Za co odpowiadają półkule mózgu?

Mózg jako część układu nerwowego 

Mózg jest jedną ze składowych układu nerwowego naszego organizmu, który zbudowany jest z komórek nerwowych (neuronów i neurocytów). Komórki nerwowe tworzą tkankę nerwową, a także komórki glejowe (tzw. glej), które odgrywają niezwykle ważną funkcję podczas rozwoju układu nerwowego, a u dojrzałej osoby aktywnie wspierają czynności pozostałych neuronów, np. wytwarzają aktywne substancje regulujące pobudliwość neuronów, tworzą mielinę (osłonkę włókien nerwowych). Układ nerwowy człowieka składa się z: 

• centralnego układu nerwowego (CUN) – tworzy go mózg i rdzeń kręgowy;  
• obwodowego układu nerwowego – w jego skład wchodzi aż 31 par nerwów rdzeniowych oraz 12 par nerwów czaszkowych. 

Mózg zbudowany jest istoty szarej (będącej warstwą zewnętrzną mózgu, w której zlokalizowane są komórki nerwowe) i istoty białej (warstwa wewnętrzna, zawierająca włókna nerwowe, tzw. aksony). To właśnie w mózgu odbywają się najważniejsze procesy naszego życia, odbieranie informacji ze świata zewnętrznego, jak i ich wysyłanie. Ponadto odpowiada za nasze najbardziej podstawowe funkcje życiowe takie jak oddychanie, krążenie krwi, a nawet bicie serca. Bez mózgu i jego składowych życie naszego organizmu nie miałoby prawa bytu, ponieważ to on „zarządza” pracą wszystkich podzespołów ludzkiego ciała.  

Budowa mózgu 

Mózg składa się z dwóch wyraźnych półkul (prawej i lewej) połączonych tzw. spoidłem wielkim (ciałem modzelowatym), umożliwiającym m.in. przepływ informacji między półkulami. W obu półkulach wyróżnia się płaty: 

• czołowe (związane z zachowaniem, mową), 
• skroniowe (związane ze słuchem i węchem), 
• ciemieniowe (związane z orientacją przestrzenną, a także z odczuwaniem bólu), 
• potyliczne (mają ścisły związek ze wzrokiem), 
• limbiczne (mają związek z emocjami). 

U każdego z nas dominuje jedna półkula mózgu, co ma związek z lateralizacją, czyli ręcznością (dlatego jesteśmy prawo- lub leworęczni). Warto również wiedzieć, że mózg każdego z nas nieco się różni, szczególnie pod względem wagi i objętości. Średnia waga mózgu dorosłej osoby wynosi 1200-1400 gramów, zaś jego objętość ma związek z płcią. Kobiecy mózg jest nieco mniejszy niż męski, nie ma to jednak żadnego związku z funkcjonowaniem i mądrością kobiet! 

Półkule mózgu – działanie i współpraca 

U naczelnych półkule mózgu są najbardziej rozwinięte, zajmując aż 80% całej masy mózgowia. Mimo że zarówno prawa, jak i lewa półkula specjalnie nie różnią się od siebie budową, z ich funkcjonowaniem jest już inaczej. Badania wykazują, że każda z nich jest odpowiedzialna za zupełnie inne funkcje, jednak stale pozostają ze sobą w kontakcie.

Lewa półkula („zimna” i „werbalna”) odpowiada za: 

• mówienie, 
• pisanie, 
• obliczenia matematyczne, 
• szeregowanie, 
• logiczne myślenie, 
• analizowanie, 
• rozumienie, 
• liczenie, 
• rozpoznawanie przedmiotów przy pomocy dotyku, 
• kontrolę prawej strony ciała, 
• dostrzeganie szczegółów, 
• przedmioty ścisłe, 
• planowanie, 
• porządek, 
• uczucia, 
• pracę zmysłów. 

Osoby, u których dominuje lewa półkula, działają według ustalonych planów, lubią mieć wokół siebie porządek, cenią sobie punktualność, lubią życie według określonych ustaleń. 

Prawa półkula („gorąca” i „twórcza”) odpowiada za: 

• wyobraźnię przestrzenną, 
• myślenie abstrakcyjne, 
• intuicję, 
• zdolności artystyczne, 
• kreatywność, 
• muzykalność, 
• rytm, 
• odróżnianie rymów, 
• wyobraźnię, 
• pracę globalną, 
• kontrolę lewej strony ciała, 
• przedmioty humanistyczne, 
• metaforyczność, 
• rozróżnianie kolorów, 
• dostrzeganie podobieństw, 
• wizualizację, 
• emocjonalność, 
• manipulowanie przedmiotami. 

Osoby, u których dominuje prawa półkula, nie zawsze są punktualne na spotkaniach. Lubią muzykę i taniec, a także różne formy artystyczne i zajęcia kreatywne. 

Jak widać, każda z półkul odpowiada za szereg funkcji, które stale są obecne w życiu codziennym. Warto jednak zaznaczyć, że dominacja np. prawej półkuli nie gwarantuje dużej kreatywności czy idealnego wyczucia rytmu. Półkule stale ze sobą współpracują, a żeby każda z osobna mogła prawidłowo funkcjonować, druga półkula również musi być w pełni sprawna. Co więcej, w trakcie nauki obie półkule są aktywne, dzięki czemu obie czerpią z nauki korzyści, np. rozwiązując zadania matematyczne, lepiej będziemy przyswajać zagadnienia związane z muzyką. Dzieje się tak, ponieważ aktywna praca obu półkul wprawia nas w swego rodzaju odprężenie, sprzyjające nauce nowych rzeczy. Jak sprawić, aby obie półkule aktywnie pracowały?  

Oto kilka ćwiczeń aktywizujących jednocześnie lewą i prawą półkulę: 

• rysowanie obiema rękami jednocześnie (np. figury geometryczne lub szlaczki), 
• żonglowanie – uaktywnia koordynację wzrokowo-ruchową, a także równowagę, co ma wpływ na pobudzenie wielu obszarów mózgu jednocześnie, 
• słuchanie muzyki barokowej – według badaczy najkorzystniej jest słuchać takich kompozytorów jak Jan Sebastian Bach, Fryderyk Haendel czy Antonio Vivaldi, 
• ćwiczenia zwiększające koncentrację, 
• wykonywanie leniwych ósemek. 

Dominacja jednej z półkul 

Dominacja prawej lub lewej półkuli kształtuje się już w dzieciństwie i głównie określa, którą ręką będziemy się posługiwać przez resztę życia. Większość osób posługuje się prawą ręką, a więc dominuje u nich lewa półkula. Oznacza to również, że jedna ze stron ciała jest po prostu silniejsza od drugiej. Wynikiem lateralizacji jest posługiwanie się preferowanym organem, tj. ręką, uchem, okiem. Lateralizacja jest uwarunkowana genetycznie. 

Praca półkul, jak i funkcjonowanie całego mózgowia jest bardzo skomplikowanym procesem, o którym wciąż wiemy niewiele. Zapewne w przyszłości naukowcy odkryją w nich wiele nowych i ciekawych rzeczy. 

Źródła: 

• J. Smolińska, Ł. Szychowski, Techniki efektywnego uczenia się, Elitmat 2011. 
• B. Sadowski, Rola mózgu w procesach nadawania i odbioru mowy [w:] Podstawy neurologopedii, pod red. T. Gałkowskiego, E. Szeląg, G. Jastrzębowskiej.