Lekomania – jakie mogą być jej przyczyny i jak ją leczyć?

Czym jest uzależnienie od leków?

Lekomania jest poważnym nałogiem polegającym na uzależnieniu od leków oraz przyjmowaniu ich przez dłuższy czas w nadmiernej ilości. Jest równie niebezpieczna, co pozostałe uzależnienia (alkoholizm lub narkomania). Dotyczy wielu leków – zarówno tych na receptę, jak i powszechnie dostępnych. Medykamenty różnią się ze względu na właściwości uzależniające. Najczęściej występuje uzależnienie od leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, a także uzależnienie od leków nasennych, uspokajających, euforyzujących, dopingujących, hormonalnych, a nawet przeczyszczających.

Lekomania – przyczyny

Nie istnieje jedna i konkretna przyczyna lekomanii. Można jednak określić pewne czynniki predysponujące do rozwinięcia się uzależnienia. Wykazano, że dotyczy ono przede wszystkim „populacji dorosłych, choć często początek przyjmowania środków występuje przed 20 rokiem życia, szczególnie wśród młodych osób z zaburzeniami lękowymi, depresyjnymi, napięciem, zaburzeniami somatyzacyjnymi, objawami psychotycznymi, a także osób nadużywających alkoholu, amfetaminy, kokainy i opiatów”. Świadczy to o tym, że lekomania często rozwija się wtórnie do pierwotnych problemów chorego, takich jak zaburzenia psychiczne lub choroby somatyczne. Ponadto występuje częściej u osób samotnych lub cierpiących na hipochondrię. Warto podkreślić również wpływ łatwej dostępności leków (np. w sklepach spożywczych, kioskach, na stacjach benzynowych) oraz wszechobecności i sugestywności kampanii reklamowych poszczególnych koncernów farmaceutycznych.  

Lekomania – objawy

Lekomania w znaczący sposób wpływa na funkcjonowanie fizyczne i psychiczne osoby uzależnionej. Choroba ta jest trudna do zdiagnozowania. Osoba uzależniona od leków bywa nieświadoma swojego problemu lub może mu zaprzeczać. Z kolei jego bliscy często nie dostrzegają problemu, ponieważ sądzą, że leki, które przyjmuje, zostały przepisane mu przez lekarza. Z tego względu warto znać i rozpoznawać objawy, mogące świadczyć o uzależnieniu swoim lub swoich bliskich:

• Silny przymus zażywania leku, zwłaszcza po ustąpieniu objawów choroby.
• Konieczność przyjmowania coraz większej ilości leku w celu uzyskania oczekiwanego efektu. Wzrost tolerancji na lek jest niebezpieczny, ponieważ przekraczanie zaleconych dawek i bagatelizowanie niepożądanych skutków ubocznych może prowadzić do utraty zdrowia lub życia.
• Zmiany nastroju i osobowości. Nieprzyjęcie leku wywołuje nieprzyjemne doznania wynikającego z jego braku, a optymalizacja samopoczucia następuje wyłącznie po zażyciu kolejnej dawki.
• Utrata kontroli nad przyjmowaniem leku oraz nadmierna koncentracja na jego zdobyciu. Działania służące zaspokojeniu potrzeb wynikających z uzależnienia prowadzą do zaniedbywania dotychczasowych zainteresowań lub obowiązków zawodowych i rodzinnych.
• Zwiększenie ilości wizyt u różnych lekarzy w celu zapewnienia sobie recept umożliwiających zdobycie leku.
• Nieudane próby ograniczenia lub odstawienia leku.
• Możliwość nawrotu nawet po długim okresie abstynencji.

Lekomania – skutki

Długotrwałe przyjmowanie leków może prowadzić do uzależnienia psychicznego i fizycznego, a osoba uzależniona może doświadczyć objawów zespołu abstynencyjnego. Odstawienie leku wywołuje złe samopoczucie, charakteryzujące się pogorszeniem nastroju, nerwowością, drażliwością, niepokojem, lękiem, drżeniem mięśni, dreszczami, zaburzeniami snu, bólami głowy, nudnościami, osłabieniem pamięci i koncentracji uwagi lub halucynacjami.

Ponadto, w zależności od rodzaju leków, ich długotrwałe przyjmowanie może przyczynić się do powstania wrzodów żołądka, zaburzeń pracy nerek, wątroby czy ośrodkowego układu nerwowego.

Leczenie lekomanii

Leczenie lekomanii to trudny i długotrwały proces. Terapia powinna odbywać się ośrodku leczenia uzależnień i obejmować detoksykację oraz psychoterapię. Początek leczenia należy poprzedzić postawieniem właściwej diagnozy. Następnie przeprowadzić detoksykację (odtrucie organizmu), polegającą na stopniowym ograniczaniu dawki leku uzależniającego, aż do całkowitego wyeliminowania go z organizmu. Detoksykacja powinna odbywać się pod ścisłą kontrolą specjalisty. Po odtruciu organizmu chory rozpoczyna terapię odwykową (psychoterapię indywidualną i/lub grupową, psychoedukację) realizowaną stacjonarnie lub ambulatoryjnie.  

Jak zapobiegać uzależnieniu od leków?

Każdy z nas czasami choruje i musi zażywać leki. Dlatego ważne jest, aby przyjmować je świadomie i z rozsądkiem. Stosowanie się do poniższych zasad może zapobiec uzależnieniu się od środków farmaceutycznych:

• Nie próbuj leczyć się „na własną rękę”. Niepokojące objawy dotyczące swojego zdrowia konsultuj z lekarzem.
• Podczas wizyty u lekarza powiedz mu o wszystkich lekach, które zażywasz.
• Stosuj się do zaleceń w kwestii dawkowania i sposobu przyjmowania danego leku. Nie zwiększaj samodzielnie dawki i nie przedłużaj kuracji bez konsultacji ze specjalistą.
• Poinformuj lekarza o skutkach ubocznych przyjmowanego leku oraz o uodpornieniu organizmu na jego działanie.
• Nie wierz wszechobecnym reklamom, w których leki przedstawiane są jako cudowny oraz bezpieczny środek likwidujący wszelkie problemy i udręki życia.

Leki zażywane zgodnie z zaleceniami skutecznie pomagają chorym. Jednak przyjmowane samodzielnie, w nadmiernych ilościach oraz przez zbyt długi okres mogą być niebezpieczne i szkodzić naszemu zdrowiu. Z tego względu należy pamiętać o zagrożeniu wynikającym ze stosowania leków oraz zawczasu zapobiegać niepożądanym efektom ich działania, w tym uzależnieniu.  

Źródła:

Rabe-Jabłońska J., Uzależnienie od alkoholu i substancji psychoaktywnych. W: red. Namysłowska I., Psychiatria dzieci i młodzieży. Warszawa 2011, s.34.