Niedokształcenie mowy o typie afazji – czym jest?

Czym jest niedokształcenie mowy o typie afazji? 

Niedokształcenie mowy o typie afazji to termin dedykowany dzieciom, których mowa nie rozwija się w sposób prawidłowy, a dokładniej obserwuje się liczne trudności w kształtowaniu języka. Obraz kliniczny u małych pacjentów jest bardzo zróżnicowany, a kombinacja objawów może być tak zawiła, że postawienie prawidłowej diagnozy logopedycznej wymaga przeprowadzenia wielu dodatkowych badań i obserwacji dziecka. Pierwszym symptomem, który może świadczyć o nieprawidłowości w rozwoju mowy, jest jej brak lub widoczne trudności w opanowaniu języka. Objawy te nie muszą być jedynymi symptomami, które niepokoją rodziców i opiekunów. Mogą one być nawet objawem towarzyszącym np. przy niedosłuchu, niepełnosprawności intelektualnej czy autyzmie. Co więcej, dziecko z zaburzonym procesem rozwoju mowy i języka poprzez swoje bariery może sprawiać wrażenie dziecka z niepełnosprawnością intelektualną.  

Jakie mogą być przyczyny niedokształcenia mowy o typie afazji? 

Ustalenie konkretnej przyczyny występowania niedokształcenia mowy o typie afazji jest bardzo trudne. Przypuszcza się jednak, że ma ona związek z: 

• uszkodzeniami mózgu w okresie okołoporodowym; 
• zatrzymaniem rozwoju niektórych struktur korowych; 
• zapaleniem mózgu; 
• zapaleniem opon mózgowych; 
• urazami; 
• chorobami neurologicznymi. 

Niedokształcenie mowy o typie afazji – rodzaje 

Wyróżnia się trzy typy tego zaburzenia: 

• niedokształcenia mowy o typie afazji ekspresyjnej,  
• niedokształcenia mowy o typie afazji percepcyjnej, 
• niedokształcenia mowy o typie afazji mieszanej. 

Niedokształcenie mowy o typie afazji ekspresyjnej (ruchowej) 

Niedokształcenie mowy o typie afazji ekspresyjnej cechuje się dobrym rozumieniem. Dzieci nim dotknięte najczęściej nie mają trudności w poprawnym wskazaniu przedmiotów czy wybraniu właściwej ilustracji. Rozumieją też proste i złożone polecenia, pytania, a także opowiadaną bajkę. Jeśli niedokształceniu mowy o typie afazji ekspresyjnej towarzyszą trudności z rozumieniem mowy, najczęściej można to zaobserwować poprzez ograniczone rozumienie stosunków przestrzennych, pojęć abstrakcyjnych, czasowych itd. Oprócz dobrego rozumienia dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji ekspresyjnej nie mają trudności w realizacji głosek zgodnie z rozwojem wiekowym.  

Istotnym problemem, który się pojawia, jest zaburzona kinestezja artykulacyjna i praksja.  

Im większe zaburzenie praksji i kinsestezji, tym poważniejsze zaburzenia artykulacji.  

Często pojawia się również metateza, a więc przestawianie głosek i sylab w wyrazie. Ponadto dzieci, u których występuje opisywane zaburzenie, często upraszczają grupy spółgłoskowe, pojawiają się także elizje (opuszczanie dźwięków). Słownik czynny dziecka z niedokształceniem mowy o typie afazji jest uboższy niż słownik bierny.  

Z badań wynika, że nawet starsze dzieci (5/6-letnie) przez bardzo długi czas posługują się wyrazami dźwiękonaśladowczymi i prostymi słowami, nierzadko dzieląc je na sylaby.  

Co więcej, w słowniku czynnym dzieci dominują rzeczowniki. Przysłówki, spójniki i przyimki pojawiają się niezwykle rzadko. Trudności sprawiają też formy fleksyjne i składniowe.  

