Kategorie
Gemini.pl

Artykuły

X - Kalendarz adwentowy
X - Herbapol Syrop sosnowy
X - Nutricia Bebilon + Mustela
X - Humavit Colostrum
X - Aurovitas ApoD3
X - Pomysł na prezent 3
X - Baby Week 9
X - Inhalatory
X - Unia Unituss

Logopedia

Sortuj wg

Zaburzenia i wady mowy – porady, rodzaje, badania, objawy, leczenie, profilaktyka 

Zarówno zaburzenia mowy, jak i wady wymowy mieszczą się w szerokim kręgu zainteresowań logopedycznych. Zaburzenia i wady są pojęciem dość ogólnym, ponieważ w ich zakresie znajduje się wiele różnorodnych przypadłości pod względem objawów, przyczyn czy skutków. Czym są zaburzenia wymowy i wady wymowy? Jakie objawy dają zaburzenia logopedyczne i jak wygląda ich korekta? I  przede wszystkim jak im zapobiegać? Czytaj więcej...

Czym są zaburzenia mowy? 

Według słownika logopedycznego za zaburzenia mowy uważa się zakłócenie lub całkowite zniesienie czynności mówienia i/lub rozumienia mowy. Ich przyczyny mogą być bardzo zróżnicowane, podobnie jak objawy, które mogą mieć charakter prosty lub złożony. Z kolei zaburzenia wymowy (wady wymowy) to zjawisko polegające na występowaniu problemów w realizacji substancji fonicznej w płaszczyznach suprasegmentalnej (zaburzenia prozodii, tj. akcentu, intonacji, rytmu) i segmentalnej (zaburzenia artykulacji, czyli po prostu wadliwa realizacja (wymowa) głosek). Zaburzenia mowy mogą występować łącznie lub osobno, w zależności od przypadku, np. zaburzenia obu płaszczyzn mogą być obecne w przypadku osób z rozszczepem podniebienia, jak i u osób z wadami słuchu lub osób niesłyszących. W przypadku wad wymowy (znanych też pod postacią dyslalii) zaburzenia dotyczą najczęściej tylko płaszczyzny segmentalnej. Należy pamiętać, że do wady wymowy nie zalicza się nieprawidłowości wynikających z błędów wymawianiowych, gwary czy jeszcze nieukończonego rozwoju mowy dziecka. 

Jakie są przyczyny zaburzeń i wad wymowy? 

Nie da ukryć, że zarówno zaburzenia, jak i wady wymowy mogą bardzo komplikować i ograniczać życie pacjenta, dlatego tak ważne jest znalezienie ich przyczyny i w miarę możliwości ich usunięcie. W przypadku zaburzeń mowy do ich głównych przyczyn zalicza się m.in.: 

  • uszkodzenia mózgu, do których doszło w wyniku wypadku komunikacyjnego, udaru, wylewu, nowotworu, chorób neurodegeneracyjnych,  
  • choroby neurologiczne (np. SLA – stwardnienie zanikowe boczne), 
  • uszkodzenia aparatu artykulacyjnego powodującego np. bezgłos, afazję rozwojową, dyslalię, 
  • zmiany chorobowe w budowie krtani, 
  • choroby genetyczne,  
  • zaburzenia o podłożu psychicznym, choroby psychiatryczne,  
  • niepełnosprawność intelektualną w różnym stopniu, 
  • autyzm

Z kolei występowanie wad wymowy może być spowodowane: 

  • nieprawidłowościami w zakresie połykania (np. utrzymujący się niemowlęcy typ połykania), gryzienia, odgryzania czy żucia, 
  • zaburzeniami słuchu i wadami w budowie narządu słuchu, 
  • wadami zgryzu, 
  • brakami w uzębieniu, 
  • zbyt małym lub zbyt dużym napięciem mięśniowym, 
  • niższą sprawnością narządów artykulacyjnych, 
  • nieprawidłową budową narządów artykulacyjnych (zmiany anatomiczne), 
  • zaburzeniami w centralnym układzie nerwowym
  • częstymi infekcjami i brakiem drożności nosa, 
  • alergiami, 
  • nieprawidłowym sposobem oddychania, 
  • przerostem trzeciego migdałka, 
  • nieprawidłowymi wzorcami mowy, 
  • brakiem warunków do prawidłowego rozwoju mowy, np. patologiczne środowisko, brak należytej opieki rodzicielskiej i zdrowotnej. 

