Pokrzywka u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Pokrzywka u dziecka – co to jest? 

Pokrzywka to termin określający charakterystyczne zmiany skórne w postaci bąbli otoczonych rumieniem, których wystąpienie może mieć różną przyczynę. Bąble pokrzywkowe wyglądem przypominają poparzenie pokrzywą, stąd nazwa schorzenia. Mechanizm powstawania pokrzywki wiąże się z działaniem mediatorów zapalnych (przede wszystkim histaminy) uwalnianych z komórek tucznych i bazofilów, które: 

• zwiększają przepuszczalność drobnych naczyń krwionośnych, powodując obrzęki, 
• rozszerzają naczynia krwionośne, czego efektem jest zaczerwienienie, 
• drażnią receptory nerwowe, wywołując świąd i pieczenie. 

Pokrzywka występuje u około 5,6% dzieci i młodzieży, a co czwarta dorosła osoba ma za sobą przynajmniej jeden epizod tego zaburzenia. Według badań przeprowadzonych w Niemczech pokrzywka w największym stopniu dotyczy najmłodszej grupy wiekowej – niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym, dotykając około 15% z nich. Schorzenie może przybrać postać ostrą, której objawy pojawiają się nagle i jednocześnie szybko zanikają. Najczęściej zmiany skórne ustępują samoistnie w ciągu kilku lub kilkunastu godzin, nie pozostawiając po sobie żadnych śladów. O postaci przewlekłej mówimy wówczas, gdy nawracające objawy utrzymują się ponad 6 tygodni. U dzieci zdecydowana większość przypadków (95%) to pokrzywki ostre stanowiące jednorazowy epizod prowokowany infekcją lub kontaktem z alergenem. Uporczywy świąd występujący w przebiegu pokrzywki znacznie obniża komfort życia dziecka, powodując rozdrażnienie, problemy z koncentracją, płaczliwość i zaburzenia snu. 

Jak wygląda pokrzywka u dziecka? 

Objawy pokrzywki u dzieci to: 

• nagłe wystąpienie bąbli na rumieniowym podłożu o kolorze różowym lub jasnoczerwonym (zmiany powstają w ciągu kilku minut); są one wyraźnie odgraniczone od zdrowej skóry, 
• uporczywy świąd, a czasem też pieczenie i uczucie gorąca na skórze, 
• Zróżnicowana średnica wykwitów – od kilku milimetrów do kilku, a nawet kilkunastu centymetrów, 
• zmiany skórne mogą obejmować całe ciało lub ograniczać się do mniejszych powierzchni, np. tułów, kończyny, twarz. 

Pokrzywka u dziecka – rodzaje i przyczyny 

Aktywacja komórek tucznych uwalniających mediatory reakcji zapalnej może zostać zainicjowana przez różnorodne czynniki. Przyczynami pokrzywki mogą być: 

• kontakt z alergenem pokarmowym, np. mleko krowie, jajka, orzechy, soja, pszenica, ryby, owoce morza, 
• ekspozycja na alergeny wziewne, np. pyłki roślin, roztocza, zarodniki pleśni, 
• jad owadów, np. użądlenie pszczoły, 
• styczność z alergenem kontaktowym, np. nikiel, chrom, uczulające składniki kosmetyków, 
• zażycie leku, niektóre antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, 
• infekcje bakteryjne, wirusowe lub grzybicze, np. infekcje górnych dróg oddechowych, infekcje dróg moczowych  
• zakażenia pasożytnicze,  
• choroby autoimmunologiczne (np. tarczycy), 
• bodźce fizyczne, niska lub wysoka temperatura, wibracje, ciśnienie,  
• czynniki zewnętrzne – ucisk mechaniczny, zadrapanie, woda, światło. 

W wielu przypadkach nie udaje się ustalić konkretnej przyczyny zjawiska (70-80%). Mówimy wówczas o pokrzywce idiopatycznej, która często ma postać przewlekłą. 

Czy pokrzywka jest zaraźliwa? 

Pokrzywka nie należy do chorób zakaźnych. Jej widoczne objawy są reakcją organizmu na działanie mediatorów zapalnych aktywowanych różnorodnymi czynnikami zewnętrznymi. Nie ma ryzyka przeniesienia schorzenia na drugiego człowieka przez fizyczny kontakt. Trzeba jednak mieć na uwadze, że na wystąpienie pokrzywki narażony jest teoretycznie każdy z nas, bez względu na wiek i płeć. 

Czy pokrzywka u dziecka jest groźna? 

Większość przypadków pokrzywki to jednorazowe epizody przebiegające ze zmianami pojawiającymi się na skórze, które choć swędzą i powodują dyskomfort, nie są groźne. U małego odsetka dzieci z pokrzywką jednocześnie może pojawić się obrzęk naczynioruchowy obejmujący skórę właściwą i tkankę podskórną. Jeśli taki obrzęk zlokalizuje się w pobliżu gardła i krtani, może utrudnić oddychanie, stanowiąc bezpośrednie zagrożenie życia. Niepokojące objawy, które mogą wskazywać na zajęcie krtani, to uczucie obecności ciała obcego w gardle, duszność i zmiana barwy głosu. W takich przypadkach wskazane jest niezwłoczne wezwanie pogotowia. Przy obrzęku naczynioruchowym objawy skórne z reguły utrzymują się dłużej, zanikając dopiero po 24-72 godzinach. Skłonność do występowania obrzęku naczynioruchowego może być dziedziczna. Wrodzony obrzęk naczynioruchowy to schorzenie, którego przyczyną jest upośledzona praca inhibitora C-1 esterazy. Białko to w normalnych warunkach zapobiega nadmiernej aktywacji układu dopełniacza. Choroba zwykle ujawnia się między 7. a 13. rokiem życia, objawiając się nasilonym obrzękiem twarzy i błon śluzowych. Jeśli u dziecka wystąpił epizod ostrego obrzęku naczynioruchowego, należy ustalić czynnik wyzwalający, aby móc go skutecznie unikać. Można też wykonać badania laboratoryjne w celu oceny stężenia inhibitora C1 esterazy we krwi. 

