Trombofilia – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest trombofilia? 

Pojęcie trombofilii, nazywanej także nadkrzepliwością, opisuje nadmierną skłonność do występowania zakrzepów w obrębie: 

• żył – zakrzepica żył głębokich, 
• naczyń płucnych – zatorowość płucna, 
• tętnic – zakrzepica tętnicza, w tym zawał serca i udar niedokrwienny mózgu. 

Skłonność do nadkrzepliwości może być uwarunkowana genetycznie (wrodzona) lub przybierać postać nabytą. Trombofilia wrodzona jest dość częstym schorzeniem. Szacuje się, że dotyczy nawet 8% populacji europejskiej i jest przyczyną nawet połowy przypadków zakrzepicy żylnej rozwijającej się przed 50. rokiem życia. Najczęstszą przyczyną wrodzonej nadkrzepliwości jest mutacja V czynnika krzepnięcia krwi, nazywanego czynnikiem V Leiden [1-2].

Trombofilia – przyczyny 

Proces krzepnięcia jest związany z aktywacją kolejnych czynników krzepnięcia, co ostatecznie prowadzi do powstania skrzepu. W prawidłowych warunkach procesy powstawania i rozpuszczania skrzepu pozostają w równowadze – nie dochodzi do nadmiernego krzepnięcia krwi. Jeśli jednak któryś z etapów tego procesu jest zaburzony, to może to prowadzić do stanu nadkrzepliwości. 

Jak już wspomniano, trombofilie dzieli się na te wrodzone (uwarunkowane genetycznie) i nabyte. Wśród tych pierwszych są choroby wynikające z mutacji genetycznych, co prowadzi do powstawania wadliwych białek. Najczęstszymi z trombofilii wrodzonych są: 

• czynnik V Leiden – czynnik V bierze udział w krzepnięciu krwi. W warunkach prawidłowych jest rozkładany przez białko C. Czynnik V Leiden jest natomiast odporny na działanie tego białka, co znacznie zwiększa ryzyko zakrzepów; 
• wariant genu protrombiny – protrombina bierze udział w powstawaniu skrzepu krwi. W wyniku tej mutacji staje się ona odporna na działanie białka antytrombiny; 
• niedobór białka C lub S – oba białka hamują proces krzepnięcia krwi poprzez neutralizowanie czynników krzepnięcia; 
• niedobór antytrombiny – jest to kolejne białko, które hamuje nadmierną krzepliwość krwi; 
• inne rzadsze: dysfibrynogenemie, homocystynuria, niedobór plazminogenu. 

Istnieją także trombofilie nabyte, które są uwarunkowane przez choroby i czynniki niezwiązane z mutacjami genetycznymi. Najczęstsze to: 

• zespół antyfosfolipidowy – obecność przeciwciał, które zwiększają ryzyko zakrzepów; 
• zwiększone stężenie czynnika IX i XI krzepnięcia; 
• nocna napadowa hemoglobinuria; 
• małopłytkowość indukowana heparyną typu II. 

Czynnikami ryzyka powstawania zakrzepów są także m.in.:

• nowotwór złośliwy, 
• antykoncepcja hormonalna, 
• długotrwałe unieruchomienie, 
• ciąża, 
• urazy,
• otyłość [1-5]. 

Trombofilia – objawy 

Trombofilie mogą powodować występowanie zakrzepów w różnych miejscach w organizmie. Ich wygląd i towarzyszące temu objawy nie różnią się jednak od tych obserwowanych u osób bez trombofilii. Objawem zaburzeń krzepnięcia, zarówno wrodzonych, jak i nabytych, może być więc choroba zakrzepowo-zatorowa, która prowadzi do powstania:

• zakrzepicy żył głębokich, 
• zatorowości płucnej, 
• udaru niedokrwiennego mózgu, 
• zawału serca. 

U chorych na wrodzoną nadkrzepliwość stwierdza się jednak częstsze występowanie zakrzepów w nietypowych miejscach: 

• zakrzepicy zatok żylnych mózgu, 
• zakrzepicy żył jamy brzusznej – żyły wrotnej i żyły wątrobowej, 
• zakrzepicy żył kończyn górnych. 

Trombofilie zwiększają także ryzyko powstania powikłań w przebiegu ciąży: 

• poronień, 
• przedwczesnych porodów, 
• urodzeń martwego dziecka, 
• przedwczesnego oddzielenia się łożyska.
• trudności z zajściem w ciążę. 