Terapia niedokształcenia mowy o typie afazji ekspresyjnej jest długa i żmudna. Często (w przypadku starszych dzieci) przy terapii mowy wprowadza się od razu naukę czytania i pisania. Dzieje się tak, ponieważ pismo ułatwia dziecku zapamiętywanie i odtwarzanie struktury wyrazów. Podczas terapii pracuje się nad umiejętnościami językowymi dzieci, fleksją, składnią i kinestezją artykulacyjną. Tempo rozwoju jest zazwyczaj zmienne. Nawet mimo intensywnej terapii większość dzieci afatycznych boryka się z problemami w mowie i piśmie nawet przez całe życie.  

Niedokształcenie mowy o typie afazji percepcyjnej  

Niedokształcenie mowy o typie afazji percepcyjnej cechuje się niskim poziomem rozumienia mowy. Dzieci błędnie wskazują przedmioty i obrazki, a ich odpowiedzi na pytania nie są adekwatne. Często też nie są w stanie wykonać prostych poleceń lub wykonują je nieprawidłowo.  

Zaskakującym objawem może być brak reakcji na mowę, podczas gdy dziecko reaguje na dźwięki i głos.  

W niedokształceniu mowy o typie afazji percepcyjnej to sprawność ruchowa narządów artykulacyjnych jest lepsza niż rozumienie. Bardzo często dzieci te są diagnozowane w kierunku niedosłuchu. Ciężko znoszą przebywanie w grupie i słabo reagują na przekaz werbalny kierowany do większej ilości osób. Podstawowym bodźcem, dzięki któremu mogą odbierać informacje z otoczenia, są bodźce wzrokowe. U dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji percepcyjnej słownik bierny jest bardzo ubogi. Nie potrafią powtórzyć za osobą dorosłą pojedynczych głosek, sylab i wyrazów. Nawet jeśli powtórzą, to często tego nie rozumieją.  

Terapia niedokształcenia mowy o typie afazji percepcyjnej nie jest łatwa. Największy nacisk kładzie się przede wszystkim na rozwój rozumienia. Wypowiedzi dziecka przez długi czas są nieprawidłowe, zarówno pod względem fleksji, jak i składni. W porównaniu do dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji ekspresyjnej (ruchowej) łatwiej im opanować pismo, a także szybciej zapamiętują związek głoski i litery. Bardzo często w trakcie terapii stosuje się kojarzenie – poprzez podpisywanie obrazków, przedmiotów itd. w celu lepszego zapamiętywania słów (u tych dzieci wzrok jest zmysłem, który rekompensuje słuch).  

Zaburzenia rozwoju mowy u dzieci afatycznych często idą w parze z innymi zaburzeniami, takimi jak zaburzenia rozwoju motorycznego (motoryki dużej, małej).  

Niedokształcenie mowy o typie afazji mieszanej 

Postać mieszana niedokształcenia mowy o typie afazji łączy objawy afazji ekspresyjnej i percepcyjnej. Najczęściej jednak diagnozuje się postać mieszaną z przewagą zaburzeń ekspresyjnych lub z przewagą percepcji mowy.

Diagnoza niedokształcenia mowy o typie afazji 

Niedokształcenie mowy o typie afazji ciężko zdiagnozować, ponieważ towarzyszące jej objawy mogą wskazywać na inne zaburzenia, m.in. samoistny opóźniony rozwój mowy (SORM). Odróżnienie tych dwóch jednostek jest bardzo trudne, a czasem nawet niemożliwe, ponieważ objawy świadczące o opóźnionym rozwoju mowy i niedokształceniu mowy o typie afazji mogą utrzymywać się nawet do 5. roku życia i nie wskazywać jasno, która diagnoza będzie trafna. Zarówno u dzieci z ORM, jak i dzieci afatycznych początkowo mowa się nie rozwija lub rozwija się bardzo wolno. Mimo to mowa dzieci z ORM może nagle się rozwinąć, a dziecko całkiem szybko nadrabia zaległości. Jeśli jednak objawy są stałe, diagnoza powinna skłaniać się ku afazji rozwojowej, diagnozowanej u starszych dzieci.  

Jeśli zauważysz u swojej pociechy jakiekolwiek niepokojące objawy rozwojowe, warto skonsultować się ze specjalistą, który pokieruje procesem diagnostycznym.

Przeczytaj również:
Rozwój funkcji słuchowych – jak przebiega?