Kolka niemowlęca a nietolerancja laktozy

Kolka niemowlęca – przyczyny 

Kolka jelitowa występuje u noworodków i niemowląt z niedojrzałym układem pokarmowym. Jest zaburzeniem czynnościowym, powodującym ból i dyskomfort u dziecka, co przejawia się głównie napadami płaczu, który trudno opanować. Często nie udaje się ustalić konkretnego powodu występowania kolki. Wśród możliwych przyczyn wymienia się: 

• alergię pokarmową – aż u 44% dzieci cierpiących na kolkę diagnozuje się alergię na białka mleka krowiego. Po ich eliminacji z diety matki karmiącej lub zastosowaniu odpowiedniej mieszanki hipoalergicznej (hydrolizaty) objawy powinny ustąpić w ciągu 2-3 dni, 
• nietolerancję laktozy, 
• zaburzenia mikroflory jelitowej, 
• niedojrzałość układu pokarmowego, 
• kontakt z dymem tytoniowym – w mleku kobiety narażonej na bierne palenie stwierdza się obecność metabolitów nikotyny, które nasilają objawy kolki poprzez negatywny wpływ na motorykę jelit, 
• temperament dziecka i relacje z opiekunami (np. istnieje związek pomiędzy depresją poporodową u matki a zwiększoną częstością występowania kolki u jej dziecka), 
• nieprawidłowa technika karmienia (zwłaszcza połykanie przez dziecko powietrza). 

Na powstanie kolki może mieć wpływ kilka czynników jednocześnie, dlatego nie zawsze wyeliminowanie jednego problemu przynosi widoczną poprawę.

Objawy kolki u niemowląt 

Aby rozpoznać kolkę jelitową, stosuje się tzw. regułę trzech. Uwzględnia ona napady płaczu, które trwają: 

• co najmniej 3 godziny dziennie, 
• minimum 3 dni w tygodniu, 
• przez przynajmniej 3 tygodnie. 

U większości dzieci pierwsze objawy kolki pojawiają się w drugim tygodniu życia (80% przypadków), ale równie dobrze mogą wystąpić między 3. dniem a 3. tygodniem życia dziecka. Według niektórych doniesień czas pojawienia się dolegliwości ma związek ze stopniem ciężkości przebiegu kolki. Im wcześniej się rozpocznie, tym dłużej trwają pojedyncze napady płaczu i tym dłuższy ogólny czas trwania zaburzenia. Kolki ustępują zwykle w 3. lub 4. miesiącu życia dziecka. Jedynie u 7% niemowląt dolegliwości mogą utrzymywać się nawet do 9. miesiąca. 

Napady kolki występują głównie w godzinach popołudniowych i wieczornych. Obserwuje się wówczas u dziecka: 

• niepokój, 
• nieukojony płacz, 
• prężenie ciała, 
• podkurczanie nóżek i gwałtowne ich prostowanie, 
• zwiększenie obwodu brzuszka, 
• oddawanie gazów, 
• nagły początek objawów i równie nieprzewidywalne ich zakończenie. 

Warto podkreślić, że w kolce poza tymi dolegliwościami rozwój dziecka i przyrost masy ciała pozostają prawidłowe. 

Przeczytaj również:
Kolka jelitowa – przyczyny, objawy, leczenie

Nietolerancja laktozy u niemowląt 

Laktoza jest dwucukrem złożonym z glukozy i galaktozy, który występuje w mleku ssaków. Jest więc składnikiem zarówno pokarmu kobiecego, jak i mleka krowiego, które stanowi bazę do produkcji mleka modyfikowanego. Aby laktoza mogła zostać poprawnie strawiona, konieczne jest rozłożenie jej na cukry proste, które dopiero wówczas mogą być wchłonięte do krwiobiegu. Za hydrolizę (rozkład) laktozy odpowiada specjalny enzym – laktaza. Jest ona produkowana przez komórki nabłonkowe w jelicie cienkim. Niedobór laktazy w stosunku do zapotrzebowania na nią jest nazywany hipolaktazją. Nietolerancja laktozy to według definicji zespół objawów klinicznych występujących po spożyciu laktozy. U niemowląt jest najczęściej spowodowana fizjologiczną niedojrzałością nabłonka jelit, które nie wytwarzają jeszcze wystarczającej ilości tego enzymu. Niestrawiona laktoza gromadzi się w świetle jelita grubego i tam przy udziale bakterii ulega fermentacji. W jej wyniku powstają gazy jelitowe oraz następuje wzrost ciśnienia osmotycznego, który nadmiernie upłynnia treść jelita grubego. W efekcie pojawiają się objawy nietolerancji laktozy, a oddawane stolce są wodniste. 

Wtórna nietolerancja laktozy spowodowana uszkodzeniem kosmków jelitowych może pojawić się jako skutek uboczny zastosowania u dziecka niektórych leków (zwłaszcza antybiotyków i niesteroidowych leków przeciwzapalnych) lub w przebiegu różnych schorzeń, np. zakażeń żołądkowo-jelitowych (np. pasożyty, infekcje wirusowe), niedożywienia czy mukowiscydozy. 

