Zaburzenia integracji sensorycznej – jakie są ich objawy?

Kilka słów o integracji sensorycznej

Metoda Integracji sensorycznej (SI) powstała w Stanach Zjednoczonych w latach 60. XX wieku. Jej autorką jest Jean Ayres, psycholog i terapeutka zajęciowa. W Polsce integracja sensoryczna jest stosunkowo nową metodą terapeutyczną, która ma coraz więcej zwolenników i cieszy się dużą popularnością. Według Ayres na prawidłowy rozwój dziecka składają się trzy rozwijające się najwcześniej systemy zmysłowe:

• czucie głębokie (czucie własnego ciała),
• dotyk,
• układ przedsionkowy (zmysł równowagi).

Autorka metody integracji sensorycznej uważała, że odpowiednia stymulacja bodźców dotykowych i przedsionkowo-proprioceptywnych wpływa na prawidłowe kształtowanie się percepcji słuchowej i wzrokowej, a także koordynacji tych zmysłów. Za definicję SI podaje się proces, który organizuje wszelkie informacje płynące z ciała i środowiska, docierające do mózgu. W trakcie tego procesu mózg odbiera informacje, rozpoznaje je i segreguje, interpretuje, a także łączy je w taki sposób, aby mogły zostać wykorzystane do celowego działania. Ponadto, Jean Ayres uważała, że jeżeli wszystkie systemy sensoryczne i procesy integracyjne przebiegają bez zakłóceń, to rozwój dziecka, zarówno poznawczy, ruchowy, jak i emocjonalny nie przejawia odchyleń.

Zdarza się jednak, że niektóre z procesów ulegają zakłóceniom, dlatego dziecko wykazuje zaburzenia rozwojowe w różnym zakresie i stopniu. Bez wielozmysłowej stymulacji w korze mózgowej nie tworzą się nowe połączenia, które powodują lepszy i szybszy przepływ informacji, tak bardzo potrzebny rozwijającemu się młodemu człowiekowi. Stąd metodę integracji sensorycznej stosuje się w terapii dzieci przejawiających zaburzenia i problemy w nauce, opóźnienia rozwojowe, a także uszkodzenia układu nerwowego.

Gdzie zlokalizowane są procesy integracji sensorycznej?

Wszelkie procesy SI mają miejsce w mózgu, a dokładniej w jego półkulach, móżdżku, pniu mózgu i rdzeniu przedłużonym. Każdy ze zmysłów, tj. smak, węch, wzrok, słuch, dotyk i równowaga, mają różnie zlokalizowane receptory, czyli miejsca w mózgu zbierające informacje z otoczenia. Mimo to, wszystkie procesy integracyjne mają zawsze swój początek w pniu mózgu. Każdy bodziec odbierany przez korę mózgową zostaje interpretowany jako wrażenie zmysłowe, a dzięki temu, że zmysły ze sobą ściśle współpracują, tworzą układ narządów zmysłów. Najwcześniej rozwijającym się zmysłem u dziecka jest układ przedsionkowy i proprioceptywny. Receptory układu przedsionkowego zlokalizowane w uchu wewnętrznym, są ściśle związane ze słuchem, zaś receptory układu proprioceptywnego znajdują się w ścięgnach, stawach i mięśniach. Razem układ przedsionkowo-proprioceptywny pozwala odbierać wrażenia związane z ruchem i z jego zmianami. Umożliwia utrzymanie równowagi, napięcia mięśniowego, rozwój ruchu i jego płynność. Prawidłowa praca tego układu przekłada się na prawidłowy rozwój funkcji poznawczych, ruchowych i czuciowych.

Objawy niedojrzałego i nieprawidłowego rozwoju układu przedsionkowo-proprioceptywnego

Z różnych przyczyn układ przedsionkowo-proprioceptywny może rozwijać się wolniej lub nieprawidłowo. Jeżeli układ ten jest jeszcze niedojrzały, przejawia się to u dziecka trudnościami w nauce i zaburzeniami w funkcjonowaniu. Jeśli układ nie rozwija się prawidłowo, zaburzenia mogą mieć charakter nadwrażliwości (niepewność grawitacyjna, polegająca np. na trudnościach w pokonywaniu torów przeszkód) lub podwrażliwości (przejawiającej się obniżonym napięciem mięśniowym w obrębie aparatu mowy i ciała, zaburzonym chodem, równowagą lub zbyt dużym napięciem w kończynach).

