Opóźniona alergia pokarmowa – na czym polega? Badania i testy

Na czym polega opóźniona alergia pokarmowa? 

W krajach rozwiniętych około 20% osób cierpi na różnego rodzaju nadwrażliwości pokarmowe. Do tej pory najlepiej poznana jest alergia IgE-zależna, inaczej nazywana natychmiastową. Stanowi I typ alergii, w którym za rozwój reakcji odpowiadają swoiste przeciwciała IgE. Występuje ona u osób z wrodzoną skłonnością do atopii, czyli nadprodukcji tych immunoglobulin. Podczas kontaktu z alergenem organizm w szybkim tempie uwalnia nadmierne ilości przeciwciał IgE, wyzwalając objawy alergii:

• wysypkę,
• obrzęk,
• świąd,
• katar,
• duszność,
• wymioty,
• biegunkę.

Wiąże się to z ryzykiem wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, ale plusem tej sytuacji jest łatwiejsze rozpoznanie uczulającego czynnika. W diagnozowaniu tego typu alergii pomocne są testy skórne punktowe oraz oznaczanie swoistych przeciwciał IgE skierowanych przeciwko konkretnym antygenom. Choć alergia natychmiastowa wydaje się najpowszechniejsza, w proces powstawania patologicznej odpowiedzi immunologicznej mogą być zaangażowane również inne komponenty układu odpornościowego. Alergie niezależne od przeciwciał IgE dzielimy na: 

• typ II (cytotoksyczny) – w ich patogenezie kluczową rolę odgrywają przeciwciała klasy IgG i IgM. Dochodzi do aktywacji makrofagów, monocytów, komórek NK i limfocytów T, które eliminują elementy rozpoznane jako zagrożenie. 
• typ III (kompleksów immunologicznych) – antygeny pokarmowe wiązane są ze swoistymi przeciwciałami IgG. W prawidłowych warunkach takie kompleksy są wychwytywane i likwidowane przez układ fagocytarny. Nadmiar kompleksów może odkładać się w organizmie, powodując np. stany zapalne jelit. 
• typ IV (komórkowy) – alergen tworzy połączenie ze swoistymi limfocytami T, w wyniku czego dochodzi do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego. Objawy mogą mieć charakter ostry lub przewlekły. 

Te typy alergii charakteryzuje opóźniona odpowiedź organizmu. Objawy mogą pojawić się po kilkunastu godzinach lub nawet kilku dniach od kontaktu z alergenem. W takich przypadkach trudno powiązać spożycie konkretnego pokarmu z wystąpieniem dolegliwości. Opóźnione objawy w połączeniu z wciąż słabo rozwiniętą diagnostyką tego rodzaju alergii stwarzają duże problemy w prawidłowym rozpoznaniu i leczeniu schorzenia. Alergię opóźnioną należy odróżniać od nietolerancji pokarmowej, w której powstawanie nie jest zaangażowany układ immunologiczny. 

Przyczyny opóźnionej alergii pokarmowej 

Oprócz zaburzonej pracy układu immunologicznego w mechanizmie powstawania alergii pokarmowej bierze się pod uwagę także inne czynniki: 

• wzrost przepuszczalności bariery jelitowej – tzw. zespół nieszczelnego jelita (z j.ang. leaky gut syndrome – LGS). Na tę dolegliwość zwraca się ostatnio coraz większą uwagę. Połączenia między komórkami nabłonka jelit ulegają rozluźnieniu, przez co do krwiobiegu dostają się niestrawione cząstki złożonych białek, toksyny, pasożyty i szkodliwe drobnoustroje.  
• zaburzenia w składzie mikroflory jelitowej – postęp cywilizacyjny jest największym wrogiem naszego mikrobiomu. Wpływ na zachwianie równowagi w mikroflorze ma m.in. nadużywanie antybiotykoterapii, wzrost liczby porodów przez cesarskie cięcie i coraz powszechniejsza rezygnacja z karmienia niemowląt piersią.
• nadmiernie higieniczny, sterylny tryb życia – stosowanie chemicznych środków czyszczących eliminuje z najbliższego otoczenia bakterie, które przez wieki stymulowały nasz układ odpornościowy do właściwej pracy.
• zła dieta – wysoko przetworzone produkty, nadmierna ilość cukru i mięsa, chemiczne dodatki do żywności.
• niedokładne przeżuwanie pokarmu – połykanie zbyt dużych kęsów i popijanie w trakcie jedzenia upośledza prawidłowy proces trawienia.
• obecność pasożytów, które niszczą barierę jelitową i wywołują stan zapalny śluzówki,.
• niedobory witaminy D – obok wielu innych działań wykazuje ona immunomodulujący wpływ na nabłonek jelit. Niedobór kalcyferolu sprzyja występowaniu nadwrażliwości śluzówki jelita i rozwojowi alergii. 

Objawy opóźnionej alergii pokarmowej 

Uważa się, że objawy opóźnionej alergii pokarmowej mogą pojawić się od 8 do 72 godzin od spożycia problematycznego składnika. Nasilenie dolegliwości jest zależne od wielkości przyjętej dawki, inaczej niż ma to miejsce w alergii natychmiastowej, którą wyzwala nawet śladowa ilość alergenu. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane i nie muszą ograniczać się do układu pokarmowego: 

• bóle brzucha, 
• wzdęcia i gazy, 
• nudności i wymioty, 
• zaparcia i biegunki, 
• bóle lub zawroty głowy, 
• zaburzenia rytmu serca, 
• bóle mięśni i stawów, 
• przewlekłe zmęczenie, 
• nadmierna senność, 
• zmiany skórne, 
• wahania nastroju, 
• pogorszenie wzroku, 
• złe samopoczucie, 
• tkliwość powłok brzusznych. 

