Tracheotomia. Na czym polega?

Tracheotomia – co to jest? 

Tracheotomia to zabieg wykonywany u pacjentów, u których konieczne jest uzyskanie sztucznej drogi oddechu. W tym przypadku jest to otwór na szyi, przez który przechodzi rurka umożliwiająca przepływ powietrza.  

Tracheotomię można wykonać w dwóch trybach: 

• tryb planowy – przed zabiegiem lekarz dokonuje oceny laryngologicznej i zleca odpowiednie badania (np. układu krzepnięcia krwi); 
• tryb ostry – w sytuacji zagrożenia życia pacjenta. W przypadkach nagłych, aby udrożnić drogi oddechowe pacjenta, z reguły stosuje się inne techniki, np. intubację dotchawiczą czy maski krtaniowe. Z tego względu tracheotomia w trybie ostrym wykonywana jest rzadziej niż jako zabieg planowy. 

Zabieg ten przeprowadza się dwiema metodami: 

• metodą klasyczną (chirurgiczną), którą wykonuje lekarz otolaryngolog lub chirurg operacyjny; operację przeprowadza się najczęściej w znieczuleniu ogólnym; 
• metodą przezskórną – wiąże się z mniejszym ryzykiem powikłań i może być przeprowadzona przy łóżku chorego.  

W jakim celu wykonuje się tracheotomię? 

Wskazania do wykonania tracheotomii obejmują m.in.: 

• guzy w drogach oddechowych (np. rak krtani), 
• ciała obce zamykające górne drogi oddechowe,  
• urazy krtani i tchawicy,  
• wady wrodzone krtani i tchawicy,  
• obustronne porażenie fałdów głosowych,  
• zalegającą wydzielinę w drogach oddechowych, która uniemożliwia samodzielne oddychanie, 
• brak możliwości wykonania intubacji lub przedłużającą się intubację, 
• głębokie zaburzenia świadomości, poważne uszkodzenia mózgu lub szyi, 
• choroby mięśniowe wymagające przewlekłej wentylacji zastępczej. 

Tracheostomia a tracheotomia

Tracheotomia polega na otwarciu tchawicy poprzez nacięcie tkanek w odpowiednim miejscu na środku szyi. Otwór powstały po zabiegu to tracheostomia. Lekarz wprowadza przez niego rurkę, dzięki której proces oddychania może zachodzić z pominięciem górnych dróg oddechowych (nos, gardło, krtań). Do rurki można podłączyć respirator lub pojemnik z tlenem. Jeśli pozwala na to stan kliniczny chorego, może on także samodzielnie oddychać z pomocą rurki. 

Tracheotomia a respirator  

Tracheostomia jest często wybieraną alternatywą dla rurki intubacyjnej u pacjentów oddychających za pomocą respiratora.  

Prowadzenie respiratoroterapii za pomocą tracheostomii zamiast rurki intubacyjnej pozwala: 

• uniknąć rozwoju powikłań przedłużonej intubacji,  
• zwiększyć stabilność sztucznej drogi oddechowej (co daje mniejsze ryzyko niedotlenienia przy aktywności ruchowej pacjenta), 
• ograniczyć leczenie sedujące, które ma za zadanie obniżyć aktywność układu nerwowego, 
• zmniejszyć wysiłek oddechowy pacjenta,  
• ograniczyć ryzyko rozwinięcia zapalenia płuc, 
• zmniejszyć ryzyko śmierci pacjenta, 
• skrócić czas przebywania na oddziale intensywnej terapii, 
• poprawić komfort życia pacjenta (m.in. dzięki możliwości karmienia doustnego oraz mówienia). 

Jak widać, ta droga wentylacji przynosi pacjentowi wiele korzyści. Jeśli konieczne jest u niego utrzymanie sztucznej drogi oddechu powyżej trzech tygodni, metodą z wyboru jest właśnie tracheotomia.   

Tracheotomia – czy jest odwracalna? 

Jeśli lekarz zdecyduje, że chory już nie potrzebuje rurki tracheostomijnej, można ją usunąć. Pacjent wraca wówczas do samodzielnego, fizjologicznego oddechu. „Dziura” po usunięciu rurki goi się z reguły bardzo szybko i zarasta w ciągu kilku dni. 

