Nadmierna potliwość u dzieci. Przyczyny i leczenie

Czym jest nadmierna potliwość? 

Nadmierna potliwość w języku medycznym nazywana jest hiperhydrozą. Wynika z nadczynności gruczołów potowych zlokalizowanych w dolnej warstwie skóry właściwej. Gruczoły potowe znajdują się na całym ciele, ale ich największa ilość występuje na dłoniach, podeszwach stóp i na czole. Pot pełni ważną funkcję termoregulacyjną, chroniąc nas przed przegrzaniem. Pocenie się dłoni i stóp obserwuje się już u noworodków, natomiast gruczoły zlokalizowane pod pachami rozpoczynają wydzielanie potu w okresie dojrzewania. Ilość produkowanego potu różni się w zależności od człowieka. Nadpotliwość może obejmować całe ciało (postać uogólniona) lub dotyczyć tylko niewielkiej powierzchni skóry, jak np. stopy, dłonie, pachy, głowa (postać miejscowa/ogniskowa).

Nadmierna potliwość u dzieci – przyczyny 

Nadmierne pocenie się dziecka może mieć charakter pierwotny o trudnej do ustalenia przyczynie lub wtórny (patologiczny), będąc jedynie objawem innego, poważniejszego schorzenia. W badaniach z udziałem dzieci i młodzieży cierpiących na pierwotną nadpotliwość ogniskową wykazano, że dolegliwość prawdopodobnie ma podłoże genetyczne i może być dziedziczona (pozytywny wywiad rodzinny odnotowano w 65% przypadków). Według badań przeprowadzonych w 2021 roku około 2% osób w wieku poniżej 18. roku życia boryka się z nadmierną potliwością.

Nadmierne pocenie u dzieci może stanowić problem sam w sobie lub być objawem:

• infekcji (zwłaszcza tych przebiegających z gorączką), 
• alergii, 
• chorób skóry, 
• chorób ośrodkowego układu nerwowego, 
• niedoboru witaminy D3 (nadmierne wydzielanie potu zwłaszcza na głowie i karku może świadczyć o rozwijającej się krzywicy), 
• hipoglikemii, 
• nadczynności tarczycy, 
• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, 
• niewydolności lub wady serca, 
• anemii, 
• chorób nowotworowych (chłoniak, białaczka). 

Tendencja do wzmożonego pocenia się jest normalnym zjawiskiem u dzieci z nadwagą i otyłością. Nadmierne wydzielanie potu, zwłaszcza pod pachami i na dłoniach, może mieć podłoże psychogenne i pojawiać się jako fizjologiczna reakcja organizmu w momentach stresujących dla dziecka, np. publiczne występy, rozmowa z wymagającym nauczycielem, wizyta u lekarza. Warto także na bieżąco sprawdzać, czy ubiór dziecka jest dostosowany do aktualnej temperatury otoczenia oraz czy odzież, którą nosi, nie jest wykonana z syntetycznych tkanin nieprzepuszczających powietrza.

Jakie inne objawy powinny nas zaniepokoić? 

Wnikliwego badania przyczyny nadmiernej potliwości wymagają sytuacje, w których jednocześnie obserwuje się u dziecka inne niepokojące objawy, takie jak: 

• zaburzenia pragnienia i apetytu, 
• wzmożone oddawanie moczu, 
• spadek masy ciała, 
• zahamowanie wzrostu, 
• powiększone węzły chłonne, 
• męczliwość, 
• drażliwość i nerwowość, 
• bladość, 
• drżenie rąk, 
• stany podgorączkowe, 
• sinienie skóry i błon śluzowych. 

W przypadku zaobserwowania powyższych objawów należy skonsultować się z lekarzem.

Czy używki mogą wpływać na nadmierną potliwość u dziecka? 

Używki, takie jak narkotyki, dopalacze czy alkohol, mogą powodować zwiększone wydzielanie potu. Rodzice, którzy podejrzewają swoje dziecko o stosowanie używek, powinni przeanalizować zachowanie dziecka. Szczególną uwagę należy zwrócić na pobudzenie, splątanie, niewyraźną mowę, znaczne wahania nastroju, zmianę dotychczasowego rytmu dobowego, nadmiernie rozszerzone lub zwężone źrenice, wilczy apetyt lub utratę łaknienia. 

