Czym zajmuje się surdologopedia?

Słuch – ważny zmysł u człowieka

Słuch jest jednym z najwcześniej rozwijających się zmysłów człowieka. Już w życiu płodowym dziecko słyszy bicie serca matki czy dźwięk jej głosu. Prawidłowo działający słuch jest podstawą rozwoju mowy i komunikacji – bez niego proces ten zostaje mocno zaburzony i ograniczony. Z myślą o takich pacjentach powstała odrębna dziedzina logopedii, skupiająca się na rehabilitacji mowy i komunikacji osób z uszkodzeniami i zaburzeniami słuchu.  

Surdologopedia i jej cele 

Etymologia terminu surdologopedia bazuje na trzech członach: surdus (głuchy), logos (mowa, słowo) i paideia (wychowanie).  

Jej nadrzędnym celem jest kształtowanie mowy osób głuchych, a także wszystkich osób z wadami słuchu zgodnie z ogólnymi zasadami logopedycznymi.  

Co się za tym kryje? 

• Kształtowanie i rozwijanie różnych sposobów komunikowania się przez osoby niesłyszące, tzn. wypracowanie takich umiejętności przekazywania i rozumienia tekstów słownych, sygnalizacyjnych lub pisemnych, dzięki którym osoba niesłysząca będzie w stanie swobodnie komunikować się z otoczeniem. 
• Terapia logopedyczna zaburzeń głosu i mowy osób słabosłyszących, zwłaszcza w zakresie semantyki, rozumienia i płynności mowy. 
• Kształtowanie mowy, czyli dbanie o jej prawidłowy rozwój zarówno pod względem fonetycznym, jak i gramatycznym oraz leksykalnym. 
• Doskonalenie wyrazistości mowy i wypowiedzi osób z zaburzeniami słuchu. 
• Praca nad głosem. 
• Pomoc i doradztwo rodzinne. 
• Stała współpraca ze specjalistami prowadzącymi pacjenta, np. z laryngologiem, foniatrą, audiologiem. 

Klasyfikacja niedosłuchów 

Według Międzynarodowego Biura Audiofonologii BIAP wyróżnia się: 

• pacjentów niesłyszących (głuchych), 
• pacjentów z resztkami słuchowymi, 
• pacjentów niedosłyszących.

Jeżeli pacjent w ogóle nie reaguje na dźwięki (nie tylko mowę), ubytek słuchowy traktowany jest jako ubytek powyżej 120 dB. 

Rodzaje niedosłuchu 

W zależności od miejsca uszkodzenia wyróżnia się zaburzenia obwodowe, do których zalicza się niedosłuch przewodzeniowy, odbiorczy i mieszany oraz zaburzenia centralne, czyli uszkodzenie na poziomie ośrodkowego układu nerwowego. 

• Niedosłuch przewodzeniowy – niedosłuch jest wynikiem zaburzeń na drodze przewodzenia dźwięków, tj. zaburzeń ucha środkowego, przewodu słuchowego lub ucha zewnętrznego (zaburzenia te mogą być nabyte w życiu płodowym, nabyte po urodzeniu lub mieć podłoże genetyczne). 
• Niedosłuch odbiorczy – niedosłuch jest wynikiem zaburzeń w obrębie aparatu odbierającego dźwięk, tj. nerwu słuchowego (pozaślimakowy), narządu Cortiego (w ślimaku) lub zwoju spiralnego (może mieć podłoże genetyczne bądź ulec uszkodzeniu w życiu płodowym, okresie okołoporodowym lub mieć charakter nabyty po narodzinach);  
• Niedosłuch mieszany – niedosłuch jest wynikiem zaburzeń zarówno na drodze odbiorczej, jak i przewodzeniowej. 

W 2002 roku wprowadzono w Polsce Program Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków, co dało podstawy do szybkiej diagnozy, a co za tym idzie do wczesnego wdrażania rehabilitacji słuchowej, w tym także wszczepiania implantów ślimakowych (zwłaszcza u dzieci z głębokimi wadami słuchu).  

Wczesne wykrywanie wad słuchu daje małym pacjentom realną szansę na lepsze życie niż miało to miejsce przed wprowadzeniem tego programu. 

Surdologopedia w praktyce 

Terapia logopedyczna pacjentów niesłyszących lub niedosłyszących nie jest łatwa. Wymaga w pełni indywidualnego podejścia do pacjenta, w zależności od wady słuchu i jej zakresu oraz aparatu słuchowego, w jaki wyposażony został pacjent.  

Zupełnie innego podejścia wymaga pacjent z implantem ślimakowym niż pacjent stosujący „tradycyjny” aparat słuchowy.  

Dzięki wspomnianemu Programowi Badań Przesiewowych badanie słuchu i postawienie pełnej diagnozy jest możliwe już w pierwszym roku życia dziecka. Nawet jeśli zdiagnozowany zostanie głęboki ubytek słuchu, dziecko czekające na wszczepienie implantu ślimakowego nie zostaje bez pomocy. Zostaje wyposażone w aparaty słuchowe, z których korzysta do czasu zaimplantowania.  

W czasie, w którym maluch oczekuje na implant ślimakowy, może rozpocząć się terapia logopedyczna (surdologopedyczna), która jest elementem wczesnej interwencji logopedycznej.  

Surdologopedia – metody wspomagania pacjentów 

• Metoda audytywno-werbalna (AVT – Auditory-Verbal Therapy) – metoda oparta na kanale słuchowym. Jej nadrzędnym celem jest wychowanie dzieci z wadami słuchu w normalnym środowisku, tak by mogły brać czynny udział w życiu społecznym i stać się osobami niezależnymi. AVT kładzie nacisk na naukę poprzez słuchanie, z wykluczeniem gestów, czytania mowy z ruchu warg, alfabetu palcowego czy języka migowego. 
• Metoda werbo-tonalna – metoda kładzie nacisk na rozwój i stymulację motoryki, zmysłu równowagi i percepcji, co w połączeniu daje szansę na rozwój mowy, prawidłowej artykulacji głosek, a także wrażliwości słuchowej. 
• Metoda oralna – kształtowanie mowy bazuje na wykorzystywaniu odczuć słuchowych, wzrokowych i dotykowych. Ich łączenie następuje po to, by dziecko mogło nie tylko słuchać mowy, ale też ją „czuć i widzieć”. 
• Język migowy. 
• Język migany. 
• Daktylografia – specyficzna forma porozumiewania się oparta na układach palców jednej lub obu dłoni. Każdej literze alfabetu i cyfrze przypisany jest odpowiedni układ dłoni (znak daktylograficzny). 
• Fonogesty – umowne ruchy dłoni wykonywane na wysokości twarzy osoby mówiącej. Metoda ta ma na celu ułatwienie osobie niesłyszącej odczytanie mowy z ust. Fonogesty mają być uzupełnieniem mowy, a nie jej zamiennikiem. 

Mały pacjent, u którego we wczesnym wieku został wszczepiony implant ślimakowy, ma duże szanse na normalne życie, mowę i komunikację. Choć terapia surdologopedyczna jest mozolna i długa, warto podejmować ten trud. 

Przeczytaj również:
Jakie są rodzaje słuchu?