Tracheotomia – powikłania 

Tracheotomia, tak jak każda procedura inwazyjna, wiąże się z ryzykiem wystąpienia powikłań. 

Należą do nich: 

• krwawienie;  
• nieprawidłowe umiejscowienie, przemieszczenie, wysunięcie rurki z tchawicy, powodujące jej niedrożność; 
• uszkodzenie nerwu krtaniowego wstecznego (jego następstwem może być chrypka, gdy dojdzie do porażenia po jednej stronie, bezgłos – przy uszkodzeniu obustronnym, duszność i zaburzenia połykania); 
• uszkodzenie chrząstki pierścieniowatej budującej krtań;  
• wytworzenie przetoki tchawiczo-przełykowej lub skórno-tchawiczej; 
• odma opłucnowa;  
• przedostanie się do dróg oddechowych treści żołądkowej; 
• duszność powodowana zalegającą wydzieliną w rurce; 
• zwężenie krtani i tchawicy;  
• zakażenie rany; 
• odleżyny tchawicy; 
• zaburzenia połykania. 

Pielęgnacja po tracheotomii w domu 

W niektórych przypadkach istnieją wskazania, aby pacjent po wyjściu ze szpitala w dalszym ciągu oddychał przez rurkę tracheostomijną (np. po operacji nowotworu krtani). Wówczas bardzo ważne jest przeszkolenie chorego i osób, które się nim opiekują, jak prawidłowo pielęgnować rurkę.  

Jeśli masz rurkę tracheostomijną:

• zadbaj o odpowiednie nawodnienie i nawilżenie powietrza w swoim otoczeniu ze względu na ryzyko wysychania błon śluzowych;

• regularnie odsysaj wydzielinę z dróg oddechowych – może to być także krew czy treść pokarmowa;
• przestrzegaj wyznaczonych przez lekarza terminów kontroli i wymiany rurki;
• wymieniaj opatrunki okolicy rurki tracheotomijnej. Przemywaj skórę wokół otworu jałowymi gazikami nasączonymi roztworem soli fizjologicznej. 

Zastosowanie się do powyższych wskazówek zmniejszy ryzyko wystąpienia groźnych powikłań związanych z tracheostomią (np. odleżyn czy niedrożności rurki) i zapewni prawidłową wentylację.  

Jeśli rurka tracheostomijna wypadnie, jak najszybciej zabezpiecz drogi oddechowe. Możesz samodzielnie włożyć nową rurkę lub przyłożyć duży gazik nad otworem w szyi. Gazik musi być większy niż średnica otworu, aby nie został zassany do układu oddechowego. Następnie zadzwoń po pogotowie ratunkowe.  

Tracheotomia a jedzenie i mowa 

Gdy podczas badania logopedycznego specjalista wykluczy przeciwwskazania do karmienia doustnego, możesz przyjmować pokarmy doustnie. U pacjentów z tracheostomią w warunkach domowych często zakłada się rurki tracheostomijne z mankietem uszczelniającym. Przed każdym posiłkiem sprawdź szczelność i napełnienie mankietu (balonika) powietrzem. Prawidłowo napełniony balonik uniemożliwi przedostanie się pokarmu do dróg oddechowych i zapewni w ten sposób bezpieczeństwo. Kiedy nie jesz ani nie pijesz, powietrze z balonika powinno być odessane. Zapobiegnie to rozwojowi odleżyn w tchawicy. 

Kolejną ważną kwestią jest możliwość komunikacji z otoczeniem. Niestety u pacjenta z tracheostomią powietrze omija struny głosowe, co utrudnia mówienie. Początkowo możesz porozumiewać się za pomocą kartki i długopisu czy komunikatora na urządzeniach elektronicznych. Aby umożliwić prostą komunikację głosową, można zastosować też specjalną foniatryczną rurkę tracheostomijną. 

Tracheotomia to zabieg ratujący życie osób z niewydolnością oddechową. Często są to chorzy leżący w oddziale intensywnej terapii, jednak z tracheostomią można także funkcjonować w życiu codziennym. W każdym przypadku bardzo ważna jest odpowiednia pielęgnacja rurki tracheostomijnej. Pomoże to zapobiec niebezpiecznym powikłaniom.