Co to jest mutyzm?
Mutyzm to zaburzenie polegające na niemożności posługiwania się mową, zachowując przy tym rozumienie mowy i możliwości komunikowania się w inny sposób, np. pismem. Mutyzm ma podłoże psychologiczne i pojawia się u zdrowych dzieci i dorosłych, którzy wcześniej swobodnie posługiwali się mową.
Twoje dziecko pięknie komunikuje się w domu, podczas gdy w szkole, lub przedszkolu milknie lub rozmawia tylko z wybranymi osobami? A może nagle przestało mówić po przeżyciu jakiejś trudnej sytuacji? Być może Twoja pociecha zmaga się z mutyzmem.
Mutyzm – rodzaje
Mutyzm można podzielić ze względu na przyczyny jego powstania na:
- mutyzm całkowity – przejawia się całkowitą niemożnością mówienia, niezależnie od sytuacji i osób, z którymi przebywa dziecko. Często spowodowany jest złymi przeżyciami lub traumą wywołaną np. rozwodem rodziców lub śmiercią kogoś bliskiego.
- mutyzm wybiórczy (selektywny) – zaburzenie lękowe, w którym dziecko przestaje mówić w niektórych sytuacjach, np. w szkole lub przedszkolu, tymczasem w domu komunikuje się bez problemów. W przypadku tego rodzaju mutyzmu dużą rolę odgrywa otoczenie i środowisko, w jakim znajduje się dziecko. Co więcej, mutyzm wybiórczy NIE jest spowodowany traumatycznym przeżyciem (nie jest stresem pourazowym) i rozwija się stopniowo. Mutyzm selektywny dotyka częściej dziewczynek niż chłopców.
Pamiętaj! Dziecko z mutyzmem wybiórczym CHCE mówić, ale jego zaburzenia same nie miną, nie da się z nich po prostu „wyrosnąć”.
Mutyzm – przyczyny
Mutyzm występuje u dzieci fizycznie zdrowych, u których nie stwierdza się uszkodzeń neurologicznych lub wad w budowie narządów mownych. Przyczyn niemówienia należy doszukiwać się w sferze psychologicznej dziecka. Najczęściej ma on związek z lękiem, a nawet fobią. Pamiętajmy, że dziecko nie przestaje mówić celowo, nie jest to z jego strony złośliwość. Dziecko nie jest w stanie zapanować nad emocjami lub lękiem, a efektem jest brak mówienia. Do najczęstszych przyczyn mutyzmu zalicza się:
- duży stres, szczególnie jeśli dziecko jest w towarzystwie innych osób (a dokładniej nadaktywność tej części mózgu, która odpowiada za odczuwanie stresu w różnych sytuacjach),
- skłonności genetyczne, szczególnie jeśli w rodzinie zdarzały się podobne sytuacje,
- przeżyta trauma,
- molestowanie seksualne,
- duże ambicje dziecka,
- perfekcjonizm dziecka,
- niewyraźna mowa dziecka, która spotkała się z krytyką lub wyśmiewaniem i poprawianiem,
- duża dojrzałość dziecka jak na jego wiek,
- wypowiadanie się w imieniu dziecka,
- nadopiekuńczość rodziców lub stawianie przez nich zbyt wysokich wymagań.
Mutyzm – objawy towarzyszące
Do objawów towarzyszących mutyzmowi zalicza się:
- nieśmiałość,
- unikanie kontaktu wzrokowego,
- unikanie interakcji z rówieśnikami,
- mówienie szeptem, tylko do wybranych osób,
- lęk separacyjny,
- płaczliwość,
- zaburzenia snu,
- spokojny temperament.
Diagnoza mutyzmu
Diagnoza zaburzenia, jakim jest mutyzm, nie należy do łatwych. Często rodzic nie ma świadomości, iż jego dziecko ma jakiś problem, szczególnie jeśli dotyczy to mutyzmu wybiórczego. Dziecko w domu nie ma problemów z mówieniem, a w przedszkolu milknie. Sytuacja może być jeszcze trudniejsza do diagnozy, jeśli dziecko normalnie porozumiewa się tylko z dziećmi, które są mu najbliższe. W takich sytuacjach na pierwszy rzut oka nikt nie pomyśli o mutyzmie, a jedynie o nieśmiałości przedszkolaka i nikt nie będzie doszukiwał się tutaj nieprawidłowości. Nierzadko rodzic dowiaduje się o problemie dziecka z dużym opóźnieniem, co tylko pogarsza sprawę. Im szybsza diagnoza i wdrożona terapia, tym lepiej. W przeciwnym wypadku możemy się spodziewać narastającego problemu. Diagnozując mutyzm, specjalista musi mieć pewność, że jego objawy powtarzają się i może je przewidzieć.
Gdzie szukać pomocy?
