Grejpfrut – (nie)bezpieczny owoc?

Wykazano, że niektóre związki pochodzące z grejpfruta wchodzą w interakcje z lekami, wywołując niepożądane skutki znane jako „efekt soku grejpfrutowego” (ang. grapefruit juice effect). Winowajcami są furanokumaryny (bergapten, bergaptol, 6’7’-epoksybergamotyna), które hamują aktywność białek enzymatycznych (cytochromu P450), zwiększając stężenie niektórych farmaceutyków we krwi. Należy pamiętać, że furanokumaryny znajdują się nie tylko w soku z grejpfruta, ale także w pomelo, pomarańczy, marchwi czy pietruszce. Przyjmowanie wielu środków leczniczych może powodować taki sam efekt jak sok grejpfrutowy ze względu na wzajemne zależności substancji znajdujących się w preparatach. Z tego powodu podczas przyjmowania leków zaleca się konsultację z lekarzem. 

Furanokumaryny – jakie mają właściwości? 

Zawartość furanokumaryn w produkcie (owocu, świeżym soku, olejku, ekstrakcie) różni się w zależności od odmiany grejpfruta, pochodzenia, koloru, części użytej do przetworzenia (skórki, miąższu itp.), temperatury przechowywania, transportowania i przetwarzania.  

W przypadku stosowania przetworzonych grejpfrutów w postaci ekstraktów ilość przyjmowanych furanokumaryn jest ponad dziesięciokrotnie mniejsza niż w szklance soku z czerwonego grejpfruta i dwudziestokrotnie mniejsza niż w szklance soku z białego grejpfruta. Jednak w dotychczasowych badaniach nie potwierdzono ilości, które powodują niekorzystne hamowanie cytochromu.

Dowiedziono natomiast, że ilość, która znajduje się w szklance soku grejpfrutowego, wystarczy, aby zwiększyć zawartość przyjmowanego leku we krwi.  

Chociaż furanokumaryny mogą powodować niepożądane skutki wynikające z interakcji z niektórymi lekami, ostatnie badania in vitro i in vivo wskazują na ich korzystne właściwości, m.in. przeciwutleniające i przeciwzapalne. Swoją aktywnością biologiczną chronią rośliny przed insektami, patogenami i innymi organizmami, więc są naturalnymi pestycydami roślin. Wykazują zdolność do ulegania fotoaktywacji, co zostało wykorzystane w medycynie w leczeniu chorób skóry, takich jak łuszczyca i bielactwo. Terapia PUVA (ang. Psoralen Ultra-Violet A), czyli fotochemioterapia klasyczna, polega na doustnym przyjęciu np. bergaptenu (5-metoksypsoralen) i naświetlaniu promieniowaniem o długości fali 320-400 nm (UVA). Zabieg ten powoduje repigmentację skóry i hamuję proliferację, czyli nadmierne rozmnażanie się komórek skóry. Obecnie prowadzone są badania nad ich właściwościami przeciwnowotworowymi. Obiecujący potencjał wykazują w zakresie zapobiegania lub hamowania rozwoju w przypadku raka piersi, skóry i białaczki.  

Spożywanie grejpfruta i jego przetworzonych wersji dostarcza organizmowi wiele korzystnych składników, dlatego powinien być włączony jako element dobrze zbilansowanej i zróżnicowanej diety. Wzmożoną czujność powinny zachować osoby, które przyjmują leki. Powinny się one skonsultować z lekarzem, co należy spożywać, ponieważ interakcje między lekami a żywnością są powszechne i występują nie tylko w przypadku grejpfrutów, ale także kawy, herbaty czy alkoholu. Należy również pamiętać, w myśl Paracelsusa, że tylko dawka czyni truciznę i rozważnie podchodzić do ograniczania spożywania rajskiego owocu.  

Źródła: 

1. BAILEY D.G., DRESSER G., MALCOLM J., ARNOLD O. Grapefruit-medication interactions: Forbidden fruit or avoidable consequences? Canadian Medical Association, 2013, 185 (4). 
2. BRUNI R., BARRECA D., PROTTI M, BRIGHENTI V., RIGHETTI L., ANCESCHI L., MERCOLINI L., BENVENUTI S., GATTUSO G., PELLATI F. Botanical sources, chemistry, analysis and biological activity of furanocoumarins of pharmaceutical interest. 2019, Molecules, 24, 2163. 
3. CZYŻ M. Psoraleny jako narzędzia w badaniu struktury i funkcji kwasów nukleinowych. Postępy Biochemii 1989, 35(4), 591-609.  
4. FANG H., JI H. Furanocoumarins: A novel anticancer agent on human lung cancer A549 cells from Frustus liquidambris. Anti-Cancer Agents in Medicinal Chemistry, 2019, 19, 2091-2096. 
5. GUO L, YAMAZOE Y. Inhibition of cytochrome P450 by furanocoumarins in grapefruit juice and herbal medicines. Acta Pharmacologica Sinica, 2004, 25 (2), 129-136. 
6. GUTTMAN Y., YEDIDIA I., NUDEL A., ZHMYKHOVA Y., KEREM Z., CARMI N. New grapefruit cultivars exhibit low cytochrame P4503A4-Inhibition activity. Food and Chemical Toxicology, 2020, 137, 111135. 
7. HUNG Wei-Lun, SUH Joon Hyuk, WANG Yu, Chemistry and health effects of furanocumarins in grapefruit, Journal of food and drug analysis, 2017, 25, 71-83. 
8. KŁODA K. Wpływ spożywanych owoców cytrusowych oraz egzotycznych i ich soku na metabolizm leków. Farmacja Współczesna, 2013, 6, 191-195. 
9. KO J.H., ARFUSO F., SETHI G., AHN K.S. Pharmacological utilization of bergamottin, derived from grapefruits, in cancer prevention and therapy. International Journal of Molecular Sciences, 2018, 19, 4048. 
10. KOHLMÜNZER S. Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998. 
11. KUBRAK T., CZOP M., KOŁODZIEJ P., ZIAJA-SOŁTYS M., BOGUCKI J., MAKUCH-KOCKA A., AEBISHER D., KOCKI J., BOGUCKA-KOCKA A.. The effect of furanocoumarin derivaties on induction of apoptosis and multidrug resistance in human leukemic cells. Molecules, 2019, 24, 1824. 
12. MELOUGH M. M., CHO E., CHUN K. O. Furanocoumarins: A review of biochemical activities, dietary sources and intake, and potential health risk. Food and Chemical Toxicology, 2018, 113, 99-107. 
13. SZEWCZYK K., BOGUCKA-KOCKA A. Analytical methods for isolation, separation and identification of selected furanocoumarins in plant material, Phytochemicals – A global perspective of their role in butritin and health, 2012, 57-64.