Rzadkim objawem nadkrzepliwości, zwłaszcza w przebiegu niedoboru białka C lub S, jest głęboka martwica skóry, która pojawia się na początku terapii lekami przeciwzakrzepowymi, będącymi antagonistami witaminy K – warfaryną lub acenokumarolem [1-5].

Trombofilia – diagnostyka 

Diagnostyka trombofilii jest trudna i wymaga specjalistycznych badań. Powinno się ją przeprowadzać: 

• w sytuacji występowania zakrzepicy u osób w młodym wieku (poniżej 50. roku życia);
• u osób z obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku zakrzepicy;
• w nawracającej zakrzepicy;
• przy zakrzepicy w nietypowym miejscu (np. w żyłach jamy brzusznej lub zatok mózgu);
• w zakrzepicy powstającej w czasie ciąży;
• przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej i menopauzalnej terapii zastępczej;
• w małopłytkowości indukowanej heparyną.

Wśród stosowanych badań diagnostycznych w kierunku trombofilii znajdują się: 

• aktywność białka C, S i antrytrombiny;
• oporność na aktywowane białko C – w diagnostyce czynnika V Leiden;
• aktywność czynnika VIII krzepnięcia krwi;
• obecność przeciwciał wskazujących na zespół antyfosfolipidowy – antykoagulant toczniowy, przeciwciała antykardiolipinowe i przeciwko β2-glikoproteinie I;
• stężenie fibrynogenu;
• badania genetyczne, które wykrywają mutacje w konkretnych genach [1-5]. 

Trombofilia – leczenie 

W terapii trombofilii znaczenie ma zapobieganie pierwszemu epizodowi zakrzepicy (prewencja pierwotna) i kolejnym (prewencja wtórna). Samo leczenie już wykrytego przypadku zakrzepicy nie różni się od tego, jakie stosuje się u osób bez rozpoznanej trombofilii.

W przypadku prewencji pierwotnej stosuje się następujące zasady: 

• Generalne założenia ekspertów nie zalecają stosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej u osób z rozpoznaną trombofilią bez zakrzepicy w przeszłości. 
• U kobiet z problemami z zajściem w ciążę i jej utrzymaniem, u których rozpoznano zespół antyfosfolipidowy, zaleca się rozpoczęcie profilaktyki, np. heparyną drobnocząsteczkową. 
• U osób z niedoborem antytrombiny z obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku zakrzepicy zwykle zaleca się stosowanie profilaktyki. Ponadto przed dużymi zabiegami i w czasie porodu podaje się u nich koncentrat antytrombiny. 

W prewencji wtórnej po przebytej zakrzepicy obowiązują następujące zasady:

• Stosuje się antagonistów witaminy K (warfaryna/acenokumarol) lub nowe leki przeciwzakrzepowe, które nie są antagonistami witaminy K. 
• U chorych na zespół antyfosfolipidowy zaleca się stosowanie antagonistów witaminy K. 

W leczeniu ważne jest także unikanie czynników ryzyka, takich jak zwiększenie masy ciała, czego skutkiem może być otyłość czy długotrwałe unieruchomienie [1-5].

Trombofilia – rokowanie 

Leczenie epizodów zakrzepowych u osób z rozpoznaną trombofilią jest równie skuteczne jak u chorych bez tego rozpoznania.

Różne wrodzone nadkrzepliwości mogą jednak zwiększać ryzyko zakrzepicy od 2,5 do nawet 5 razy w zależności od typu mutacji w porównaniu do populacji ogólnej.

Właściwe rozpoznanie i wdrożenie profilaktyki w większości przypadków pozwalają uniknąć zakrzepicy [1-5].

Trombofilie to grupa chorób, które zwiększają ryzyko zakrzepicy w naczyniach. Dzieli się je na wrodzone (uwarunkowane genetycznie) i nabyte. Mogą prowadzić do epizodów zakrzepowych w młodym wieku i w nietypowej lokalizacji. Ważne jest odpowiednio wczesne wykrycie i wdrożenie profilaktyki zapobiegającej zakrzepom.

Przeczytaj również:
Leki przeciwzakrzepowe – które z nich stosuje się najczęściej?