Choroby układu oddechowego – czym są?
Choroby układu oddechowego należą do najczęściej rozpoznawanych i jednych z najbardziej zagrażających zdrowiu chorób. Ze względu na rolę, jaką układ oddechowy pełni w organizmie, jego działanie wpływa również na pozostałe narządy. W związku z tym wszelkie problemy zdrowotne dolnych lub górnych dróg oddechowych mogą prowadzić do poważnych konsekwencji. Jednym z charakterystycznych objawów zakażenia dróg oddechowych jest kaszel, który ma na celu oczyszczenie układu oddechowego poprzez nagły wypływ powietrza pod ciśnieniem.
Choroby układu oddechowego mogą mieć różny przebieg – ostry, krótki lub przewlekły. Mogą je wywołać grzyby, wirusy i pasożyty, jednak istnieje również zależność genetyczna.
Do zakażenia układu oddechowego najczęściej dochodzi drogą kropelkową. Osoba zdrowa ma styczność z wydzielinami osoby chorej, które czasowo utrzymują się w powietrzu, np. po kichnięciu czy kaszlnięciu. Jeśli nosiciel nie zasłonił ust, rozprzestrzenił swoje mikrodrobinki śliny oraz wydzielinę z jamy nosowej wraz z patogenami w otoczeniu. Osoba zdrowa, która podczas oddychania wciągnęła powietrze z zakażonymi cząsteczkami, staje się wówczas kolejnym nosicielem choroby.
Główne przyczyny chorób układu oddechowego to:
- zanieczyszczenie środowiska – chemiczne lub biologiczne,
- zanieczyszczenie wewnętrzne, np. czynniki ryzyka w pracy, domu, garażu,
- nieodpowiednia dieta – otyłość, nadwaga, anemia, niedożywienie,
- obciążenie genetyczne – astma, nowotwory, mukowiscydoza, PoChP.
Ze względu na fizjologię choroby płuc możemy również podzielić na:
- obstrukcyjne – ze zmniejszonym przepływem powietrza w płucach,
- restrykcyjne – obniżające pojemność czynnościową płuc
Budowa układu oddechowego
Układ oddechowy tworzą poszczególne narządy wewnętrzne, które są ściśle ze sobą połączone. Są to:
- górne drogi oddechowe:
- nos (jama ustna),
- zatoki przynosowe,
- gardło,
- część krtani z fałdami głosowymi,
- dolne drogi oddechowe:
- krtań od fałd głosowych,
- tchawica,
- oskrzela prawe i lewe,
- oskrzeliki zakończone pęcherzykami płucnymi,
- płuco prawe i lewe,
- mięsień płucny – przepona.
Jak objawiają się choroby układu oddechowego?
Objawy chorób układu oddechowego powinny być sygnałem alarmującym, który powinien skłonić nas do wizyty u lekarza. Należą do nich:
- uporczywy i męczący kaszel,
- suchy, duszący kaszel,
- trudności w przełykaniu,
- kaszel wybudzający ze snu,
- napady duszności,
- ucisk w klatce piersiowej,
- ból w klatce piersiowej,
- ból w barkach,
- ból gardła,
- ból głowy,
- chrypka,
- dreszcze,
- podwyższona temperatura,
- świszczący oddech,
- zawroty głowy,
- płytki oddech,
- obecność śluzu z domieszką krwi,
- uczucie rozbicia,
- przemęczenie,
- kaszel z wydzieliną ropną,
- trudności w oddychaniu,
- utrata wagi,
- opadanie powieki,
- zwężenie źrenic,
- stronnicza utrata potliwości (np. jedne strony twarzy),
- obrzęk twarzy i szyi,
- zaczerwienienie skóry twarzy
Choroby układu oddechowego – rodzaje
Najczęstsze choroby układu oddechowego możemy podzielić na:
- choroby infekcyjne:
- grypa,
- gruźlica,
- nieżyt nosa,
- przeziębienie,
- zapalenie płuc,
- zapalenie krtani,
- zapalenie oskrzeli,
- zapalenie opłucnej,
- zapalenie tchawicy,
- krztusiec (koklusz),
- choroba legionistów,
- zapalenie zatok przynosowych,
- ostre zapalenie gardła i migdałków (angina),
- przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych
- przewlekłe zapalenie oskrzeli
- choroby nowotworowe:
- rakowiak,
- rak krtani,
- nowotwór płuc,
- rak jamy ustnej – w tym rak języka i ślinianek,
- rak oskrzeli – drobnokomórkowy i niedrobnokomórkowy,
- śródbłoniak opłucnej,
- choroby zawodowe:
- pylica płuc,
- azbestoza,
- beryloza,
- byssinoza,
- krzemica,
- alergiczny nieżyt nosa,
- międzybłoniak opłucnej,
- astma oskrzelowa (zawodowa),
- ostre uogólnione reakcje alergiczne,
- choroby płuc wywołane pyłem metali twardych,
- alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZPP),
- choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu,
- POChP wywołane narażeniem na pyły lub gazy drażniące,
- zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych,
- przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym,
- inne:
- dysfonia,
- SARS,
- ptasia grypa,
- alergia oddechowa,
- astma oskrzelowa,
- astma wysiłkowa,
- mukowiscydoza,
- katar sienny,
- odma opłucnowa,
- rozstrzenie oskrzeli,
- limfangioleiomiomatoza,
- obturacyjny bezdech senny (OBS),
- przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP).
