Artykuły
Transplantologia
Pojęcie „transplantacja” ma swoje korzenie w łacinie (plantō – sadzić, umieszczać oraz trāns – poza, dalej). Zamiennie dla tej nazwy stosuje się przeszczep. A czym jest transplantologia? Definicja mówi, że jest to dziedzina medycyny, w której specjaliści zajmują się przeszczepianiem narządów, prowadzeniem pacjentów po przeszczepach oraz logistyką, będącą często głównym wyzwaniem. Jest to nowo wyodrębniona specjalizacja lekarska, a transplantacją narządów zajmują się lekarze wielu specjalności, przede wszystkim chirurdzy.
Przeszczep narządu polega na pobraniu jednego z narządów, części narządu, tkanek czy komórek z organizmu dawcy i przeniesienie go do ciała biorcy w celu uzupełnienia zniszczonego lub brakującego organu. Jeśli dawca jest jednocześnie biorcą, przeszczep nazywa się autogeniczym (na przykład przeszczepy skórne pobrane z okolicy uda przesunięte na oparzone miejsce). Jeśli dawca i biorca są różnymi osobami, przeszczep nazywa się allogenicznym. Natomiast jeśli biorcy przeszczepiane są tkanki pochodzenia innego niż ludzkie, przeszczep nazywa się ksenogenicznym. Obecnie bada się możliwości wykorzystania organów zwierzęcych do przeszczepiania ich ludziom, jednak nie wykonuje się zabiegów z użyciem tych materiałów (poza łatami naczyniowymi i zastawkami serca).
Narządy, które z powodzeniem się przeszczepia lub udało się przeszczepić, to:
Pierwszy dokumenty opisujące procedurę przeszczepu dotyczą hinduskiego chirurga Sushruta, który miał użyć przeszczepu skórnego w rekonstrukcji nosa (autotransplantacja) już w II wieku przed naszą erą. Setki lat później włoski chirurg Gasparo Taglizacozzi przeprowadził kilka autogenicznych przeszczepów skóry. Jednocześnie przeszczepy allogeniczne nie skończyły się sukcesem. Co ciekawe, autor procedur w swojej pracy wysunął przypuszczenie odrzucania przeszczepu na długo przed pojawieniem się technologii pozwalającej na zrozumienie tego procesu.
Wzmianki o przeszczepach można znaleźć również w legendach. Pien Ch’iao, mityczny pierwszy lekarz w kulturze chińskiej, miał przeprowadzić podwójny przeszczep serca już w IV wieku p.n.e. W apokryfach rzymskokatolickich znajdziemy historię Damiana i Kosmy, świętych z III wieku naszej ery, którzy przeszczepili nogę cesarzowi bizantyjskiemu Justynianowi I Wielkiemu. Dawcą miał być nieżyjący Etiopczyk.
Autorem pierwszego udanego przeszczepu jest jeden z najbardziej znanych chirurgów w historii medycyny – Theodor Kocher. Lekarz ten zauważył, że całkowite wycięcie tarczycy (tyroidektomia) u pacjentów z wolem skutkuje zespołem objawów, które współcześnie są dobrze znane i łączone z niedoborem hormonów tarczycy. Aby zapobiec działaniom niepożądanym tyroidektomii, przeszczepiał funkcjonujące tarczyce pacjentom po ich wycięciu.
Przełom XIX i XX wieku to czas szerokiej akceptacji metody leczenia polegającej na zastąpieniu dysfunkcyjnych narządów zdrowymi. W konsekwencji był to czas wielu prób przeszczepiania organów. Zabiegi były chirurgicznie udane, jednak odrzucanie przeszczepu było zjawiskiem nie do okiełznania bez leków immunosupresyjnych (wówczas niedostępnych).
Pierwszy udany przeszczep rogówki przeprowadził Eduard Zirm w 1905 roku w Ołomuńcu, ówcześnie znajdującym się na terenie Czech. Rogówka jest jedną z łatwiejszych do przeszczepienia struktur, gdyż zjawisko odrzucania jest w jej przypadku słabo zaznaczone.
Pierwszy udany przeszczep narządu został przeprowadzony w 1954 roku przez Josepha Murraya. Zabieg przeprowadzony został u pacjenta z niewydolnością nerek, a dawcą organu był jego brat bliźniak. Biorca nerki przeżył 8 lat przy przewidywanej w tamtym czasie 30-dniowej przeżywalności pacjentów z niewydolnością nerek. Takie same lub niemal identyczne antygeny tkankowe u bliźniąt jednojajowych były przyczyną powodzenia zabiegu i niewystąpienia zjawiska odrzucania.
W latach 50 XIX wieku wynaleziono leki immunosupresyjne oraz zasugerowano ich potencjał w hamowaniu odpowiedzi immunologicznej biorcy wobec przeszczepionego narządu. Jednak dopiero wynalezienie cyklosporyny w 1970 roku umożliwiło stosowanie skutecznej immunosupresji.
W 1963 roku przeprowadzone zostały pierwsze przeszczepy wątroby i płuc – oba nieudane.
W 1967 roku Christiaan Barnard – chirurg z Republiki Południowej Afryki (RPA), przeprowadził pierwszy przeszczep serca. Niestety pacjent zmarł 18 dni później z powodu zapalenia płuc. Kilka miesięcy później zespół chirurgów pod kierownictwem Barnarda podjął drugą próbę przeszczepienia serca, tym razem udaną – pacjent przeżył 18 miesięcy.