Nocne poty u dziecka. Co mogą oznaczać? 

Kiedy epizody nadmiernego pocenia się powtarzają się nocami, warto sprawdzić temperaturę w pokoju dziecka (optymalna to około 20°C) oraz czy zakładana do snu piżama nie jest zbyt gruba. Należy też unikać sztucznych, nieoddychających materiałów. Dotyczy to zarówno odzieży, jak i pościeli, kocyków czy poduszek.

Nocne poty mogą być oznaką alergii lub w najgorszym wypadku rozwijającej się choroby nowotworowej. Wówczas oprócz nadmiernego pocenia można zauważyć u dziecka ogólne osłabienie, bladość, powiększone węzły chłonne, tendencję do krwawień i wybroczyn. Dziecko może także omdlewać, mieć podwyższoną temperaturę i skarżyć się na ból kości. Są to objawy alarmujące, które powinny skłonić rodziców do pilnej konsultacji lekarskiej.

Jakie badania zrobić, gdy dziecko nadmiernie się poci? 

Jeśli istnieją podejrzenia, że nadmierna potliwość u dziecka jest przejawem choroby, lekarz po zbadaniu pacjenta i zebraniu szczegółowego wywiadu indywidualnie dobierze odpowiedni zestaw testów diagnostycznych. We własnym zakresie można natomiast wykonać takie badania jak:

• żelazo, 
• odczyn Biernackiego (OB), 
• wskaźnik stanu zapalnego CRP, 
• elektrolity, 
• glukoza na czczo, 
• hormon tyreotropowy (TSH), 
• witamina D. 

Skutki nadmiernej potliwości u dzieci 

• Zwiększone ryzyko infekcji skórnych (np. brodawka zwyczajna wywołana wirusem brodawczaka ludzkiego, infekcje grzybicze, bakteryjne, grzybica stóp i paznokci), które prawdopodobnie są spowodowane nadmiernym nawilżeniem skóry.
• Problemy emocjonalne – nadmierne wydzielanie potu jest postrzegane jako nieprzyjemne zjawisko, zarówno dla osoby dotkniętej tą dolegliwością, jak i dla otoczenia. Pot na twarzy jest zwykle łatwo dostrzegalny, a jego nadmiar pod pachami lub na plecach pozostawia widoczne ślady na ubraniach. Również uścisk spoconej dłoni nie należy do przyjemnych. Z tych powodów dziecko, które nadmiernie się poci, może doświadczać przykrych uwag, naśmiewania lub wręcz odrzucenia przez rówieśników. Wpływa to niekorzystnie na rozwój psychologiczny i społeczny dziecka. W skrajnych wypadkach nieleczona dolegliwość, oprócz oczywistego dyskomfortu, może prowadzić do problemów emocjonalnych, stanów lękowych czy nawet depresji. 
• Pogorszenie sprawności manualnej – dzieci, które nadmiernie się pocą, mogą mieć problem ze sprawnym posługiwaniem się długopisem, który po dłuższym pisaniu wyślizguje się z mokrej dłoni. Spocone dłonie gorzej radzą sobie z obsługiwaniem myszki komputerowej, skręcaniem kierownicy roweru, łapaniem piłki podczas gry czy wykonywaniem prac plastycznych. Są to małe, przyziemne problemy, ale dla dziecka mogą stanowić spory dyskomfort. 

Leczenie nadmiernej potliwości u dziecka 

Możliwości lecznicze u dzieci są nieco ograniczone ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania niektórych metod. Przed podjęciem leczenia należy w pierwszej kolejności wykluczyć wtórne przyczyny nadpotliwości (choroby, niedobory witaminowe, zaburzenia metaboliczne). W tym celu warto udać się do lekarza, który zbierze dokładny wywiad. Może on zapytać jak długo trwa problem, czy rodzice dziecka także nadmiernie się pocą, jakie czynniki wywołują wydzielanie potu, o jakiej porze dnia nadpotliwość się nasila i jakie obszary ciała obejmuje. Jeśli wyniki zleconych przez lekarza badań wykażą, że potliwość jest objawem choroby, należy przede wszystkim rozpocząć leczenie wykrytego schorzenia. Na szczęście w większości przypadków, a zwłaszcza przy nadpotliwości miejscowej, można od razu wdrożyć leczenie objawowe. 

