita w nadmiernej ilości wydzielana jest woda wraz z elektrolitami. Charakterystycznym objawem dla biegunki sekrecyjnej jest utrzymywanie się objawów mimo nieprzyjmowania pokarmów. Stolce są obfite, wodniste. Zwykle nie towarzyszy jej ból brzucha; 
• biegunka osmotyczna – na skutek występowania w jelicie substancji osmotycznie czynnych, prowadzących do wzrostu ciśnienia osmotycznego, następuje nadmierne gromadzenie się płynów wydzielanych przez nabłonek znajdujący się w jelicie czczym. Przyczyną mogą być stosowane leki, m.in. metformina, orlistat, neomycyna, kolchicyna, niektóre cytostatyki, leki zobojętniające i przeczyszczające – laktuloza i makrogole. Stosowanie słodzików, takich jak sorbitol czy mannitol, również może być impulsem do wystąpienia tego typu biegunki. Dodatkowo wśród przyczyn można wymienić zaburzenia wchłaniania, np. celiakia, zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), zespół krótkiego jelita oraz zaburzenia trawienia (m.in. zewnątrzwydzielniczą niewydolność trzustki czy nietolerancja laktozy). Tego typu biegunka objawia się pienistymi, tryskającymi stolcami. Ustępuje na czczo i po zaprzestaniu stosowania substancji osmotycznie czynnych; 
• biegunka tłuszczowa – powstaje w wyniku zaburzeń trawienia w niewydolności trzustki lub podczas niedoboru kwasów żółciowych. Przyczyną może być również, podobnie jak w biegunce osmotycznej, zaburzenie wchłaniania w celiakii oraz zespole przerostu bakteryjnego jelita cienkiego. Wśród powodów jej występowania można również wymienić resekcję fragmentu jelita skutkującą zmniejszoną zdolnością do absorpcji oraz niedokrwienie kreski. Stolce są połyskliwe, tłuste, maziste, o gnilnym zapachu. Trudno spłukać je wodą. Towarzyszą im wzdęcia brzucha;
• biegunka zapalna – towarzyszy jej stan zapalny, który może powstać w wyniku infekcji wirusowej, bakteryjnej (E.coli, Shigella, Yersinia enterocolitica, Campylobacter, Mycobacterium tuberculosis) lub pasożytniczej. Może mieć przyczynę w zapaleniu niedokrwiennym jelit, nieswoistych chorobach zapalnych jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) lub chorobach nowotworowych. Może również wynikać z nadwrażliwości pokarmowej, radioterapii i stosowanych leków (najczęściej wywoływana przez cytostatyki). W stolcu możliwa jest obecność krwi i dużej ilości leukocytów. Dodatkowo mogą dołączyć objawy ogólnoustrojowe – gorączka i wzrost markerów reakcji zapalnych (CRP i OB); 
• biegunka spowodowana przyśpieszonym pasażem jelitowym – w wyniku zbyt szybkiej motoryki procesy zagęszczania i wchłaniania są zaburzone. Jej podłożem może być stosowanie leków prokinetycznych, zespół jelita drażliwego, nadczynność tarczycy, cukrzyca oraz przebyte operacje chirurgiczne dotyczące układu pokarmowego [1, 2, 4, 5]. 

Diagnostyka przewlekłej biegunki 

Oprócz wywiadu lekarskiego i przeprowadzonego badania fizykalnego istotne są wstępne badania laboratoryjne, w tym szczególnie badanie kału.  W celu określenia charakteru biegunki oznacza się w nim stężenie sodu i potasu oraz na ich podstawie wylicza się wartość lukiosmotycznej. Dodatkowo wykonuje się badanie poziomu ciał redukujących, kalprotektyny, obecności krwi utajonej, badanie parazytologiczne oraz w kierunku obecności Clostridium difficile. 

Badanie krwi obejmuje morfologię, poziom CRP, profil tarczycowy i badanie w kierunku celiakii.  

Szczegółowa diagnostyka obejmuje m.in.: 

• USG jamy brzusznej,  
• kolonoskopię,  
• gastroskopię z biopsją,  
• wodorowy test oddechowy (w przypadku podejrzenia nietolerancji laktozy),  
• badanie obrazowe trzustki,  
• ocenę pasażu jelita cienkiego,  
• badania radiologiczne, 
• oznaczenie innych parametrów laboratoryjnych.  

Lekarz na podstawie opisanych objawów i wyników podstawowych badań może skierować pacjenta na pogłębioną diagnostykę w zależności od podejrzewanej przyczyny [3]. 

Jak leczyć biegunkę przewlekłą? 

Przede wszystkim należy ustalić przyczynę biegunki, przez co możliwe jest włączenie odpowiedniego leczenia. Może ono obejmować zmianę dawek leków, leczenie infekcji lub unikanie składników pokarmowych wywołujących nadwrażliwość.  

Ważnym aspektem jest również leczenie objawowe, gdyż głównym powikłaniem przewlekłej biegunki jest odwodnienie, które może być zagrożeniem dla życia. 

W przypadku łagodnej i umiarkowanej biegunki przy niewielkim stopniu odwodnienia należy spożywać wodę, napoje izotoniczne i rozcieńczone soki owocowe. Szczególnie pomocne mogą być doustne płyny glukozowo-elektrolitowe, np. Gastrolit, Acidolit, Orsalit, Hipp ORS, Jonolit. 

W przypadku ciężkich biegunek stosuje się nawadnianie przez dożylne podanie płynów z elektrolitami. 

W leczeniu objawowym stosuje się również leki spowalniające perystaltykę jelit i środki absorbujące: 

• loperamid – opioidowy lek niewykazujący działania przeciwbólowego. Poprzez działanie na receptory ściany jelita wydłuża czas pasażu jelitowego oraz zwiększa wchłanianie wody i elektrolitów. Nie powinien być stosowany podczas wysokiej gorączki lub gdy w stolcu występuje krew; 
• diosmektyt – ma właściwości absorpcyjne w stosunku do bakterii i ich enterotoksyn oraz pomaga przywrócić prawidłową przepuszczalność jelit. Dzięki dużej lepkości i swojej strukturze warstwowej powleka błonę śluzową, chroniąc przed czynnikami drażniącymi. 
• probiotyki – stosowane w biegunkach o podłożu bakteryjnym, wirusowym, w nieswoistych zapaleniach jelit i IBS. Głównie stosowane są preparaty zawierające szczepy Lactobacillus rhamnosus GG (LGG), Lactobacillus casei, Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium [2-4]. 

Dieta w przewlekłej biegunce 

Dieta może być pomocna w celu ustalenia czynnika powodującego nietolerancję lub alergię. Szczególne zastosowanie diagnostyczne ma u dzieci, u których stosuje się eliminację poszczególnych składników diety i wykonuje próby prowokacji [4]. 

Podczas przewlekłych biegunek z diety należy wyeliminować alkohol, produkty zawierające dużą zawartość błonnika pokarmowego, pikantne dania, warzywa wzdymające, żywność z dodatkiem sorbitolu i kofeinę [2]. 

Przeczytaj również:
Biegunka (rozwolnienie) – przyczyny, objawy i leczenie