Układ oddechowy to również jedno z najczęstszych miejsc przerzutów chorób nowotworowych. Jest on atakowany głównie w przypadku nowotworów:
- piersi,
- jąder,
- nerek,
- głowy i szyi,
- jelita grubego,
- mięsaków kości,
- mięsaków tkanek miękkich,
- czerniaka.
Choroby układu oddechowego – jak wygląda leczenie?
W celu rozpoznania choroby układu oddechowego lekarz ocenia:
- prawidłową głębokość i częstotliwość wdechów i wydechów,
- ruchy klatki piersiowej – symetryczność podnoszenia i opadania klatki,
- słyszalność oddechów po obu stronach klatki piersiowej,
- pracę mięśni brzucha w trakcie wdechów i wydechów,
- szmery podstawowe – pęcherzykowe i oskrzelowe,
- odgłos opukowy płuc,
- granicę płuc,
- rozszerzalność oddechową,
- drganie piersiowe,
- tarcie opłucnej,
- wygląd skóry,
- nacieki na klatce piersiowej,
- krążenia oboczne.
Dodatkowo w celu wykluczenia lub potwierdzenia choroby układu oddechowego pacjent może zostać skierowany na badania dodatkowe, takie jak:
- pomiar DLCO,
- spirometrię,
- bronchoskopię,
- scyntygrafię płuc,
- tomografię płuc,
- bodypletyzmografię,
- USG jamy opłucnej,
- RTG klatki piersiowej,
- test marszowy (korytarzowy) – 6MWD,
- morfologię krwi z rozmazem,
- IgE całkowite w surowicy,
- stężenie IgG, IgA i IgM w surowicy,
- RF,
- ACPA,
- ANA,
- ANCA,
- testy alergiczne,
- pozytonową tomografię emisyjną (PET).
Po wykonaniu badań diagnostycznych lekarz pulmonolog podejmuje decyzję o dalszym leczeniu pacjenta. W zależności od rozpoznania można stosować:
- leki wykrztuśne (sekretolityczne lub mukolityczne) – ułatwiające usunięcie wydzieliny zapalnej z dróg oddechowych,
- leki przeciwkaszlowe – działające obwodowo lub ośrodkowo,
- leki hamujące reakcje alergiczne w oskrzelach – glikokortykosteroidy, kromoglikan disodowy, nedokromil sodowy, ketotifen, leki immunosupresyjne,
- leki rozszerzające oskrzela – miolityki, parasympatykolityki, metyloksantyny, β²-adrenegiczne,
- immunomodulację i immunoterapię swoistą,
- leki pomocnicze.
W wielu przypadkach oprócz leczenia farmakologicznego wskazana jest również rehabilitacja oddechowa w celu przywrócenia pojemności życiowej płuc, poprawy tolerancji organizmu na wysiłek fizyczny, a także zmniejszenia napadów duszności.
Higiena i profilaktyka układu oddechowego, czyli jak o niego dbać?
Profilaktyka układu oddechowego jest niezwykle ważna w dobie ciągłego wzrostu zanieczyszczeń, a więc czynników przyczyniających się do rozwoju chorób układu oddechowego.
Aby uchronić się przed chorobami układu oddechowego, należy:
- dbać o zbilansowaną dietę w celu uniknięcia niedożywienia lub nadwagi czy otyłości,
- odstawić używki,
- regularnie wykonywać ćwiczenia, szczególnie wpływające na poprawę wydolności płuc, takie jak pływanie, jazda na rowerze, spacer czy bieganie na łonie natury,
- unikać miejsc zanieczyszczonych, z ograniczoną cyrkulacją powietrza,
- zabezpieczać drogi oddechowe przy pracach z substancjami szkodliwymi, w tym pyłami, farbami i lakierami, chemikaliami itp.,
- wykonywać badania okresowe,
- unikać dymu papierosowego, rzucić palenie,
- wykonywać szczepienia ochronne obowiązkowe i dodatkowe, m.in. przeciwko błonicy, krztuścowi, grypie, gruźlicy, COVID-19,
- w przypadku występowania reakcji alergicznych powinno się wykonywać testy na alergeny, aby wyeliminować źródło uczulenia,
- gdy zauważymy u siebie niepokojące objawy, warto zgłosić się do lekarza. Nie należy podejmować leczenia na własną rękę.
W przypadku infekcji należy stosować samoizolację, zakrywać usta i nos, odkażać i dokładnie myć ręce. Higiena i choroby układu oddechowego mają ze sobą ścisły związek. Tylko dzięki przestrzeganiu zasad higieny i izolacji możemy zatrzymać rozprzestrzenianie się niebezpiecznych patogenów na innych nosicieli.