W tym samym roku przeprowadzone zostały pierwsze udane przeszczepy wątroby oraz trzustki. Zabiegi zostały wykonane w Stanach Zjednoczonych.
W kolejnych dekadach aż po dziś dzień osiągane były kolejne kamienie milowe. Ważniejsze osiągnięcia:
Prof. Wiktor Bross i prof. Władysław Wręźlewicz podjęli pierwszą próbę przeszczepienia nerki u 9-letniej dziewczynki. Mimo że narząd podjął pracę, pacjentka zmarła w wyniku powikłań operacji.
Operacji dokonał prof. Jan Nielubowicz w I Klinice Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie przy asyście prof. Wojciecha Rowińskiego, Jerzego Szczerbania i Waldemara Olszewskiego. Nadzór nefrologiczny nad przeszczepieniem miał prof. Tadeusz Orłowski. Przeszczepienie wykonano u 18-letniej uczennicy szkoły pielęgniarskiej – Danuty Milewskiej. Pacjentka od dzieciństwa cierpiała na chorobę nerek. Operacja trwała 57 minut. Wszczepiona nerka już po kilku minutach podjęła pracę. Aby upamiętnić tę datę, 26 stycznia w Polsce jest obchodzony jako Dzień Transplantacji.
Pierwszego udanego przeszczepienia serca dokonał prof. Zbigniew Religa, któremu asystowali prof. Andrzej Bochenek, dr Jerzy Wołczyk, prof. Marian Zembal oraz dr. n. med. Bogusław Ryfiński. Biorcą był 62-letni pacjent z niewydolnością serca, który zmarł kilka dni po przeszczepie. W wywiadach zaznacza się, że czas, w którym dokonano pierwszego przeszczepu, był początkiem kardiochirurgii w Polsce. Zespołowi brakowało doświadczenia nie tylko w zabiegu przeszczepu serca, ale również kardiochirurgicznego.
Profesor Stanisław Zieliński, chirurg z Pomorskiej Akademii Medycznej, przeprowadził operację przeszczepienia wątroby, jednak pacjent zmarł kilka dni po zabiegu. W tym samym roku zespół pod kierownictwem prof. Zielińskiego przeprowadził pierwszą próbę przeszczepienia nerki i części trzustki, również nieudaną.
Operacja była przeprowadzona przez prof. Jacka Szmidta w asyście dr. Krzysztofa Madeja, dr. Sławomira Frunze i prof. Sławomira Nazarewskiego w ówczesnej Klinice Chirurgii Naczyń i Transplantologii Akademii Medycznej w Centralnym Szpitalu Klinicznym przy ul. Banacha w Warszawie. Po transplantacji pacjentka przeżyła przez niemal 15 lat bez konieczności suplementowania insuliny i wykonywania dializ.
Profesor Piotr Kaliciński przy współpracy z prof. dr. Rudolfem Pichlmayrem z Niemiec wykonał pierwsze udane przeszczepienie wątroby w Polsce. Zabieg odbył się w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie.
Operacja przebiegła pod kierunkiem prof. Andrzeja Karwowskiego, a operatorami byli prof. Bogdan Michałowicz oraz doc. Jacek Pawlak. Obecnie wątrobę przeszczepia się w dziewięciu ośrodkach w Polsce. Do końca 2019 r. w Polsce wykonano łącznie 5218 takich operacji.
Przeszczep pojedynczego płuca przeprowadził po raz pierwszy w Polsce prof. Marian Zembala (asystent oraz uczeń profesora Religi) z zespołem. Do końca 2019 r. w Polsce wykonano 317 takich operacji.
Zabieg wykonany pod kierownictwem prof. Piotra Kalicińskiego w Centrum Zdrowia Dziecka.
Zabiegiem kierował prof. Jerzy Jabłecki.
Operacja odbyła się w Instytucie Onkologii w Gliwicach. Była przeprowadzona przez zespół pod kierownictwem prof. Adama Maciejewskiego. Operacja trwała 25 godzin i została ogłoszona sukcesem polskiej medycyny.
Zmiany w życiu codziennym po przeszczepie różnią się zależnie od choroby, która spowodowała konieczność takiego leczenia. Przeszczepienie nerki jest najlepszą z terapii nerkozastępczych (inne to dializy), gdyż nie wymaga konieczności regularnych i częstych wizyt szpitalnych (kilka razy w tygodniu po kilka godzin) w celu oczyszczenia krwi z metabolitów. Transplantacja umożliwia najczęściej pacjentowi powrót do normalnego życia. Wszyscy pacjenci po przeszczepach muszą stosować leczenie immunosupresyjne, które zapobiega odrzucaniu narządu. Moc terapii hamującej układ odpornościowy różni się zależnie od przeszczepionego organu. Allogeniczne serce wymaga stosowania większej ilości leków niż nerka. Leki przyjmuje się najczęściej do końca życia, a ich działania niepożądane nasilają się wraz z długością trwania leczenia. Należą do nich: nadciśnienie, zaburzenia gospodarki lipidowej czy nieprawidłowości w obrębie układu krzepnięcia.
Źródła:
Regulaminy
Pomocne linki
Dołącz do nas
Pobierz aplikację Recepta Gemini
Rezerwuj wygodnie w aplikacji, odbieraj w pobliskich aptekach!