Preparaty z chlorkiem glinu – tzw. blokery potu

Są dostępne w aptekach pod postacią dezodorantów, kremów i żeli do stosowania miejscowego. Hamują wydzielanie potu poprzez blokowanie przewodów, którymi jest on wyprowadzany na powierzchnię skóry. Pełne działanie tych preparatów ujawnia się po około 10 dniach stosowania. Po przerwaniu kuracji pocenie znów stopniowo nasila się, ponieważ czop utworzony z soli glinu, który blokował ujścia gruczołów potowych, jest usuwany w procesie złuszczania naskórka. Do zalet preparatów z glinem należy łatwość użycia i stosunkowo wysoki profil bezpieczeństwa. Wadami natomiast są konieczność regularnego stosowania w celu utrzymania dobrych efektów terapeutycznych oraz miejscowe działania niepożądane w postaci pieczenia, podrażnień i świądu. Osoby źle tolerujące preparaty glinu na bazie alkoholu lepiej reagują na środki hydrożelowe. Blokery potu stosuje się na noc na oczyszczoną, suchą skórę. Jeśli antyperspiranty przynoszą zadowalające efekty, a dziecko akceptuje ich regularną aplikację, takie podejście może pozostać jedyną metodą leczenia nadpotliwości. 

Leki antycholinergiczne (bromek propanteliny, glikopirolan, oksybutynina, benzatropina)  

Blokują receptory muskarynowe dla acetylocholiny, która jest głównym neuroprzekaźnikiem wydzielania potu. Wywoływane przez nie działania uboczne (takie jak suchość w ustach, tachykardia, zaparcia, zaburzenia oddawania moczu, pobudzenie) stanowią pewne ograniczenie dla ich rutynowego stosowania u dzieci. Są alternatywą w przypadku bardzo nasilonej potliwości opornej na miejscowe leczenie. 

Jonofereza  

Polega na działaniu prądu elektrycznego, który poraża kanały jonowe gruczołów potowych, zmniejszając ich aktywność. Najczęściej znajduje zastosowanie w leczeniu nadpotliwości dłoni i stóp, które zanurza się w wodzie lub roztworze glikopirolanu, co zwiększa skuteczność leczenia. Taka forma zabiegu stanowi oczywiste ograniczenie w leczeniu nadpotliwości pach. Część kanałów gruczołowych zostaje uszkodzona działaniem prądu, dzięki czemu obserwuje się redukcję wydzielania potu. Jeden zabieg jonoforezy nie wystarczy, aby wyleczyć nadpotliwość. Zwykle zaleca się serię 8-10 sesji, a następnie, aby utrzymać optymalny efekt terapeutyczny, zabiegi należy powtarzać z częstotliwością zależną od indywidualnych potrzeb. Do możliwych miejscowych działań niepożądanych zalicza się rumień, uczucie kłucia i pęcherze.

Wstrzyknięcia toksyny botulinowej  

Taki zabieg wykonuje chirurg lub dermatolog. Toksyna podana w odpowiednio małej dawce na newralgiczne miejsca paraliżuje nerwy pobudzające gruczoły potowe. Skutecznie hamuje to wydzielanie potu na okres od 6 do 12 miesięcy. Gdy efekt jej działania ustąpi, należy powtórzyć zabieg. Takie iniekcje wykonuje się głównie w okolicy pach. Iniekcje na dłoniach i podeszwach stóp są bolesne i źle odbierane przez pacjentów. Pierwsze doniesienia o zastosowaniu tej metody leczenia nadpotliwości u dzieci pochodzą z 2002 roku. Do tej pory na świecie opisano wiele przypadków skutecznej terapii z użyciem toksyny botulinowej u dzieci. Dotyczą one głównie nadmiernego pocenia się dłoni i pach opornego na inne leczenie. Ze względu na ból w miejscu wkłucia oraz ryzyko wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych iniekcje toksyną botulinową są rzadko zalecane dzieciom. Zabiegi te nie są refundowane, a ich koszt jest wysoki (1500-2000 zł za pojedynczy obszar). 

