Starczowzroczność (presbiopia) – co to jest? Objawy, przyczyny i leczenie

Starczowzroczność (prezbiopia) – co to jest? 

Prezbiopia (inaczej presbiopia) jest efektem fizjologicznego starzenia się organizmu. Wraz z wiekiem soczewka stopniowo traci zdolność akomodacji, staje się mniej elastyczna i spada kurczliwość mięśnia rzęskowego. Starzenie się organizmu w obrębie soczewki wiąże się również z występowaniem zjawisk biochemicznych i patofizjologicznych. To właśnie one wpływają na utratę zdolności akomodacji.  

Największe znaczenie w procesie utraty zdolności akomodacji ma zmniejszenie elastyczności torebki soczewki.  

Również elastyczność macierzy soczewki z wiekiem zwiększa swą sztywność i plastyczność oraz wzrasta ilość energii potrzebnej do odkształcenia się soczewki.

Dodatkowo z biegiem lat zwiększa się wielkość soczewki w stosunku do jej objętości. 

Jakie są przyczyny starczowzroczności?  

Czynniki, które prowadzą do prezbiopii, to: 

• nadwzroczność, 
• płeć – częściej występuje u kobiet, 
• obecność chorób współistniejących, takich jak cukrzyca, niewydolność naczyniowa, anemia, stwardnienie rozsiane, 
• stosowana farmakoterapia, np. przyjmowanie leków antydepresyjnych, przeciwhistaminowych, przeciwpsychotycznych.  

Ponadto prezbiopia może być wywołana przez czynniki geograficzne i środowiskowe: 

• niedobory żywieniowe, 
• nadużywanie alkoholu, 
• promieniowanie ultrafioletowe, 
• zamieszkiwanie w strefie okołorównikowej. 

Objawy starczowzroczności – jakie są? 

Prezbiopia objawia się: 

• uczuciem dyskomfortu przy pracy z bliży – zmęczenie oczu; 
• odsuwaniem tekstu na coraz większą odległość; 
• zamazanym obrazem – szczególnie tekstu pisanego; 
• bólem głowy; 
• uczuciem napięcia w oczach;  
• zamykaniem lub mrużeniem jednego oka w trakcie czytania. 

Przedmioty, tekst czy obrazy, które znajdują się w zakresie wyciągniętej ręki lub nawet bliżej, przestają być widziane wyraźnie, co finalnie prowadzi do konieczności używania okularów do bliży.  

Rodzaje prezbiopii 

Wyróżnia się cztery rodzaje prezbiopii: 

• prezbiopię początkową – czytanie małych liter wymaga dodatkowego i nadmiernego wysiłku mimo dobrych wyników w badaniu klinicznym;
• prezbiopię funkcjonalną – długotrwała praca z bliska i zmniejszenie amplitudy akomodacji oka przeszkadzają choremu i zgłasza on dolegliwości charakterystyczne dla prezbiopii;
• prezbiopię absolutną (pełną) – oko nie wykazuje już akomodacji i nie ma zdolności zmiany załamywania światła;
• prezbiopię przedwczesną – obniżanie amplitudy akomodacji nie jest w żaden sposób związane z mechanizmem starzenia się wynikającym z wieku pacjenta. Proces ten pojawia się na skutek działania czynników farmakologicznych, chorobowych, środowiskowych i żywieniowych. 

Jak można korygować prezbiopię?  

Istnieje kilka sposobów korekcji prezbiopii. 

Okulary 

• Jednoogniskowe – jedne do dali, a drugie do bliży. Są najtańszym rozwiązaniem i najłatwiejszym w adaptacji. Ich wadą jest fakt, że ich pole zasięgu jest ograniczone. W praktyce dla pacjenta oznacza to, że np. w okularach do czytania będzie odczuwał dyskomfort podczas spacerowania czy prowadzenia samochodu.   
• Dwuogniskowe – zapewniają ostre widzenie jedynie z daleka i z bliska. Minusem jest to, że odległości pośrednie pozostają wciąż nieostre. Są to szkła z tzw. wtopką do bliży. 
• Progresywne lub tzw. okulary półprogresywne, zwane również biurowymi – dzięki specjalnej konstrukcji w górnej części mają moc do dali, natomiast w dolnej do bliży. Między nimi znajduje się strefa progresji, która zapewnia ostre widzenie z odległości pośrednich dzięki płynnie zmieniającej się mocy szkła. Pacjent musi przystosować się do ich używania, czyli odpowiedniego ustawienia głowy i całego ciała w celu patrzenia przez właściwe strefy soczewek okularowych.  

