Kształtowanie się języka dziecka – część 2
Prawidłowy rozwój mowy rządzi się swoimi prawami i zależy od wielu złożonych czynników. Badacze uważają, że aby mowa mogła rozwijać się tak, jak powinna, muszą zachodzić pewne zjawiska, m.in. gotowość biologiczna, czyli dojrzałość narządów artykulacyjnych, a także gotowość psychiczna, ściśle związana z dojrzałością naszego najważniejszego organu – mózgu. Taka dojrzałość pojawia się przeważnie między 12. a 18. miesiącem życia, kiedy to rozpoczyna się okres wyrazu.
Okres wyrazu (1-2. rok życia)
Końcowy czas okresu melodii (0-12. miesiąc życia) i okres wyrazu to moment, w którym maluch zaczyna opanowywać funkcje komunikacyjne. Zdobywanie ich dzieli się na fazy (wg M.A.C. Halliday):
- Faza I – obejmuje czas między 9. a 15/16. miesiącem życia dziecka, podczas którego posługuje się ono systemem zawierającym w sobie znaczenie i dźwięk, ale nie posługuje się jeszcze wyrazami.
- Faza II – obejmuje czas między 16/18. a 22/24. miesiącem życia. Dziecko powoli zaczyna dostrzegać i uwzględniać system leksykalno-gramatyczny języka, poznaje zasady prowadzenia dialogu z dorosłym, a także uczy się przyjmowania ról językowych. W tym czasie dziecko może komunikować jasno swoje potrzeby, kontrolować otoczenie, a także wchodzić w interakcji z opiekunami.
- Faza III – trwa do ukończenia przez dziecko 2. roku życia. Dziecko zastępuje komunikację bazującą na znaczeniu i dźwięku wyższym systemem.
Rozwój mowy nie dzieje się samoistnie. Nie od dziś wiadomo, że rozwój ruchowy napędza rozwój mowy, co obrazuje poniższa tabela wg E. Lenneberga.
| Wiek | Rozwój ruchowy | Wokalizacja i język |
| 12 miesięcy | Dziecko chodzi trzymane za rękę. Chodzi z wysoko uniesionymi kolanami. Potrafi samo siedzieć na podłodze. | Powtarzanie takich samych sekwencji dźwięków. Pojawiają się słowa mama i tata. Widoczne rozumienie niektórych słów i prostych poleceń. |
| 18 miesięcy | Chwytanie, trzymanie i wypuszczanie z rąk są dobrze opanowane. Dziecko potrafi siedzieć na krzesełku dziecięcym. Chód sztywny. | Zasób słów u dziecka jest na poziomie 3-50. Dziecko nadal gaworzy, ale pojawia się więcej ciągów wielosylabowych z różną intonacją. Bardzo szybko rozwija się rozumienie. Dziecko nie próbuje przekazywać informacji i się nie złości, jeśli czegoś nie może zrozumieć. |
| 24 miesiące | Dziecko biega. Jest w stanie szybko zmieniać pozycję z siedzenia na stanie i na odwrót. Potrafi chodzić po schodach, dostawiając jedną nogę do drugiej. | Zasób słów wynosi więcej niż 50. Dziecko spontanicznie łączy elementy języka i kombinacje dwuwyrazowe, które są tworami własnymi. Obserwuje się duże zainteresowanie językiem i komunikacją z otoczeniem. |
Mowa dziecka w okresie wyrazu
Między 1. a 2. rokiem życia dziecko wymawia już wszystkie samogłoski (a, e, i, o u, y) oraz spółgłoski, takie jak g, l, n, r (języczkowe, znane jako francuskie), ponadto spółgłoski wargowe p, p’ (pi), b, b’ (bi), m, m’ (mi) i spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe t, d, n. Fazy rozwoju mowy uwzględniające występujące w nich mechanizmy językowe (wg J. Locke’a)
- Uczenie się dźwięków mowy – gaworzenie i przechowywanie – dziecko wiele rozumie, zanim zacznie mówić, a więc musi mieć zgromadzony pewien zasób wiedzy, którą później wykorzystuje. Na początku mowa dziecka jest ograniczona i niezbyt kreatywna. W tej fazie obie półkule mózgu biorą udział w przyswajaniu języka.