Istnieje również pierwotna nietolerancja laktozy, która wynika z występowania specyficznej odmiany genu LCT. U osób o takim genotypie stężenie produkowanej w organizmie laktazy z czasem stopniowo spada aż do pojawienia się objawów nietolerancji. Jednak ta postać hipolaktazji praktycznie nie dotyczy niemowląt, gdyż u rasy białej pojawia się najwcześniej około 5. roku życia (u rasy czarnej może się ujawnić przed ukończeniem 3 lat). 

Jak rozpoznać nietolerancję laktozy u niemowląt? 

Objawy niedoboru laktazy są łudząco podobne do przebiegu kolki niemowlęcej, której hipolaktazja może być jedną z przyczyn. Przejawami nietolerancji laktozy są: 

• kolka, 
• wzdęcia i gazy, 
• nudności, 
• bóle brzucha, 
• odgłosy przelewania w brzuszku, 
• biegunki. 

Najbardziej charakterystycznym symptomem są wodniste stolce o nieprzyjemnym, kwaśnym zapachu. Stopień ciężkości przebiegu nietolerancji laktozy zależy od wrażliwości osobniczej niemowlęcia i ilości przyjętego mleka. Nasilanie się objawów niedługo po posiłku może wskazywać, że powodem kolki jest niedobór laktazy. Zaobserwowanie niepokojących symptomów należy zawsze skonsultować z pediatrą. Ważne jest prawidłowe odróżnienie nietolerancji laktozy od innych zaburzeń, jak np. alergia na białka mleka czy galaktozemia. Rozpoznanie nietolerancji laktozy może ułatwić przeprowadzenie testu prowokacyjnego. U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym na pewien czas zmienia się mieszankę na bezlaktozową, obserwując, czy nastąpi poprawa, a następnie w celu potwierdzenia przypuszczeń ponownie wprowadza się mleko zawierające laktozę (nawrót dolegliwości świadczy o hipolaktazji).

Nietolerancja laktozy u niemowląt – jak pomóc dziecku? 

Jeśli przyczyną kolki jest nietolerancja laktozy u dziecka, nie wolno jej bagatelizować, ponieważ przedłużające się biegunki mogą spowodować odwodnienie organizmu, stany zapalne jelit, zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej oraz niedożywienie i anemię. 

Sposób postępowania zależy od stopnia nasilenia dolegliwości, czasu trwania biegunek oraz stanu odżywienia dziecka. Przy przejściowych niedoborach laktazy początkowo nie eliminuje się laktozy całkowicie z diety, zwłaszcza u niemowląt karmionych piersią. Kobiecy pokarm ma szereg cennych właściwości, dlatego uważa się, że zbyt szybkie zakończenie naturalnego karmienia nie działa na korzyść zdrowotną dziecka. W pierwszej kolejności stosuje się: 

• preparaty zawierające laktazę – egzogenna laktaza w postaci kropel dodana do mleka ma za zadanie rozłożyć laktozę do cukrów prostych, co ułatwia jej przyswojenie przez organizm dziecka. Dzięki temu może złagodzić lub wyeliminować dolegliwości po posiłku. Aby taka suplementacja przyniosła oczekiwane rezultaty, należy odpowiednio ją stosować. Z początku wydaje się to skomplikowane, zwłaszcza gdy niemowlę jest karmione piersią, ponieważ samo podanie laktazy na łyżeczce może okazać się niewystarczające. Zaleca się, aby pierwszą porcję odciągniętego mleka, która zawiera najwięcej laktozy, poddać wstępnej inkubacji z preparatem eznymatycznym. W praktyce oznacza to dodanie odpowiedniej dawki laktazy do pierwszej porcji mleka, nakarmienie dziecka pozostałym mlekiem z piersi, a następnie podanie niemowlęciu inkubowanej porcji mleka. W przypadku dzieci karmionych sztucznie należy pamiętać, że nie wolno mieszać enzymu ze zbyt gorącym mlekiem, ponieważ może on ulec dezaktywacji. Preparat należy dodawać do każdego karmienia. Późniejsze odstawianie laktazy powinno być prowadzone w sposób stopniowy. 
• simetykon – to bezpieczny lek przeciwwzdęciowy, który może być stosowany od 1. miesiąca życia dziecka. To substancja powierzchniowo czynna, która działa miejscowo, nie wchłaniając się z jelit do krążenia ogólnego. Mechanizm działania polega na rozbijaniu pęcherzyków gazu, co ułatwia ich usuwanie z przewodu pokarmowego. Preparaty z simetykonem zalecane są w leczeniu objawowym kolki bez względu jej na przyczynę. W przypadku leczenia simetykonem także należy dopilnować, aby odpowiednia dawka leku była podawana do każdego karmienia. 
• probiotyki – udokumentowano pozytywny wpływ szczepu Lactobacillus reuteri (nowa nazwa to Limosilactobacillus (L) reuteri) w leczeniu kolki niemowlęcej. Obok hamowania wzrostu patogennej mikroflory drobnoustroje te wpływają na układ odpornościowy, redukując lokalny stan zapalny w jelicie. 

Jeśli mimo podjętych działań objawy nietolerancji nie ustępują, negatywnie wpływając na rozwój dziecka, lekarz może podjąć decyzję o całkowitej eliminacji laktozy z diety dziecka, zmieniając mleko modyfikowane na preparat pozbawiony tego dwucukru. Dla matek karmiących oznacza to konieczność odstawienia niemowlęcia od piersi i podawania specjalnych mieszanek bezlaktozowych.

Przeczytaj również:
Colostrum (siara) – co to jest?