Jak flora bakteryjna jelit wpływa na mózg?

Ciekawostki na temat flory bakteryjnej jelit

W ostatnich latach znacząco poszerzyliśmy wiedzę na temat mikrobioty jelitowej. Uznaje się ją dziś za istotny element zdrowia człowieka, porównywalny do osobnego narządu. Mikrobiota bierze udział nie tylko w trawieniu, ale również w regulacji odporności, produkcji witamin, neuroprzekaźników i ochronie przed patogenami.

• Mikrobiota jelitowa waży ok. 1,5 kg i zawiera biliony bakterii należących do tysięcy gatunków.
• Udowodniono istnienie tzw. osi jelitowo-mózgowej, czyli dwukierunkowej komunikacji między jelitami a mózgiem.
• Dieta bogata w błonnik roślinny, fermentowane produkty, polifenole (np. z warzyw, owoców, kakao) wspiera różnorodność mikrobioty. Dieta zachodnia (wysokoprzetworzona, bogata w cukier i tłuszcze nasycone) obniża różnorodność mikrobiologiczną, co wiąże się z chorobami metabolicznymi.
• Mikrobiota każdego człowieka jest unikalna jak odcisk palca.
• Sposób porodu (naturalny vs. cesarskie cięcie), karmienie piersią, antybiotyki w dzieciństwie – wszystko to kształtuje mikrobiotę na całe życie.

Co wpływa na skład i aktywność metaboliczną mikrobioty jelitowej? 

Na skład i aktywność metaboliczną mikrobioty jelitowej wpływa wiele czynników. Jednym z najważniejszych elementów kształtujących mikrobiotę jest dieta. Rodzaj spożywanego pokarmu bezpośrednio decyduje o tym, które bakterie rozwijają się w jelitach – błonnik pokarmowy i produkty roślinne sprzyjają rozwojowi bakterii fermentujących, produkujących korzystne krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, podczas gdy dieta bogata w tłuszcze nasycone, cukry proste i przetworzoną żywność sprzyja rozwojowi bakterii patogennych i zmniejsza różnorodność mikrobiologiczną.

Równie ważny jest sposób porodu i karmienia w okresie niemowlęcym. Dzieci urodzone siłami natury i karmione piersią zazwyczaj rozwijają bardziej zróżnicowaną i korzystną mikrobiotę niż dzieci urodzone przez cesarskie cięcie lub karmione sztucznie. Antybiotyki, zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłości, istotnie wpływają na skład mikrobioty, często prowadząc do jej tymczasowego lub trwałego zaburzenia – redukcji liczby pożytecznych bakterii i wzrostu oporności na antybiotyki wśród drobnoustrojów.

Aktywność fizyczna i poziom stresu także oddziałują na mikrobiotę. Regularny wysiłek fizyczny może zwiększać różnorodność bakterii i wspierać ich korzystne funkcje metaboliczne, podczas gdy przewlekły stres wpływa negatywnie na mikrobiotę poprzez mechanizmy neurohormonalne i zapalne.

Czym jest oś mózgowo-jelitowa? 

Oś mózgowo-jelitowa to dwukierunkowy system komunikacji między mózgiem a przewodem pokarmowym, w szczególności jelitami. Obejmuje zarówno fizyczne połączenia nerwowe, jak i sygnały chemiczne i hormonalne, które umożliwiają wzajemne oddziaływanie układu nerwowego, pokarmowego i odpornościowego. Istotną rolę w tej osi odgrywa mikrobiota jelitowa, czyli biliony bakterii zasiedlających jelita, które wpływają na funkcjonowanie mózgu i całego organizmu.

Komunikacja ta odbywa się m.in. przez nerw błędny, który przekazuje informacje z jelit do mózgu i odwrotnie. Bakterie jelitowe mogą także produkować neuroaktywne związki chemiczne, takie jak serotonina, dopamina, GABA czy krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (np. maślan), które wpływają na nastrój, odczuwanie bólu, sen i funkcje poznawcze. Równocześnie mózg może wpływać na skład mikrobioty i motorykę jelit poprzez reakcje na stres i wydzielanie hormonów, takich jak kortyzol.

Zaburzenia w osi mózgowo-jelitowej są wiązane z wieloma schorzeniami, zarówno psychicznymi, jak i somatycznymi. Należą do nich depresja, lęki, zespół jelita drażliwego, choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Parkinsona), a nawet autyzm. Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że poprawa zdrowia jelit i mikrobioty może pozytywnie wpływać na funkcje psychiczne i neurologiczne, co staje się podstawą nowej dziedziny nauki zwanej psychobiotyką.

Które składniki diety mogą działać ochronnie w zaburzeniach nastroju? 

W kontekście zaburzeń nastroju, takich jak depresja czy stany lękowe, coraz więcej badań wskazuje, że dieta może odgrywać istotną rolę ochronną i wspierającą zdrowie psychiczne. Niektóre składniki pokarmowe wpływają na funkcjonowanie mózgu bezpośrednio, inne pośrednio – poprzez mikrobiotę jelitową, stan zapalny czy poziom neuroprzekaźników.

Szczególnie istotne są:

• długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (mianowicie kwas eikozapentaenowy – EPA i dokozaheksaenowy – DHA),  
• witaminy B1, B3, B12, D, 
• kwas foliowy, 
• cynk, 
• polifenole, 
• błonnik pokarmowy,
• szczepy bakterii probiotycznych z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium.