Problemy w zakresie procesów sensorycznych
Terminem integracja sensoryczna (SI) określa się prawidłowy odbiór i organizację wrażeń sensorycznych, którymi są bodźce napływające ze świata zewnętrznego. Wrażenia sensoryczne odbierane przez nasze zmysły (wzrok, słuch, smak, dotyk, węch) są wysyłane do mózgu, który odpowiada za rozpoznanie, interpretację, segregację, a także połączenie wrażeń z innymi doświadczeniami. Zdarza się jednak, że proces integracji sensorycznej jest zaburzony, przez co napływające z zewnątrz informacje nie mogą być odpowiednio wykorzystane.
Czym jest zaburzenie przetwarzania sensorycznego?
Osoba zdrowa, u której nie zdiagnozowano zaburzeń integracji sensorycznej, nie przejawia problemów w codziennym funkcjonowaniu. Dzieje się tak, ponieważ jej mózg jest w stanie prawidłowo odbierać bodźce z zewnątrz, przetworzyć je, sklasyfikować, a następnie zastosować.
Gdy pojawiają się problemy w zakresie integracji sensorycznej, odbieranie wrażeń zmysłowych jest zakłócone. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego obejmują centralny układ nerwowy, którym kieruje nasz mózg. Dziecko z zaburzeniami SI może reagować na odbierane informacje zmysłowe w różny, czasem dziwny dla otoczenia sposób, m.in. poprzez:
- niepokój,
- nadwrażliwość,
- niezręczność,
- brak zgrania ruchowego,
- marudność.
Zaburzenia procesów sensorycznych – podział
W zaburzeniach modulacji sensorycznej wyróżnia się trzy odrębne zaburzenia, do których należą:
- nadmierna reaktywność sensoryczna,
- obniżona reaktywność sensoryczna,
- poszukiwanie sensoryczne.
Zaburzenia motoryczne o podłożu sensorycznym dzielą się na:
- zaburzenia posturalne,
- dyspraksję.
Każde z zaburzeń zostało wyjaśnione poniżej.
Zaburzenia modulacji sensorycznej
| Wrażenia | Nadreaktywność („o nie”) | Podreaktywność („nuda”) | Poszukiwanie wrażeń sensorycznych („więcej”) |
| Dotyk (czucie) | Unikanie dotykania i bycia dotykanym (przez inne osoby oraz przedmioty); mowa tutaj nawet o lekkim dotknięciu, nadwrażliwość na niektóre faktury, ubrania, jedzenie, pobrudzenie się. | Dziecko nie zauważa, że zostało dotknięte, częste upuszczanie przedmiotów, brak chęci do zabawy zabawkami, nieświadomość bycia brudnym (dotyczy to zarówno ciała, jak i ubrań). | Poszukiwanie wrażeń przez brudzenie się, spożywanie rzeczy, które nie nadają się do spożycia, wpadanie na przedmioty, ściany, meble i inne osoby. |
| Ruch i równowaga | Unikanie ruchu, silne reakcje na nagłe poruszenie dziecka przez kogoś, lęk przed upadkiem, współwystępowanie choroby lokomocyjnej. | Brak reakcji na to, że ktoś dziecko dotyka lub popchnie, brak świadomości zbliżającego się upadku, wykonywanie nietypowych czynności, np. huśtanie przez długi czas i brak odczuwania przy tym mdłości. | Dziecko uwielbia mocne obrotowe ruchy, od których nie robi mu się niedobrze. Jest ruchliwe, wiercące się, stale szuka swojej pozycji. |
| Pozycja ciała i kontrolowanie mięśni | Brak koordynacji ruchowej lub usztywnienie, unikanie zabaw, w których mięśnie odbierają wrażenia czuciowe. | Brak chęci do ruchu i zabaw. Dziecko lubi przepychanki, przeciąganie, ciągnięcie i noszenie ciężkich rzeczy. | Dziecko lubi być przytulane i ściskane, lubi energiczne zabawy. |
Wyżej opisane zaburzenia są charakterystyczne dla zaburzeń integracji sensorycznej. Zdarza się także, że wraz z nimi mogą współwystępować inne reakcje ze strony zmysłów:
| Wrażenia | Nadreaktywność („o nie”) | Podreaktywność („nuda”) | Poszukiwanie wrażeń sensorycznych („więcej”) |
| Wzrok | Dziecko ekscytują odbierane wrażenia wzrokowe, zakrywa oczy, ma problem z nawiązaniem kontaktu wzrokowego, jest nadwrażliwe na jasne światło. | Ignorowanie bodźców wzrokowych, brak reakcji na zbliżające się przedmioty. Dziecko odwraca się w stronę jasnego światła, lubi wpatrywać się w przedmioty, ludzi, twarze. | Stale poszukuje miejsc i przedmiotów stymulujących wzrokowo, lubi błyszczące przedmioty, które się poruszają, migoczące światło itp. |
| Słuch | Dziecko wrażliwe na hałas, często zakrywa uszy i stara się odciąć od źródła dźwięku, który dla innych osób nie jest kłopotliwy. | Ignorowanie głosów i dźwięków, które dla innych mogą być zbyt intensywne, lubi mocne brzmienia i rytmy. | Lubi głośne dźwięki, tłum i przebywanie w hałaśliwych pomieszczeniach. |