Skutki opóźnionej alergii pokarmowej 

Długotrwałe lekceważenie IgE-niezależnej alergii pokarmowej może skutkować: 

• otyłością – przewlekły stan zapalny w organizmie sprzyja nadmiernemu tyciu, nawet pomimo stosowania diety redukcyjnej i podejmowania aktywności fizycznej, 
• insulinoopornością i cukrzycą typu II, 
• nadciśnieniem tętniczym, 
• miażdżycą, 
• niedokrwistością, 
• depresją, 
• schorzeniami zapalnymi jelit, 
• zespołem przewlekłego zmęczenia, 
• atopowym zapaleniem skóry. 

Badania pod kątem wykrycia opóźnionej alergii pokarmowej 

Diagnostyka alergii pokarmowych IgE-niezależnych jest bardzo trudna.

Ze względu na wciąż niedostateczne poznanie mechanizmów rządzących wszystkimi procesami immunologicznymi brakuje jednoznacznych wytycznych co do postępowania diagnostycznego. Zwykle badania rozpoczyna się od standardowego postępowania, które obejmuje punktowe i płatkowe testy skórne, oznaczanie swoistych przeciwciał we krwi i próby prowokacyjne. Testy te są przydatne w alergiach IgE-zależnych, zwykle jednak nie wykrywają opóźnionej alergii pokarmowej. Należy również wykluczyć obecność innych chorób dających podobne objawy jak np. celiakia, wrzody żołądka, SIBO – przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Badania i metody, które można zastosować, aby ustalić, jaki pokarm wywołuje dolegliwości, to: 

• dieta eliminacyjna – na podstawie wywiadu typuje się potencjalne alergeny, które następnie całkowicie eliminuje się z diety, obserwując reakcję organizmu. Jeśli w ciągu 6. tygodni nie nastąpi poprawa, należy szukać innej przyczyny schorzenia. Taka metoda może okazać się skuteczna, ale wymaga od pacjenta samodyscypliny i cierpliwości. Niebezpieczeństwem stosowania diet eliminacyjnych jest niedobór witamin i składników odżywczych, dlatego nie powinno się bezpodstawnie przedłużać czasu unikania określonych pokarmów.  
• oznaczanie swoistych przeciwciał IgG we kwi – tego typu badanie, obejmujące dużą liczbę potencjalnych alergenów pokarmowych, znajduje się w ofercie coraz większej liczby laboratoriów. Mimo sporej popularności badanie to nie zyskało aprobaty Polskiego Towarzystwa Alergologicznego. Argumentacją przeciwników tej metody w diagnozowaniu alergii jest brak korelacji ilości przeciwciał  IgG z poziomem immunoglobulin IgE u osób z objawami alergicznymi oraz przypadki występowania wyższych stężeń swoistych IgG u osób niewykazujących żadnych objawów alergicznych. Rozpatruje się je jako tzw. przeciwciała pamięci, których obecność świadczy przede wszystkim o zaistniałej ekspozycji na dany pokarm, który niekoniecznie jest szkodliwy. Niemniej jednak pewna część lekarzy i dietetyków obserwuje korzystny wpływ diety eliminacyjno-rotacyjnej opracowywanej na podstawie wyników oznaczania przeciwciał IgG. 
• testy cytotoksyczne – to alternatywne metody wykrywania alergii pokarmowej, które zazwyczaj nie znajdują uznania w środowisku lekarskim. Należą do nich testy MRT, ALCAT, ACT, NuTron i LHRT. Badanie polega na inkubacji krwi pobranej od pacjenta z roztworami alergenów pokarmowych. Następnie komórki poddaje się obserwacji celem wychwycenia ewentualnych zaburzeń (zmiana liczebności i wielkości leukocytów, zaburzenia agregacji komórek, cytoliza, skrócenie żywotności). Głównym zarzutem stawianym tego rodzaju testom jest niska powtarzalność wyników, subiektywna interpretacja wyników przez laboranta oraz przypadki braku korelacji wyników z objawami klinicznymi. 
• badanie składu mikroflory jelitowej – materiałem do badania jest kał pacjenta, który bada się pod kątem obecności różnych grup mikroorganizmów i ich liczebności. Jeśli zostaną wykryte nieprawidłowości, można wprowadzić indywidualnie dobraną terapię probiotykami. Uregulowanie składu mikroflory może być pomocne w łagodzeniu dolegliwości, ale niestety nie służy wykryciu konkretnych alergenów, będących przyczyną nadwrażliwości pokarmowej. 

Niekiedy zdesperowanym osobom poszukującym źródła swoich dolegliwości oferowane są niekonwencjonalne testy, takie jak badanie żywej kropli krwi czy biorezonans. Nie mają one jednak żadnej wartości diagnostycznej, a poddanie się im na własne ryzyko niesie za sobą ryzyko wprowadzania bezpodstawnych ograniczeń dietetycznych i nieuzasadnionej suplementacji. 

Diagnostyka opóźnionej alergii pokarmowej stanowi spore wyzwanie nawet dla lekarzy. Warto jednak podjąć ten trud, ponieważ lekceważona alergia może prowadzić do szeregu powikłań w postaci kolejnych schorzeń. Obecnie najskuteczniejszą metodą walki z alergią pokarmową IgE-niezależną jest dieta eliminacyjna. Stosowana odpowiednio długo może przynieść efekty w postaci uzyskania tolerancji immunologicznej u części pacjentów.