Laserowa liposukcja  

Wiązka światła laserowego niszczy gruczoły potowe w obrębie pach, usuwając jednocześnie zbędną tkankę tłuszczową. Zostaje ona odessana przy pomocy kaniuli wraz z uszkodzonymi gruczołami. Możliwe powikłania to blizny, przykurcze i infekcje. Leczenie przynosi bardzo dobre rezultaty, ale jest kosztowne. Cena zabiegu wynosi kilka tysięcy złotych. 

Leczenie chirurgiczne  

Stanowi ostateczność w ciężkich przypadkach nadpotliwości opornych na mniej inwazyjne metody leczenia. Polega na chirurgicznym odnerwieniu okolic dotkniętych nadmiernym poceniem (najczęściej dłonie i pachy). Obecnie najpopularniejsza jest sympatektomia endoskopowa wspomagana obrazem z kamer, w której wykonuje się tylko 2-3 nacięcia o długości nieprzekraczającej 1 cm. Po zlokalizowaniu kluczowych zwojów nerwowych przerywa się ich ciągłość przy pomocy lasera lub elektrokoagulacji. Mimo że efekty leczenia są natychmiastowe i długotrwałe, istnieje ryzyko powikłań płucnych, infekcji oraz kompensacyjnego pocenia się w innych okolicach (np. na tułowiu). Według amerykańskich badań taki zabieg przeprowadzony na dzieciach w wieku od 9 do 17 lat przyniósł wymierne efekty w 90% przypadków i okazał się stosunkowo bezpieczny.

Ziołolecznictwo  

Szałwia lekarska to zioło, które regularnie stosowane obniża wydzielanie potu. Może być stosowana pomocniczo w leczeniu nadpotliwości w postaci naparów, wyciągów, a nawet okładów z jej liści. Jednak w przypadku małych dzieci warto najpierw zasięgnąć porady pediatry, aby dowiedzieć się, czy ryzyko związane z ewentualnymi skutkami ubocznymi takiej terapii nie przewyższa oczekiwanych rezultatów. Ponadto szałwia może uczulać, zatem u dzieci należy zachować szczególną ostrożność. 

Pozostałe leki stosowane w leczeniu nadpotliwości u dorosłych (jak np. klonidyna, blokery kanału wapniowego, benzodiazepina, antagoniści receptorów α-adrenergicznych) nie zostały jak dotąd odpowiednio przebadane pod kątem ich stosowania u dzieci. 

Domowe sposoby na nadmierne pocenie się dziecka 

Istnieją również domowe sposoby walki z nadmiernym poceniem, które stanowią dobre uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Aby zredukować nadmierne wydzielanie potu u dziecka, zaleca się: 

• wybór przewiewnej odzieży, wykonanej z naturalnych materiałów (bawełna, jedwab);
• ubieranie dziecka w sposób adekwatny do temperatury otoczenia (tyle samo warstw ubrań jak u osoby dorosłej);
• utrzymywanie prawidłowej temperatury w mieszkaniu, a zwłaszcza w sypialni;
• unikanie kąpieli w gorącej wodzie, która pobudza gruczoły potowe do wzmożonej pracy;
• codzienne dokładne mycie ciała;
• częsta zmiana ubrań, a zwłaszcza bielizny i skarpet;
• unikanie ostrych przypraw i używek nasilających pocenie (pieprz, ostra papryka, chili, curry, imbir, kurkuma, tabasco, kawa, mocna herbata, alkohol);
• zewnętrzne stosowanie naparów z ziół, takich jak szałwia, kora dębu, rumianek, na pocące się miejsca (uwaga na możliwe reakcje alergiczne). 

Nadmierne pocenie się to wstydliwa dolegliwość, która potrafi skutecznie obniżać jakość codziennego życia. Może negatywnie wpływać na rozwój emocjonalny i społeczny dzieci. W wielu przypadkach preparaty stosowane miejscowo dają zadowalające efekty. W przeciwnym razie można rozważyć leczenie farmakologiczne lub przeprowadzenie wybranego zabiegu.