Osobowość dyssocjalna – przyczyny, objawy i leczenie

Osobowość dyssocjalna często współwystępuje z innymi zaburzeniami (np. lękowymi lub depresyjnymi) oraz uzależnieniem od substancji psychoaktywnych. Rozpoznaje się ją u około 5% mężczyzn i 1% kobiet.

Objawy osobowości dyssocjalnej 

Osobowość dyssocjalną cechują trwałe i głębokie zaburzenia charakteru i zachowania, objawiające się poprzez:  

• nieprzestrzeganie norm i zasad społecznych; 
• brak poczucia odpowiedzialności; 
• manipulowanie i instrumentalne traktowanie innych osób w celu uzyskania korzyści i zaspokojenia własnych potrzeb; 
• lekceważenie innych ludzi, nieliczenie się z ich uczuciami i potrzebami; 
• niezdolność do tworzenia głębokich związków z ludźmi, przy braku trudności w nawiązywaniu z nimi powierzchownego kontaktu; 
• uczuciowa pustka, chłód emocjonalny, brak empatii i poczucia winy; 
• egocentryzm, poczucie wyższości i skłonność do dominacji; 
• skłonność do impulsywnych i gwałtownych zachowań oraz do stosowania agresji i przemocy;  
• drażliwość i niska tolerancja frustracji;  
• obwinianie innych o swoje niepowodzenia; 
• niezdolność uczenia się na błędach i wyciągania wniosków z własnych doświadczeń, w tym z doświadczanych kar; 
• koncentrowanie się na teraźniejszości, brak zdolności planowania i przewidywania skutków własnego działania;  
• niski poziom odczuwanego lęku, podejmowanie ryzykownych i lekkomyślnych zachowań, ciągłe poszukiwanie stymulacji i mocnych wrażeń; 
• bezosobowy stosunek do życia seksualnego i przedmiotowe traktowanie swoich partnerów; 
• skłonność do autoagresji; 
• zaburzenia zachowania występujące w okresie dzieciństwa i dorastania. 

Przyczyny osobowości dyssocjalnej  

Dotychczas nie udało się ustalić jednej i konkretnej przyczyny odpowiadającej za rozwój osobowości dyssocjalnej. Wskazuje się jednak na kilka czynników, mogących zwiększać ryzyko jej wystąpienia: 

• Czynniki środowiskowe: nieprawidłowa socjalizacja, dorastanie w patologicznie funkcjonującej rodzinie, brak jednego z rodziców, nieobecność jednego z rodziców spowodowana separacją lub rozwodem, chwiejność rodzicielska i brak konsekwencji w wychowaniu, nadopiekuńczość lub zaniedbywanie dziecka, przemoc w rodzinie, nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. 
• Przyczyny fizjologiczne: przebyty uraz głowy, organiczne zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, niski poziom pobudzenia fizjologicznego, zmiany w EEG, nieprawidłowości w obrębie płatów czołowych, dysfunkcje układu limbicznego (odpowiadającego za sferę emocjonalno-motywacyjną człowieka).  
• Podłoże genetyczne: zaburzenia osobowości wśród członków rodziny, posiadanie w kariotypie dodatkowego chromosomu Y (zestaw XYY sprzyja nadpobudliwości i agresji). 

Diagnoza osobowości dyssocjalnej 

Diagnoza osobowości dyssocjalnej powinna być stawiana przez lekarza psychiatrę w oparciu o wywiad kliniczny i obserwację pacjenta oraz inne dostępne informacje, w tym wynik testu osobowości dostarczony przez psychologa. Dokonując rozpoznania, należy zachować ostrożność i wykluczyć nerwicę, niepełnosprawność intelektualną, organiczne zaburzenia osobowości oraz zespoły psychotyczne [2]. 

Leczenie osobowości dyssocjalnej 

Ze względu na brak refleksyjności i motywacji wewnętrznej do zmiany oraz nieumiejętność wyciągania wniosków z wcześniejszych doświadczeń, efekty leczenia osobowości dyssocjalnej przeważnie są niewielkie (przy czym u niektórych osób zauważa się zmniejszenie nasilenia objawów wraz z wiekiem). Za najskuteczniejszą formę oddziaływań terapeutycznych uważa się wieloletnie programy reedukacyjno-resocjalizacyjne, zakładające udział w psychoterapii oraz stosowanie technik warunkowania instrumentalnego, polegających na manipulowaniu przywilejami i doświadczaniu konsekwencji swoich czynów. Podczas terapii zazwyczaj nie podaje się leków. Farmakoterapię stosuje się wyłącznie w przypadku współwystępowania innych schorzeń, np. depresji lub zaburzeń lękowych.  

Warto pamiętać, że osoby z osobowością dyssocjalną bezkrytycznie podchodzą do własnego zachowania i przeważnie są nieświadome posiadanego zaburzenia (przez co rzadko samodzielnie zgłaszają się po specjalistyczną pomoc). Jeśli u kogoś bliskiego zauważysz cechy osobowości dyssocjalnej, zasugeruj wizytę u psychiatry lub psychologa.

Przeczytaj również:
Mitomania – na czym polega patologiczne kłamanie?