Ostra pokrzywka może być także jednym z objawów szybko rozwijającej się reakcji anafilaktycznej, która zagraża życiu. Pozostałe objawy wskazujące na szok anafilaktyczny to: 

• łzawienie oczu,  
• wyciek z nosa,  
• mdłości, wymioty,  
• spadek ciśnienia tętniczego,  
• utrata przytomności.  

W takich przypadkach elementem ratującym życie jest zastrzyk domięśniowy z adrenaliny, dlatego należy niezwłocznie wezwać pogotowie. 

Pokrzywka u dziecka – jak rozpoznać? 

W rozpoznaniu pokrzywki bierze się pod uwagę charakterystyczne objawy skórne. Wywiad lekarski pozwala niekiedy na wytypowanie przyczyny zjawiska. Zazwyczaj wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych nie jest konieczne, chyba że istnieje podejrzenie silnego uczulenia na konkretny alergen. Szersza diagnostyka powinna być przeprowadzona w przypadku pokrzywki przewlekłej, która u dzieci występuje dosyć rzadko. 

Wśród badań pomocnych w odnalezieniu możliwej przyczyny pokrzywki są: 

• badania na alergeny wziewne, kontaktowe i pokarmowe, 
• wykrywanie pasożytów jelitowych, 
• poszukiwanie utajonego stanu zapalnego, np. próchnica zębów, przewlekłe, ropne zapalenie migdałków, infekcje dróg moczowych, wirusowe zapalenie wątroby itp., 
• badania w kierunku chorób autoimmunologicznych, np. oznaczanie poziomu przeciwciał antytarczycowych, 
• testy fizykalne sprawdzające reakcję skóry na czynniki fizyczne, np. próby świetlne, test wysiłkowy, dermografometr, 
• próby prowokacyjne na leki, 
• test z autologiczną surowicą przy podejrzeniu pokrzywki autoimmunologicznej. 

Pokrzywka u dzieci – co podać? 

Jeśli wiemy, co wywołuje objawy pokrzywki (np. pokarm, leki, niska temperatura), należy przede wszystkim unikać ekspozycji na czynnik wyzwalający. 

W leczeniu farmakologicznym pokrzywki główną rolę odgrywają leki przeciwhistaminowe II generacji, takie jak bilastyna, cetyryzyna, desloratadyna, emedastyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, loratadyna i rupatadyna. W zależności od wieku dziecka są dostępne w postaci tabletek i syropów. Ich działanie polega na blokowaniu receptorów histaminowych, dzięki czemu znoszą objawy stanu zapalnego i redukują świąd. W przypadku ciężkich pokrzywek opornych na standardowe leczenie przeciwhistaminowe stosuje się doraźnie glikokortykosteroidy doustne. Czasem w terapii pokrzywki przewlekłej wdraża się omalizumab (przeciwciało monoklonalne) lub cyklosporynę A (lek immunosupresyjny). 

W leczeniu łagodnych postaci pokrzywki w domowym zaciszu dobrze sprawdzają się: 

• żele z substancją przeciwhistaminową (np. dimetynden) – redukują świąd, działają przeciwobrzękowo i hamują lokalną reakcję zapalną, 
• pudry płynne z mentolem lub anestezyną – działają miejscowo znieczulająco i przeciwświądowo, 
• preparaty z wapnem – te przeznaczone dla dzieci występują w postaci syropu lub tabletek musujących do rozpuszczenia w wodzie. Wapń pomaga uszczelniać naczynia krwionośne, co może redukować objawy pokrzywki. Nie należy go jednak łączyć z innymi lekami przyjmowanymi doustnie, gdyż może zaburzać ich wchłanianie, 
• chłodne okłady – w tym celu można wykorzystać gazę zwilżoną zimną wodą, którą przykładamy na chorobowo zmienione miejsca. Kompresy przynoszą ulgę zmniejszając przede wszystkim  uczucie swędzenia, 
• kąpiele w krochmalu – są bezpieczne nawet dla noworodków. Kąpiele mają dobroczynne działanie przy różnorodnych problemach skórnych, ponieważ redukują świąd, łagodzą podrażnienia i przyspieszają regenerację, 
• okłady z cebuli, aloesu lub naparu z rumianku – mogą być stosowane pomocniczo w łagodzeniu problemów skórnych. 

Pokrzywka to dość częsta przypadłość, która bywa bardzo uciążliwa. Zwykle swędzenie i zmiany skórne mijają samoistnie w ciągu kilku godzin. Rzadziej pokrzywka u dzieci przyjmuje przewlekłą postać, która wymaga szerszej diagnostyki i leczenia farmakologicznego. Jeśli do typowych objawów skórnych dołączą problemy z oddychaniem i trudności w przełykaniu, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub wezwać pogotowie.