Inne objawy zaburzenia integracji sensorycznej

W sytuacji, gdy różne elementy składowe integracji sensorycznej nie funkcjonują prawidłowo można zauważyć u dziecka:

• trudności w koordynacji ruchowej – zaburzenia równowagi i kłopoty w swobodnym poruszaniu się,
• opóźniony rozwój zdolności ruchowych – zaburzenia rozwoju motoryki małej i dużej, koordynacji ruchów, zaburzona siła mięśniowa,
• problemy z koncentracją,
• nieprawidłowy poziom aktywności – dziecko jest nadpobudliwe, wszędzie go pełno lub zupełnie odwrotnie, dziecko jest ospałe, wszystko przychodzi mu z trudem,
• trudności z przyswajaniem nauki,
• niską samoocenę – związana jest z funkcjonowaniem dziecka, jego frustracją i byciem w pewien sposób niedopasowanym do otoczenia,
• słabą organizację pracy – dziecko nie potrafi utrzymać wokół siebie porządku, trudno mu przygotować akcesoria do szkoły, łatwo się rozprasza,
• zbyt małą wrażliwość na ruch, dotyk, bodźce, ruch – dziecko stale biega, tarza się po podłodze, zderza z przedmiotami, taranuje inne osoby z otoczenia, potrząsa częściami ciała,
• zbyt dużą wrażliwość na dotyk, ruch, bodźce wzrokowe i słuchowe – dziecko bardzo ciężko znosi hałas i ruch wokół siebie, zatyka uszy i zamyka oczy, krzyczy lub zastyga w bezruchu, nie chce uczestniczyć w zajęciach, wycofuje się, może też nie lubić np. mycia zębów, fakturowania (dotykanie różnych przedmiotów o zmiennych fakturach) itp.
• opóźniony rozwój mowy i zdolności językowych,
• zaburzenia zachowania.

Przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej

Integracja sensoryczna (SI) jest procesem niezwykle złożonym, stąd też jej przyczyn można doszukiwać się w wielu aspektach i szkodliwych czynnikach. Przebieg ciąży, rozwój płodu, choroby matki, czynniki okołoporodowe, a także te, które pojawiają się już po urodzeniu dziecka, mogą mieć wpływ na jego późniejsze funkcjonowanie. Aby łatwiej było diagnozować terapeutom zaburzenia integracji sensorycznej, Jean Ayres opracowała dwa testy – test praksji (SIPT) i Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej (SCSIT).

• Test praksji SIPT – służy do pomiaru procesów SI, sprawdza jak dziecko organizuje odpowiedź na bodźce zmysłowe. Test ten pomaga dokładnie określić trudności w nauce, zaburzenia emocjonalne lub dysfunkcje mózgowe.
• Test SCIST – określa zaburzenia ruchu i czucia. Dzięki niemu można stwierdzić, jakiej stymulacji wymaga dziecko.

Diagnoza integracji sensorycznej

Oprócz wyżej wymienionych testów do diagnozy zaburzeń integracji sensorycznej stosuje się także próby kliniczne. Początkowo terapeuta przeprowadza wywiad z rodzicami lub opiekunami dziecka, zadaje pytania dotyczące przebiegu ciąży, porodu i rozwoju ich pociechy. Następnie, terapeuta obserwuje dziecko, jego zachowania i reakcje oraz przeprowadza testy. Są one stosowane tylko u dzieci powyżej 4 roku życia, będących w normie intelektualnej. W przypadku dzieci, u których stwierdzono niepełnosprawność umysłową, autyzm lub inne zaburzenia powodujące brak pełnej współpracy, pozostaje wyłącznie obserwacja.

Pamiętaj! Zawsze, gdy masz wątpliwości związane z prawidłowym rozwojem swojego dziecka, warto zasięgnąć porady specjalisty.