Profilaktyka logopedyczna – jak zapobiegać zaburzeniom mowy u dzieci?

Znaczenie profilaktyki logopedycznej 

Według słownika logopedycznego profilaktyką logopedyczną określa się „kształtowanie prawidłowej mowy u dzieci od najwcześniejszego okresu ich życia, dbanie o właściwą stymulację w początkach rozwoju mowy tak, by nie dopuścić do jakichkolwiek zaburzeń w jej rozwoju”. Inaczej mówiąc, profilaktyka to działania prewencyjne, dzięki którym można bardzo szybko zauważyć nieprawidłowości w rozwoju mowy dziecka i komunikacji, co daje szansę na szybkie wdrożenie leczenia i terapii logopedycznej.  

Warto zaznaczyć, że profilaktyką logopedyczną nie zajmuje się tylko logopeda. Jako że jest to bardzo obszerna dziedzina, niezwykle dużą rolę odgrywają w niej lekarze, ortodonci, stomatolodzy, foniatrzy, neurolodzy, laryngolodzy, a także fizjoterapeuci i terapeuci SI (integracji sensorycznej), którzy ściśle ze sobą współpracują (a przynajmniej powinni), wspólnie sprawując opiekę nad małym pacjentem, szczególnie gdy znajduje się on w grupie ryzyka (np. jest wcześniakiem).  

Dzięki zastosowaniu profilaktyki logopedycznej dobry logopeda jest w stanie szybko wykryć zaburzenia mowy i komunikacji. Dlatego też zarówno w żłobkach, przedszkolach, jak i zerówkach przeprowadza się tzw. badania przesiewowe.  

Działania podejmowane w ramach profilaktyki logopedycznej 

Wyróżnia się III poziomy profilaktyki logopedycznej: 

• I poziom (profilaktyka pierwszorzędowa) obejmuje działania, których celem jest promowanie prawidłowego rozwoju mowy wraz z komunikacją. Działania te kierowane są do wszystkich, zarówno najmłodszych dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym, jak i dzieci w wieku szkolnym, młodzieży i osób dorosłych. Chcąc dotrzeć do jak największej grupy odbiorców, organizowane są warsztaty, porady czy wykłady dla rodziców i opiekunów, na których dorośli mają okazję poznać kalendarz rozwoju mowy dziecka, zaburzenia mowy i jej wady, a także przyczyny zaburzeń mowy i komunikacji. 
• II poziom (profilaktyka wtórna) obejmuje szereg badań przesiewowych, które wykażą zaburzenia lub zakłócenia w rozwoju mowy u dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym. Jeśli w badaniu przesiewowym wyjdą nieprawidłowości, wówczas dziecko jest kierowane na pełne badanie logopedyczne. 
• III poziom (profilaktyka trzeciorzędowa), czyli rozpoczęcie terapii logopedycznej, w każdym przypadku, w którym rozpoznano nieprawidłowości, czyli podjęcie kroków mających na celu zminimalizowanie skutków wad wymowy, które są już u dziecka obecne. 

Kiedy rodzic powinien się niepokoić? 

Istnieje wiele sygnałów w zachowaniu dziecka, które powinny zwrócić szczególną uwagę rodzica. Oto kilka z nich: 

• dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, 
• w pierwszym roku życia dziecka rodzic nie obserwuje głużenia i gaworzenia (które tym bardziej jest martwiące, bowiem gaworzenie jest świadome, a jego brak może świadczyć o zaburzeniach związanych ze słuchem), 
• brak pojawiania się pierwszych prostych słów, takich jak baba, mama, pod koniec 1. roku życia, 
• kiedy dwulatek ma bardzo ubogi słownik czynny, 
• gdy starsze dziecko powinno już mówić trudniejsze głoski, a wciąż zastępuje je łatwiejszymi, np. zamiast sz, rz, cz, dz pojawia się stale s, z, c, dz, 
• kiedy dziecko jest stale przeziębione, ma otwartą buzię, przez którą oddycha. 

Profilaktyka logopedyczna – wskazówki dla rodziców 

Każdy rodzic może sam dbać o profilaktykę logopedyczną swojego maluszka, przestrzegając kilku ważnych zasad. 

• Nie mów do dziecka pieszczotliwie. 
• Warto karmić dziecko piersią, ponieważ podczas ssania piersi narządy artykulacyjne dziecka wykonują ruchy obecne podczas mówienia. 
• Jeśli karmisz dziecko z butelki, wybierz odpowiednie do tego smoczki (o profilu najbardziej zbliżonym do brodawki matki). 
• Wzbogacaj dietę swojego dziecka w pokarmy o różnej konsystencji. 
• Regularnie odwiedzaj z dzieckiem stomatologa i w razie potrzeby ortodontę. 
• Zwróć uwagę, czy dziecko oddycha przez nos. 
• Zwróć uwagę, czy dziecko chrapie w nocy. 
• Jeśli zauważysz, że rozwój Twojego dziecka odbiega od rozwoju jego rówieśników, warto skontaktować się z logopedą, który sprawdzi rozwój mowy Twojej pociechy, da wskazówki do dalszej pracy lub zadecyduje o konieczności rozpoczęcia terapii logopedycznej. 
• Jeśli Twoje dziecko ma wadę wymowy, musisz być świadomy, że samo z niej nie wyrośnie!  
• Jeśli dysponujesz czasem i środkami, zapisz dziecko na zajęcia dodatkowe z zakresu np. logorytmiki, rytmiki czy muzyki. 
• Pamiętaj, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie i nawet jeśli odbiega ono nieco od rówieśników, nie musi to oznaczać, że dzieje się coś złego! 

Profilaktyka logopedyczna umożliwia szybkie działanie i zapobieganie ewentualnym skutkom zaburzeń mowy, a także zaburzeniom towarzyszącym. Warto trzymać pieczę nad rozwojem swojego maluszka, bo jak już wcześniej wspomniano „lepiej zapobiegać niż leczyć”. 

Źródła: 

• Profilaktyka logopedyczna w praktyce edukacyjnej, pod red. K. Węsierskiej, N. Moćko, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013. 
• E. M. Skorek, Profilaktyka logopedyczna w literaturze polskiej na przełomie XX i XXI wieku, [w:] Wielowymiarowość przestrzeni profilaktyki logopedycznej, Uniwersytet Zielonogórski 2017. 
• E. M. Skorek, Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, Impuls, Kraków 2005.