Monowizja  

Metoda polegająca na wytworzeniu równowzroczności. Najczęściej wykorzystuje się konfigurację fizjologiczną, w której oko dominujące patrzy do dali, a niedominujące do bliży. Monowizję można osiągnąć z zastosowaniem soczewek kontaktowych, soczewek wewnątrzgałkowych i zabiegów refrakcyjnych. 

Soczewki kontaktowe 

Lekarz okulista lub optometrysta dobiera moc soczewek kontaktowych tak, aby okiem dominującym pacjent odczuwał komfort widzenia dobrze z daleka, a okiem towarzyszącym (tzw. niedominującym) z bliska (monowizja). Na rynku istnieją także soczewki wieloogniskowe – koncentryczne i segmentowe, które działają podobnie jak tego typu okulary. 

Metoda chirurgiczna  

Polega na wymianie soczewki własnej na sztuczną, tzw. multifokalną, którą wszczepia się wewnątrzgałkowo.  

Zabieg chirurgiczny pozwala na jednoczesne: 

• usunięcie zmętniałej soczewki, czyli zaćmy,  
• korekcję wady wzroku z występującym astygmatyzmem,  
• korekcję starczowzroczności. 

Do zabiegu chirurgicznego kwalifikuje się chorych, u których zaćma wystąpiła w młodym wieku. Dodatkowym czynnikiem przemawiającym za tym wyborem jest potrzeba funkcjonowania bez dodatkowej korekcji okularowej w przyszłości. Niezależnie od tego, jaką wadę wzroku koryguje soczewka multifokalna, to jej zaletą jest to, że porusza się razem z okiem. Zapewnia to komfort widzenia i w praktyce oznacza, że jeśli pacjent chce popatrzeć na wybraną odległość czy w danym kierunku, wówczas nie musi szukać odpowiedniego ustawienia głowy.  Soczewka multifokalna umożliwia pacjentowi zachowanie jak najbardziej naturalnej postawy ciała i nie wymaga adaptacji w żadnej płaszczyźnie. 

Wszczepienie soczewki bez usuwania soczewki własnej 

Jedną z możliwości redukowania prezbiopii są soczewki fakijne, które wszczepia się do komory przedniej lub tylnej bez konieczności usuwania soczewki własnej pacjenta. Soczewki fakijne antyprezbiopijne są szczególnie wskazane u młodych pacjentów, u których występuje prezbiopia i jednocześnie duża krótkowzroczność lub nadwzroczność. Dużą korzyścią, która wynika z wszczepienia takiej soczewki, jest możliwość korekcji zdecydowanie większych wad wzroku niż podczas zabiegów keratoplastyki refrakcyjnej. 

Zabiegi refrakcyjne 

Chirurgia refrakcyjna polega na zastosowaniu odpowiedniej klasy laserów w celu zmiany przedniej krzywizny rogówki. Laserowa korekcja wzroku również pozwala na osiągnięcie monowizji, jeśli pacjent kwalifikuje się do zabiegów keratorefrakcyjnych. 

Alternatywne metody leczenia prezbiopii 

Do alternatywnych metod leczenia prezbiopii zalicza się m.in.: 

• ćwiczenia mięśnia rzęskowego – mają na celu przywrócenie jego funkcji. Wykorzystywana jest także elektrostymulacja mięśnia rzęskowego, której efektem ma być odzyskanie akomodacji u chorego z prezbiopią. Metoda ta jest stosunkowo bezpieczna, lecz przynosi krótkoterminowe przywrócenie akomodacji.  
• farmakologia – uwzględnia połączenie różnych środków farmakologicznych, które prowadzą do zwężenia źrenicy. Takie rozwiązanie zwiększa głębię ostrości. Kolejnym krokiem jest farmakologiczne pobudzenie układu przywspółczulnego, np. za pomocą agonistów receptorów muskarynowych powodujących skurcz mięśnia rzęskowego. Dodatkowo wpływają one na relaksację układu więzadłowego, co tym samym zwiększa kulistość soczewki i skurcz zwieracza źrenicy oraz zwiększa głębię soczewki.  

Niezależnie od wybranej metody leczenia prezbiopii należy dodatkowo uwzględnić, że widzenie obejmuje: 

• ostrość wzroku, 
• kontrast,  
• częstotliwość rozdzielczą,  
• częstotliwość czasową, 
• umiejscowienie przestrzenne, 
• barwę,  
• pole widzenia, 
• olśnienie, 
• adaptację oka do światła i ciemności. 

W związku z tym tak ważne są dokładne badania okulistyczne i optometryczne oceniające kondycję narządu wzroku i dopasowujące metody leczenia prezbiopii indywidualnie do potrzeb pacjenta.  

Przeczytaj również:
Kiedy warto badać wzrok? Wskazania do badań kontrolnych