Mowa a mózg – co sprawia, że możemy mówić?

Budowa mózgu 

Mózg (z łac. encephalon) jest najbardziej skomplikowanym narządem ludzkiego ciała, dzięki któremu jesteśmy świadomi swojego istnienia. Dzięki niemu możemy się poruszać, uczyć, słyszeć i widzieć.  

Wyróżnia się kilka podziałów budowy mózgu np.: 

• topograficzny – wyróżniający przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie, będące pierwotnymi pęcherzykami, z których rozwijają się kolejne struktury mózgu, takie jak kresomózgowie i międzymózgowie; 
• kliniczny – wyróżniający półkule mózgu, móżdżek i pień mózgu. 

Najbardziej zewnętrzną częścią mózgu jest kora zbudowana z komórek nerwowych. Kora mózgowa analizuje i przetwarza bodźce nadchodzące przy pomocy zmysłów, narządów wewnętrznych i innych układów. To właśnie w korze znajdują się nasza pamięć, osobowość i inteligencja.

Półkule mózgu różnią od siebie wielkością, budową, a także funkcjami, za które są odpowiedzialne.  

Lewa półkula odpowiada za:  

• odbieranie i wytwarzanie mowy, 
• procesy analityczne, 
• kontrolę prawej strony ciała, 
• logiczne myślenie, 
• postrzeganie różnic, 
• przetwarzanie poznanych już bodźców. 

Prawa półkula odpowiada za: 

• kontrolę lewej strony ciała, 
• myślenie globalne, 
• odczuwanie przestrzeni, 
• emocje, 
• dostrzeganie podobieństw, 
• przetwarzanie nowych bodźców, 
• odbieranie dźwięków niewerbalnych. 

Obecne na mózgu bruzdy widocznie oddzielają od siebie 5 płatów: 

• czołowy – odpowiada między innymi za zachowanie, pamięć, myślenie, wyuczone ruchy, np. jazdy na rowerze, ruchy narządów artykulacyjnych, przewidywanie skutków swoich działań, ocenianie sytuacji; 
• ciemieniowy – odpowiada między innymi za orientację przestrzenną, dostrzeganie ruchu, czucie temperatury, dotyku, bólu, integrację ruchu i wzroku, a także czucia i wzroku, rozumienie pojęć symbolicznych czy abstrakcyjnych, podzielność uwagi; 
• skroniowy – odpowiada między innymi za mowę, rozpoznawanie obiektów, analizowanie zapachów, zapamiętywanie, pamięć słowną; 
• potyliczny – odpowiada za analizowanie barw, kształtów, widzenie; 
• limbiczny – odpowiada między innymi za emocje. 

Mówienie i rozumienie mowy 

Carl Wernicke odkrył i opisał znany powszechnie dzisiaj ośrodek Wernickego, czyli inaczej czuciowy ośrodek mowy, dzięki któremu jesteśmy w stanie rozumieć mowę innych ludzi. Ośrodek ten znajduje się w płacie skroniowym, w dominującej półkuli mózgu. Jego uszkodzenie powoduje nierozumienie mowy, przy czym sprawność narządów artykulacyjnych jest zachowana. Pacjent nie rozumie mowy innych, czuje się tak, jakby był w obcym państwie i nie znał tamtejszego języka.  

Z kolei ośrodek Broca (odkryty przez Paula Broca) umożliwia tworzenie głosek, ich wypowiadanie, określany jest również ruchowym ośrodkiem mowy. Zlokalizowany jest on w płacie czołowym dominującej półkuli. Przy uszkodzeniu tego ośrodka chory jest w stanie rozumieć mowę, ale nie może poprawnie sam wyartykułować swojego przekazu, przy czym anatomicznie narządy mowy nie są uszkodzone. Pacjent nie potrafi zaplanować ruchu, który w normalnych warunkach jest płynny i wykonywany przez nas nieświadomie.  

Wymienione obszary są ze sobą ściśle powiązane włóknami, określanymi fachowo pęczkiem łukowatym, dzięki czemu mówienie i rozumienie mowy jest możliwe.  

Ośrodki Wernickego i Broca znajdują się prawie zawsze w półkuli dominującej mózgu. U większości ludzi dominuje lewa półkula, dlatego też jesteśmy praworęczni. Idąc tym tropem, osoby z dominującą prawą półkulą powinny być leworęczne, jednak nie jest tak do końca.

Badania wykazują, że 96% osób praworęcznych i około 70% leworęcznych ma ośrodki mowy w lewej półkuli. 

Ośrodki ruchowy i czuciowy mowy to nie jedyne obszary mózgu mające związek z mówieniem. W procesie mówienia biorą również udział: 

• dodatkowe pole ruchowe (w płacie czołowym), które odpowiada za „start” mówienia; 
• pola asocjacyjne (w płacie czołowym, skroniowym i ciemieniowym), dzięki którym przetwarzane są informacje docierające do mózgu, a co za tym idzie możliwe jest nazywanie miejsc, czynności, przedmiotów; 
• kora limbiczna, kora przedczołowa – kontrola wypowiedzi; 
• ośrodki półkuli niedominującej, które swoją lokalizacją odpowiadają ośrodkom mowy w półkuli dominującej – odpowiadają one za melodię wypowiedzi, odbieranie emocji zawartych w wypowiedzi innych osób, a także przekazywanie własnych emocji w swoich wypowiedziach; 
• móżdżek – napięcie mięśni artykulacyjnych. 

Mózg, jako najważniejszy organ ludzkiego ciała, jest centrum naszego funkcjonowania. Jego skomplikowana budowa umożliwia naszą egzystencję.

Przeczytaj również:
Plastyczność mózgu – czym jest?