| Węch | Nietolerancja zapachów, których inne osoby nie dostrzegają, np. dojrzałe owoce. | Nie potrafi wyczuć smaku pokarmu, nie zwraca uwagi na brzydkie zapachy. | Poszukuje wrażeń węchowych, wąchając wszystko wokół, nie przeszkadzają mu brzydkie zapachy. |
| Smak | Nietolerancja niektórych smaków, konsystencji i temperatur pożywienia. | Lubi mocno przyprawione pokarmy lub bardzo ostre, które nie wywierają na nim żadnego wrażenia. | Smakuje niejadalne rzeczy, preferuje mocno doprawione lub bardzo gorące dania. |
Zaburzenia dyskryminacji sensorycznej
| Wrażenia | Zaburzenia dyskryminacji sensorycznej („że jak?”) |
| Dotyk | Dziecko nie potrafić określić, która część jego ciała została dotknięta, nie potrafi rozpoznać przedmiotu na podstawie dotyku (z zamkniętymi oczami), ma trudności z zapinaniem guzików czy klamerek, jest niezdarne, ma kłopoty z posługiwaniem się sztućcami, nie potrafi określić, co go boli i gdzie, a także czy temperatura uległa zmianie. |
| Ruch i równowaga | Przy zamkniętych oczach nie czuje, że upada, jest zdezorientowane przy zmianie kierunku, obracaniu się i zmianie pozycji. |
| Pozycja ciała i kontrola mięśni | Dziecko jest niezdarne, ma kłopoty z ubieraniem, jazdą na rowerze i hulajnodze, używa zbyt mało lub zbyt dużo siły, w trakcie zabawy z innymi dziećmi popycha je, odtrąca na boki i obija się o nie. |
| Wzrok | Nie widzi różnic i podobieństw między przedmiotami, napisanymi słowami, czy obrazkami, nie potrafi określić emocji rozmówcy ani gestów, ma problem w wykonywaniu ćwiczeń wzrokowych. |
| Słuch | Nie dostrzega różnic między dźwiękami, ma problem z powtórzeniem wyrazów, dokończeniem rymów czy wierszy, jest rozkojarzone, kiedy pojawiają się inne dźwięki. |
| Węch i smak | Ma problemy z rozróżnieniem konkretnych zapachów, smaków; nie potrafi rozpoznać, smaku jedzenia, np. czy jest ostre, słone. |
Zaburzenia motoryczne o podłożu sensorycznym
| Umiejętności motoryczne o podstawie sensorycznej | Dziecko, u którego występują zaburzenia sensoryczne („jestem zbyt zmęczony”) |
| Ruch i jego elementy składowe | Dziecko słabo chwyta przedmioty, ciężko mu utrzymać pozycję pionową, wykazuje zbyt małe lub zbyt duże napięcie mięśniowe, jest niedbałe i zgarbione, ma trudności z poruszaniem się. |
| Równowaga | Łatwo traci równowagę, potyka się. |
| Koordynacja obustronna | Dziecko przejawia trudności w jednoczesnym wykonywaniu czynności, w których zaangażowane są obie strony ciała, np. skakanie, łapanie piłki – ma trudności z koordynacją ruchów. |
| Koordynacja jednostronna | Brak preferencji jednej ręki – dziecko posługuje się zarówno prawą, jak i lewą ręką, przekłada przedmioty z ręki do ręki, np. rysuje jedną ręką, a wycina drugą. |
| Przekraczanie linii środkowej ciała | Trudności z używaniem ręki, oka, nogi po przeciwnej stronie ciała, np. podczas rysowania czy czytania książki. |
Ostatnim elementem zaburzeń jest dyspraksja, której został poświęcony osobny artykuł.
Jak pomóc dziecku z problemami w zakresie procesów sensorycznych?
Jeśli Twoje dziecko cierpi na zaburzenia integracji sensorycznej, ważne jest szybkie wdrożenie terapii dostosowanej do występujących zaburzeń, a także rozpoczęcie ćwiczeń w domu. Zadaniem terapii jest dostarczenie dziecku odpowiedniej ilości bodźców, które zaspokoją jego braki sensoryczne. Do takich bodźców zalicza się każda forma ruchowa (zalecana przez terapeutę SI), np. huśtanie w hamaku, zabawy materiałami o zróżnicowanej fakturze, pokonywanie toru przeszkód itp. Zanim samemu wdrożysz zabawy ruchowe z dzieckiem, zapytaj o opinię specjalisty, który będzie wiedział, jakie ćwiczenia będą najlepsze dla Twojej pociechy.
Jeśli martwisz się, że Twoje dziecko ma problemy w zakresie integracji sensorycznej lub niepokoi Cię jej zachowanie, warto udać się po poradę i pomoc do specjalisty. Taka wizyta rozwieje Twoje wątpliwości lub da Ci możliwość szybkiej terapii.
Przeczytaj więcej:
Dyspraksja – Syndrom Niezdarnego Dziecka (Clumsy Child Syndrome)
Źródło:
Stock Kranowitz C., Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, Harmonia Universalis, 2011.
