Mowa i ręka – jaki mają związek?

Co wpływa na prawidłowy rozwój mowy? 

Mówienie mamy zapisane w genach. To, jak mowa będzie się rozwijać, w dużej mierze zależy od środowiska w jakim się wychowujemy, naszych predyspozycji psychicznych, zdrowotnych, a także od ogólnej stymulacji rozwoju mowy.

Zaniedbanie rozwoju od wczesnych dni życia może mieć realny wpływ na późniejsze funkcjonowanie intelektualne, niedokształcenie mowy i zaburzone relacje społeczne.

Badacze od lat zauważają ścisły związek pomiędzy rozwojem mowy a rozwojem ręki, a dokładniej, skomplikowanymi ruchami, jakie ręka wykonuje. Dzieje się tak, ponieważ ośrodki w mózgu odpowiedzialne za mówienie, jak i ruchy ręki są zlokalizowane bardzo blisko siebie, stąd ich zażyłe relacje.

Głównymi ośrodkami odpowiadającymi za mowę i jej rozumienie są: 

• ośrodek Broca – odpowiadający za mówienie, a konkretnie za ruchy narządów mowy, czyli języka, warg itd.; ośrodek Broca umożliwia nam tworzenie i kształtowanie słownego komunikatu;  
• ośrodek Wernickego – odpowiadający za rozumienie mowy, dzięki niemu rozumiemy mowę innych ludzi. 

Ruchy dłoni, wykonywanie skomplikowanych czynności palcami, mają realny wpływ na rozwój mowy, ponieważ stymulują pobliskie ośrodki mózgowe odpowiedzialne za mowę i aparat artykulacyjny do działania, a więc rozwoju. 

Rozwijający ruch od pierwszych chwil życia 

Tuż po narodzinach możemy zaobserwować jakie ruchy wykonuje dziecko. Początkowo ma zaciśnięte piąstki i wyraźny odruch chwytny (bezwiednie łapie rodzica za palec), a po drzemce przeciąga się, rozprostowując przy tym rączki i nóżki. W wieku 3 miesięcy maluch potrafi wyciągnąć rączkę po przedmiot znajdujący się na wprost niego, a w 4 dokazuje, bawiąc się własnymi rączkami, chwytając zabawki i prowadząc je do buzi (co jest ważnym momentem – rozwojem koordynacji ręka-usta). Stopniowo pojawia się świadome prowadzenie ręki po zabawkę i  manipulowanie nią. Pojawia się również chwyt dłoniowy prosty, tzw. małpi (dziecko całą ręką od góry chwyta przedmiot). W wieku 7-8 miesięcy potrafi łapać przedmioty obiema rączkami jednocześnie, a gdy skończy 9 miesięcy, celowo je upuszcza. Krótko potem pojawia nowy chwyt – pęsetkowy, a więc chwytanie rzeczy niczym pęsetą – palcem wskazującym i kciukiem. U dziecka rocznego widoczny jest już odruch szczypcowy.

Prawidłowo rozwijający się maluszek będzie stale doskonalił swoje umiejętności chwytne, a także odkrywał otaczający go świat poprzez smakowanie, dotykanie, ściskanie. Tak samo jak rozwój i przemiana chwytu z prymitywnego na precyzyjny, wygląda rozwój mowy – od bezwiednie wydawanych dźwięków (głużenie), poprzez gaworzenie, wymowę sylab, prostych słów, aż po mowę właściwą.   

Stymulacja i reakcja 

W drugim miesiącu życia płodowego pojawia się odruch Babkina, który obecny jest jeszcze kilka miesięcy po narodzinach (integruje się w 4. miesiącu życia). Odruch ten ma szczególny związek z rozwojem koordynacji usta-ręce. Polega on na otwarciu przez niemowlę ust i przygięcie głowy w kierunku klatki piersiowej. Jest to reakcja na stymulowanie palcami obu rączek dziecka ułożonego na plecach. Innym niezmiernie ważnym odruchem jest odruch Robinsona (odruch podciągania rąk). Przyczynia się on do doskonalenia umiejętności chwytania i manipulowania przedmiotami. Jego integracja ma miejsce około 1. roku życia.  

Stymulacja ręki i mowy u logopedy 

Mając świadomość powiązań między rozwojem mowy a sprawnością rąk, wielu logopedów wplata w terapię ćwiczenia motoryki małej (czyli ćwiczenia dłoni i palców). Do takich ćwiczeń zalicza się np.: 

• nawlekanie koralików, 
• wycinanki, 
• zabawy paluszkowe, 
• segregowanie np. kasztanów, 
• zabawy z plasteliną i piaskiem kinetycznym, 
• kolorowanie, 
• sznurowanie, 
• darcie i zgniatanie papieru, 
• układanie. 

Podobne zabawy nie wymagają dużych nakładów finansowych – już od pierwszych chwil życia możesz aktywnie uczestniczyć w stymulacji rozwoju swojej pociechy. 

Przeczytaj również:
Zabawy paluszkowe i wierszyki-masażyki, czyli w co się bawić z dziećmi