Rodzaje zaburzeń i wad wymowy i ich objawy 

Do zaburzeń mowy, czyli zakłóceń lub częściowego zniesienia czynności mówienia  i/lub rozumienia mowy zalicza się: 

  • afazję – zaburzenia mowy, które polegają na częściowej lub całkowitej utracie zdolności rozumienia mowy i jej tworzenia; afazja pojawia się w wyniku uszkodzeń ośrodków mózgowych (w półkuli dominującej) odpowiedzialnych na rozumienie mowy i jej tworzenie; 
  • dyzartrię – zaburzenia mowy powstałe w wyniku uszkodzenia dróg unerwiających narządy artykulacyjne, oddechowe i fonacyjne; 
  • anartrię – brak rozwoju mowy bądź jej utrata, spowodowane uszkodzeniem układu pozapiramidowego, dróg unerwiających narządy mowne lub ośrodków w pniu mózgowym; 
  • jąkanie – zaburzenie mowy, niepłynność cechująca się powtórzeniami lub przedłużaniem dźwięków; jąkanie ma związek ze współpracą i reakcją narządów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, a także może mieć podłoże psychospołeczne;  
  • mutyzm – niemożność posługiwania się mową, mimo że budowa aparatu artykulacyjnego jest prawidłowa, a rozumienie zachowane; mutyzm ma podłoże psychologiczne; wyróżnia się mutyzm całkowity, selektywny, celowy; 
  • apraksję – niezdolność do wykonywania precyzyjnych ruchów, np. zapinania guzików czy wiązania sznurowadeł; w przypadku zaburzeń mowy jest to apraksja oralna polegająca na zaburzeniu wykonywania precyzyjnych ruchów narządów artykulacyjnych; 
  • afonię – utrata dźwięczności głosu, bezgłos, ma związek z uszkodzeniami krtani lub strun głosowych; 
  • dysfonię – zaburzenia głosu związane z jego wysokością, siłą, barwą, czasem (długością) fonacji, barwy itd.; 
  • oligofazję – zaburzenia mowy spowodowane niepełnosprawnością intelektualną; 
  • parafrazje – zaburzenie mowy polegające na przekręcaniu słów lub ich zastępowaniu wyrazami o zupełnie innym znaczeniu, co powoduje brak zrozumienia przez rozmówcę; parafrazje cechują się występowaniem w dużej mierze neologizmów (innowacje językowe, nowe słownictwo); parafrazje mogą pojawiać się u afatyków, a także osób dotkniętych np. schizofrenią

Z kolei wady wymowy (czyli dyslalię) dzieli się następująco: 

  • sygmatyzm (seplenienie) – nieprawidłowa wymowa głosek trzech szeregów – syczącego (s,z,c,dz), ciszącego (ś,ź,ć,dź), szumiącego (sz,rz,cz,dż); sygmatyzm może mieć wiele postaci, wśród których najczęstszą jest seplenienie międzyzębowe (podczas artykulacji język wsuwa się między zęby); może mieć trzy rodzaje – seplenienie właściwe (deformacja głosek), parasygmatyzm (zastępowanie głoski dentalizowanej inną, realizowaną prawidłowo), mogisygmatyzm (opuszczanie dźwięku); seplenienie jest najczęstszym zaburzeniem u dzieci; 
  • rotacyzm (reranie) – nieprawidłowa wymowa głoski r; podobnie jak w seplenieniu może występować rotacyzm właściwy, pararotacyzm lub mogirotacyzm; ponadto rotacyzm może być pod postacią rotacyzmu międzyzębowego, policzkowego, wargowego, dwuwargowego, wargowo-zębowego, podniebiennego, gardłowego, języczkowego; 
  • mowę bezdźwięczną – brak realizacji spółgłosek dźwięcznych i zastępowanie ich bezdźwięcznymi odpowiednikami, np. zamiast z wymawia się s, zamiast g wymawia się k; mowa bezdźwięczna może dotyczyć 13 par głosek, które są opozycyjne wobec siebie, tj. s-z, c-dz, sz-rz, cz-dż, p-b, pi-bi,  f-w, fi-wi, k-g, k-g, ki-gi, ś-ź, ć-dź; 
  • kappacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski k (parakappacyzm i mogikappacyzm); 
  • gammacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski g (paragammacyzm, mogigammacyzm); 
  • betazym – nieprawidłowa wymowa głosek p lub b (parabetacyzm, mogibetacyzm); 
  • lambdacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski l (lambdacyzm właściwy, paralambdacyzm, mogilambdacyzm); 
  • dyslalia wieloraka – wadliwa wymowa wielu głosek, np. s, z, r, ś, k; mowa może być słabo rozumiana, bełkotliwa; 
  • rynolalię (mowę nosową) – mowa charakteryzuje się słyszalnym poszumem nosowym, co jest spowodowane obecnością wadliwego rezonansu nosowego; pacjent sprawia wrażenie, jakby mówił przez nos; mowa nosowa dotyczy głosek ustnych (wszystkie z wyjątkiem głosek m, mi, n, ń, ą, ę). 

Na szczególną uwagę zasługuje również palatolalia, a więc mowa wynikająca z obecności rozszczepu podniebienia i/lub wargi. Palatolalia jest klasyfikowana jako zaburzenie mowy lub rozwojowa wada wymowy. Wynika z zaburzeń rozwojowych, które powodują rozwój mowy w nieprawidłowych warunkach anatomicznych. 