- Analiza i kontaminacja – dotyczy dzieci posługujących się fazami dwuwyrazowymi i bogatszymi. Dziecko zaczyna posługiwać się gramatyką, a lewa półkula staje się dominująca. Dziecko ujednolica końcówki wyrazów. Następuje ogromna twórczość językowa.
Cechy charakterystyczne okresu wyrazu
- Bardzo intensywny wzrost opanowanych słów (najintensywniejszy pod tym względem jest 17-20. miesiąc życia).
- Dziecko wypowiada pojedyncze wyrazy i są one adekwatne do sytuacji.
- Słowa wypowiadane przez maluszka odnoszą się do otoczenia, np. mama – konkretna osoba.
- Pojawiają się nazwy osób: mama, tata, baba.
- Dźwiękonaśladownictwo – hau hau, miau itd.
- Pojawia się umiejętność protestu – nie!
- Wyrazy wskazujące – tu, to,
- Przejaw chęci posiadania czegoś – daj.
Okres zdania (2-3. rok życia dziecka)
Okres zdania jest czasem, gdy pojawiają się kategorie gramatyczne. Nadal bardzo wzbogaca się zasób słownictwa, a mowa stale jest doskonalona. Dziecko w wieku 2-3 lat potrafi wypowiadać prawidłowo większość głosek z wyjątkiem:
- s, z, c, dz;
- sz, rz, cz, dż;
- f;
- ł.
Nieopanowane jeszcze głoski zastępowane są innymi, łatwiejszymi do wymowy, np.:
- s, z, c, dz, sz, rz, cz, dż – zastępowane są przez ś, ź, ć, dź;
- r zastępowane jest przez i, l, ł;
- f zastępowane jest przez ch;
- ł zastępowane jest przez w.
Osiągnięcia w rozwoju psychoruchowym a rozwój mowy (wg E. Lenneberga)
| Wiek | Rozwój ruchowy | Wokalizacja i język |
| 30 miesięcy (ukończone) | Dziecko podskakuje obunóż, potrafi stać na jednej nodze przez około 2 sekundy, zeskakuje z krzesła. Potrafi poruszać poszczególnymi palcami. Ma dobrą koordynację ruchów rąk i palców. | Bardzo szybki rozwój języka. Wzrost zasobu słownictwa. Zanika gaworzenie. Brak zrozumienia frustruje dziecko. Wypowiedzi składają się z minimum 2 wyrazów (maksymalnie z 5). Dziecko rozumie większość tego, co się do niego mówi. |
Dziecko będące w okresie zdania:
- potrafi powiedzieć, jak ma na imię i nazwisko;
- potrafi samo się poprawić (autokorekta);
- zna synonimy;
- przejawia zaciekawienie językowe – zadaje pytania o nazwy przedmiotów;
- stara się wyrażać bardzo ściśle, np. tego nie ma, ale to jest;
- w 2. roku życia ma zasób 300 słów, a w 3. 1000 słów;
- zaczyna zastępować dźwiękonaśladownictwo właściwymi wyrazami;
- gesty i mimika już nie są głównym przekazem komunikatu;
- mowa nabiera kontekstu;
- pojawiają się liczne neologizmy, np. maszynować – pisać na maszynie.
Etapy okresu zdania
- Zlepki dwuwyrazowe – dziecko posługuje się dwoma rzeczownikami, np. Baba hau (Babciu zobacz, pies). Prosta forma wypowiedzi świadczy o opóźnionej mowie w stosunku do myślenia, ponieważ dziecko wie więcej o świecie, niż jest w stanie powiedzieć.
- Zlepki wyrazowe – dziecko posługuje się dwoma rzeczownikami, ale mają one końcówkę fleksyjną, np. Tata zabawkę.
Zasób słownictwa dziecka w okresie zdania bardzo się powiększa. W mowie przeważa jednak ilość rzeczowników, gdyż stanowią one aż 40% całego zasobu.
Przeczytaj również:
Kształtowanie się języka dziecka – część 1
Kształtowanie się języka dziecka – część 3
Kształtowanie się języka dziecka – część 4
Kształtowanie się języka dziecka – część 5