Jeśli uważasz, że Twoja pociecha może borykać się z mutyzmem, najlepiej udać się specjalistów – logopedy i psychologa. Możesz też umówić wizytę w poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie dziecko zostanie poddane obserwacji i diagnozie. Nie zmuszaj dziecka do mówienia – nic na siłę. Dobrze prowadzona terapia pomoże dziecku się otworzyć i powoli wyjść z zaburzenia. Terapia psychologiczna zapewni dziecku zrozumienie jego lęków, da wsparcie w trudnej sytuacji. Dziecko wspierane i chwalone za nawet drobne sukcesy szybciej upora się ze swoimi problemami. Każda terapia jest dobierana indywidualnie do dziecka, nie ma jednego szablonu postępowania. Istnieje kilka rodzajów terapii, które stosuje się w przypadkach mutyzmu. Należą do nich:
- psychoterapia,
- terapia behawioralna,
- terapia poznawcza,
- terapia przez zabawę,
- leczenie farmakologiczne (w ostateczności).
Jak mówić do dziecka mutystycznego?
Zamiast mówić: | Lepiej powiedz: |
Nie musisz robić nic, co jest dla ciebie zbyt trudne. | Nie musisz robić nic, o ile nie czujesz się z tym dobrze. |
Wiem, że to dla ciebie trudne, biedactwo. | Wiem, że to jest przykre, ale nie będzie trwało wiecznie. |
Nie martw się, jeśli to jest dla ciebie zbyt trudne. Nie musisz brać w tym udziału, jeśli nie chcesz. | To może być dla ciebie trudne, więc możesz zrezygnować z udziału. Nie martw się, pomożemy ci, abyś ty także mógł włączyć się do zabawy. |
Możesz robić różne rzeczy inaczej niż reszta dzieci. | Stopniowo będzie ci łatwiej, aż pewnego dnia będziesz dzielny na tyle, by robić wszystko to, co pozostałe dzieci. |
To straszne być jedynym z takim problemem. | Wielu dzieciom mówienie sprawia trudność, nawet jeśli bardzo tego chcą. Radzą sobie z tym tak samo, jak ty sobie z tym radzisz. |
Nie musisz iść na piknik. | Potrzebuję wyjątkowego pomocnika. Chciałabym, żebyś pomógł mi przygotować rzeczy i zaopiekował się twoją siostrą, gdy inni będą się bawić. |
Mam dla ciebie smakołyk na pocieszenie. | Mam dla ciebie coś słodkiego w podziękowaniu za pomoc i to, że się starałeś. |
Idziemy dzisiaj w odwiedziny. Na pewno są bardzo mili. Postarasz się mówić, prawda. | Idziemy dzisiaj w odwiedziny do kogoś, kto może pomóc. Nie będą cię prosić, byś robił cokolwiek, z czym nie będziesz się dobrze czuć. Wygląda na to, że będzie fajnie. |
Oczywiście, że inne dzieci nie myślą, że jesteś dziwny. | Wiesz, podejrzewam, że może być dla innych dziwne, że nie rozmawiasz. Jeżeli jednak usłyszą kilka razy twój głos, wcale nie pomyślą, że to dziwne. |
Wiem, że bardzo chciałeś dzisiaj porozmawiać z nauczycielem, ale nie powinieneś się martwić. To naprawdę nie jest tak ważne. | Wiem, że byłeś rozczarowany, bo nie udało ci się porozmawiać z nauczycielem, ale był ku temu jakiś ważny powód. Uda ci się porozmawiać w innej, lepszej sytuacji, gdy warunki będą temu sprzyjały. |
Ćśśśś! To niegrzeczne mówić w ten sposób o Dawidzie. | Oczywiście, że Dawid potrafi mówić – mówi pięknie do swojej rodziny. |
Zostaw Dawida w spokoju, on nic na to nie poradzi. | Jeśli chcesz zrobić coś pożytecznego, to bądź tak dobrym pomocnikiem, jak Dawid. |
Sara jest bardzo nieśmiała i nie czuje się na tyle odważna, by czytać na apelu. | Sara potrzebuje czasu, by przyzwyczaić się do tego miejsca – to zdarza się wielu dzieciom. Ona wciąż jest ważnym członkiem klasy i mamy dla niej ważne zadanie. |
(Johnson, Wintgens 2002)
Mutyzm to trudne do zdiagnozowania zaburzenie, którego przyczyn może być naprawdę wiele. Wśród najważniejszych znajdują się stres i traumatyczne wydarzenia w życiu dziecka. Pamiętajmy, że w przypadku mutyzmu wybiórczego niemożność mówienia w określonych sytuacjach sama nie minie, dlatego należy zasięgnąć pomocy specjalistów.
Źródła:
- Herzyk A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, wyd. PZM, Lublin 1992,
- Grąbczewska-Różycka K., Mutyzm wybiórczy w szkolnym plecaku [w:] Forum Logopedy wrzesień/październik 2015 (nr 9),
- Kin J., Mowa jest srebrem, a milczenie złotem. Czy na pewno? [w:] Forum Logopedy wrzesień/październik 2015 (nr 9),
- Skorek E.M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, wyd. Impuls, Kraków 2005.