Jak wygląda leczenie zaburzeń i wad wymowy? 

Zarówno zaburzenia mowy, jak i wady wymowy poddawane są leczeniu, czyli terapii logopedycznej. Należy jednak zaznaczyć, że sukces terapii zależy przede wszystkim od: 

  • stanu pacjenta,  
  • jego wieku,  
  • sprawności intelektualnej,  
  • poziomu rozumienia,  
  • chęci do współpracy,  
  • postawionej diagnozy, 
  • przyczyny wystąpienia zaburzenia.  

Jako że zaburzenia mowy są nierzadko związane z uszkodzeniami obszarów mózgowych, terapia logopedyczna ma na celu doprowadzenie pacjenta i jego mowy do takiego stanu, aby był rozumiany przez otoczenie i mógł jak najbardziej samodzielnie się komunikować. Należy również pamiętać, że w przypadku uszkodzeń mózgu występują często inne objawy, takie jak niedowłady czy paraliże, które wymagają kompleksowej rehabilitacji. Nie ma jednego złotego środka na terapię wszystkim zaburzeń mowy. W przypadku afazji (w zależności od jej rodzaju) terapia polega na ćwiczeniach funkcji poznawczych, pamięci, funkcji artykulacyjnych, rozumienia itd. Natomiast w przypadku dyzartrii terapia bazuje na ćwiczeniach prawidłowego oddychania, fonacji, dykcji, wyrazistości mowy itd. 

Leczenie wad wymowy ma zgoła inny charakter niż terapia zaburzeń mowy. W zależności od postawionej diagnozy wprowadza się ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne, fonacyjne, wywoływanie prawidłowej głoski, utrwalanie jej i automatyzowanie. Ponadto podczas terapii często mają miejsce ćwiczenia słuchu fonemowego.  

Ważne jest stosowanie się do zasad terapii logopedycznej, wśród których znajduje się:  

  • wczesne rozpoczęcie terapii,  
  • indywidualizacja terapii,  
  • dostosowanie terapii do dziecka/pacjenta,  
  • wykorzystanie możliwości pacjenta,  
  • kompleksowe oddziaływanie,  
  • świadomy i aktywny udział w terapii,  
  • współpraca z otoczeniem i innymi specjalistami (np. z ortodontą, neurologopedą, foniatrą itd.),  
  • systematyczność,  
  • stopniowanie trudności. 

Czy zaburzenia i wady wymowy da się wyleczyć? 

Nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ odpowiedź jest zależna od wielu czynników, chociażby: 

  • diagnozy,  
  • przyczyny zaburzeń,  
  • wieku pacjenta,  
  • poziomu rozwoju pacjenta, 
  • budowy narządów artykulacyjnych.  

Inne są szanse na powodzenie terapii sygmatyzmu prowadzonej u dziecka (która często kończy się sukcesem) niż terapia afazji u starszej osoby po wypadku komunikacyjnym bądź w przypadku osoby cierpiącej na demencję lub stwardnienie zanikowe boczne. Każdy przypadek jest inny i indywidualny. 

Zaburzenia wymowy – profilaktyka 

Profilaktyka wad wymowy, czyli zapobieganie ich wystąpieniu, może być rozpoczęta już w pierwszych dniach życia dziecka, np. poprzez karmienie piersią. Profilaktyka obejmuje wiele działań mających wpływ na żucie, gryzienie, połykanie, pracę narządów artykulacyjnych. Ważna jest obserwacja dziecka i jego rozwoju, a w razie pytań lub wątpliwości kontrola logopedyczna. Oto kilka działań profilaktycznych: 

  • Szybka eliminacja smoczka
  • Wprowadzanie stałych pokarmów, jedzenie z łyżeczki, picie z kubeczka. 
  • Kontrola wędzidełka podjęzykowego. 
  • Kontrola ortodontyczna i stomatologiczna. 
  • Badania przesiewowe. 
  • Wspólne zabawy z dzieckiem – zabawy oddechowe, proste ćwiczenia buzi i języka. 
  • Kontrola oddychania nosem, a nie przez usta. 
  • Wspólne czytanie z dzieckiem, dbanie o rozwój słownictwa. 
  • Niespieszczanie słów. 
  • Nieocenianie dziecka i nieporównywanie go do innych. 

Źródła: 

  • E. M. Skorek, Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny. wyd. Impuls, Kraków 2005. 
  • H. Rodak, Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, wyd. IV, 2002. 
  • A. Sołtys-Chmielowicz, Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka. wyd. Impuls, Kraków 2008. 
  • E. Banach, M. Cybulski, E. Krajewska-Kułak, Profilaktyka wad wymowy u dzieci do siódmego roku życia [w:] Hygeia Public Health 2015, 50(4): 566-571. 
Masz pytanie, szukasz porady?
Jeśli szukasz darmowej porady w zakresie zdrowia oraz przyjmowania leków lub suplementów diety, chętnie odpowiemy na Twoje pytanie.
Zapytaj farmaceutę