Betacyzm – gdy dziecko nieprawidłowo wymawia “p” i “b”

Czym jest dyslalia? 

O dyslalii była już mowa, został jej również poświęcony osobny artykuł. Przypomnijmy sobie jednak, że pod tajemniczym hasłem dyslalii kryje się dość szerokie pojęcie. Obejmuje ono występujące w języku polskim wady wymowy, których pojawienie się może mieć zróżnicowane przyczyny. Wad wymowy jest wiele, chociażby szeroko znane seplenienie (sygmatyzm) czy rotacyzm (czyli wadliwa realizacja głoski r). Zaburzeniu może ulec każda realizowana w języku ojczystym głoska, nawet ta, której wymowa wydaje się banalnie prosta. Wśród wielu wad wymowy, a więc w zakres dyslalii wchodzi między innymi betacyzm.

Przeczytaj również:
Czym jest dyslalia i jak sobie z nią poradzić?
Czym jest tetacyzm?

Czym jest betacyzm? 

Betacyzm jest rodzajem dyslalii, który polega na nieprawidłowym realizowaniu głosek p, b. Zacznijmy od krótkiej charakterystyki obu głosek: 

Głoska p: 

• dwuwargowa (aby ją zrealizować, obie wargi muszą się połączyć), 
• zwartowybuchowa (zanim nastąpi realizacja głoski, ma miejsce zwarcie warg, a następnie wybuch, czyli ich gwałtowne rozłączenie i ujście powietrza), 
• nietrwała – głoski p nie można przedłużać tak, jak np. głoski s czy sz, 
• bezdźwięczna (w realizacji głoski p nie biorą udziału struny głosowe), 
• twarda (podczas realizacji głoski p środkowa część języka znajduje się na dnie jamy ustnej). 

Głoska b: 

• dwuwargowa (aby ją zrealizować, obie wargi muszą się połączyć), 
• zwartowybuchowa (zanim nastąpi realizacja głoski, ma miejsce zwarcie warg, a następnie wybuch, czyli ich gwałtowne rozłączenie i ujście powietrza), 
• nietrwała (głoski b nie można przedłużać tak, jak np. głoski s czy sz), 
• dźwięczna (w realizacji głoski b biorą udziału struny głosowe), 
• twarda (podczas realizacji głoski b środkowa część języka znajduje się na dnie jamy ustnej). 

Obie głoski różnią się od siebie dźwięcznością. Do głosek dwuwargowych, do których niewątpliwie należą p i b, zalicza się również głoskę m, jednak nieprawidłowa realizacja tej głoski zdarza się niezwykle rzadko. 

W betacyzmie wyróżnia się kilka form błędnej artykulacji głosek p, b: 

• parabetacyzm – inaczej substytucja, a więc zastępowanie głosek inną, realizowaną prawidłowo np. buty – wuty, 
• mogibetacyzm – całkowity brak głoski, głoska nie jest w ogóle realizowana, np. buty – uty, 
• deformacja – realizacja głoski p lub b w sposób nieprawidłowy. 

Jakie są przyczyny betacyzmu? 

Każda wada wymowy ma swoją przyczynę lub przyczyny. Podobnie jest w przypadku betacyzmu. Co może zaważyć o prawidłowej realizacji tych głosek? 

• słaba praca mięśni warg, 
• niemożność złączenia warg, 
• blizny na wargach np. po rozszczepie wargi, 
• wady zgryzu, 
• zaburzenia słuchu – trudności w odróżnianiu dźwięków, szczególnie ich dźwięczności i bezdźwięczności. 

Z betacyzmem u logopedy 

Po zdiagnoznowaniu betacyzmu należy rozpocząć jak najszybciej terapię logopedyczną. Na szczęście z betacyzmem można sobie poradzić, a regularne i prawidłowe ćwiczenia gwarantują sukces. Na czym skupia się terapia logopedyczna? Wdrażane w terapię ćwiczenia nie są przypadkowe! Są ściśle dobierane pod kątem pacjenta, a przede wszystkim przyczyny wady. Jeśli przyczyną jest słaba praca warg – logopeda skupi się na ich wzmocnieniu przez np. 

• masowanie warg zębami, 
• dmuchanie, 
• cmokanie, 
• trzymanie słomki w ustach, parskanie. 

Ćwiczenia te mocno aktywizują pracę mięśnia okrężnego warg.  

Jeżeli przyczyną betacyzmu jest poważna wada zgryzu, bez pomocy ortodonty się nie obejdzie. Aby pacjent mógł prawidłowo realizować konkretną głoskę, musi mieć do tego odpowiednie warunki anatomiczne w jamie ustnej. W przypadku blizn sprawa staje się nieco trudniejsza. 

W terapii logopedycznej samo opanowanie konkretnej głoski nie jest równe z końcem spotkań z logopedą. Po opanowaniu głoski następują ćwiczenia, które umożliwiają utrwalenie jej we wszystkich pozycjach w wyrazie, tj. nagłosie (na początku wyrazu), śródgłosie (w środku wyrazu) i w wygłosie (na końcu wyrazu). W ostatnim etapie terapii następuje automatyzacja realizacji głoski i używanie jej w mowie potocznej.  

Jeżeli zauważyłeś, że Twoje dziecko błędnie realizuje niektóre głoski, warto udać się po poradę do logopedy, który określi, czy problem rzeczywiście istnieje, czy jest efektem np. rozwojowym. Warto zwrócić uwagę na to, jak mówi pociecha, aby móc jak najszybciej zareagować. 

Źródła: 

• E.J. Lichota, Terapia wad wymowy, wyd. Impuls, 2005. 
• S. Glej, Praktyczny poradnik terapii wad wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym, wyd. Impuls, 2020.