Trening funkcjonalny – co to jest?

Trening funkcjonalny – definicja 

Trening funkcjonalny to pojęcie opisujące grupę ćwiczeń, które ukierunkowane są na usprawnienie czynności wykonywanych w życiu codziennym. Ćwiczenia zaplanowane są tak, by imitować naturalne, codzienne ruchy ciała pod względem angażowanych partii mięśniowych, nierzadko z dodatkowym obciążeniem. Choć najstarsze użycie pojęcia functional training w literaturze medycznej sięga XIX w., to wiadomo, że korzystano z niego już w czasach starożytnych.  

W czasach nowożytnych podejście funkcjonalne wywodzi się przede wszystkim z rehabilitacji medycznej, jednak rosnąca popularność zdrowego trybu życia, a co za tym idzie – większe zapotrzebowanie na różnorodność, doprowadziły do adaptacji jego podstaw teoretycznych i praktycznych na potrzeby masowego odbiorcy.  

Trening funkcjonalny – zasady 

W treningu funkcjonalnym najważniejsze jest to, by mięśnie pracowały w naturalny sposób – tj. zgodnie ze swoją funkcją. Stoi to w opozycji do np. treningu na klasycznym sprzęcie na siłowni, gdzie ćwiczenia polegają na specyficznych, nienaturalnych ruchach skupionych na izolowanych grupach mięśniowych, często bez bezpośredniego przełożenia na funkcje, jaką pełnią one w codziennym życiu. Ćwiczenia w obrębie treningu funkcjonalnego wykonuje się głównie z obciążeniem wyłącznie własną masą ciała, bez maszyn (czasami wykorzystuje się proste ciężary). Głównym celem treningu funkcjonalnego jest globalna i zrównoważona rozbudowa masy mięśniowej, poprawa sprawności i koordynacji oraz utrzymanie zdrowia fizycznego.  

Trening funkcjonalny w rehabilitacji 

Trening funkcjonalny znajduje również zastosowanie w rehabilitacji pacjentów neurologicznych i ortopedycznych. W pierwszym przypadku, poprzez świadome i kontrolowane wykonywanie poszczególnych ćwiczeń, fizjoterapeuta jest w stanie doprowadzić do polepszenia wydolności ruchów, których po udarze pacjent nie może wykonywać ze względu na uszkodzenia w obrębie mózgu. Opierając się na mechanizmach neuroplastyczności, możliwe jest przejęcie kontroli nad daną grupą mięśniową przez nowe grupy neuronów. W przypadku schorzeń obwodowego układu ruchu zachodzi dodatkowa korzyść związaną z polepszeniem ukrwienia okolic, na których skupia się trening.  

Wykazano dużą skuteczność podejścia funkcjonalnego w rehabilitacji kończyn górnych.  

Elementy ćwiczeń funkcjonalnych 

Wymienia się następujące komponenty wchodzące w skład tego rodzaju treningu w czasie rehabilitacji: 

• Ruchy funkcjonalne – złożone ruchy, które nie są ukierunkowane na konkretne zadania życia codziennego (np. przemieszczanie klocków, układanie pierścieni na kółku). 
• Ruchy z jasnym celem funkcjonalnym – ruchy ukierunkowane na codzienne czynności (np. mycie naczyń, gra w golfa, ubieranie się). 
• Podejście skupione na pacjencie – aktywne angażowanie go w wyznaczanie celów terapii. 
• Używanie obiektów z życia codziennego (np. wielokrotne podnoszenie zgrzewki wody). 
• Postępująca trudność ćwiczeń – zwiększanie intensywności i poziomu skomplikowania zadań wraz z postępem rehabilitacji. 
• Różnorodność wykonywanych ćwiczeń. 
• Feedback – nadzór nad wykonywanymi przez pacjenta ćwiczeniami, korekta błędów oraz pozytywna motywacja. 
• Ruchy złożone – wykonywane w więcej niż jednej płaszczyźnie. 
• Skupienie na całej zaplanowanej czynności bez rozbijania jej na podstawowe ruchy. 
• Losowy układ ćwiczeń w sesji. 
• Stosunkowo długie przerwy między treningami. 
• Zadania oburęczne. 

Trening funkcjonalny – ćwiczenia 

W ogólnorozwojowym treningu funkcjonalnym korzysta się zarówno z obciążenia własną masą ciała, jak i prostych ciężarów i akcesoriów takich jak:  

• zgrzewki wody,  
• worki z piaskiem,  
• taśmy mięśniowe,  
• piłki lekarskie,  
• sztangi i ciężarki,  
• girie,  
• deski do ćwiczenia równowagi,  
• system Redcord. 

Trening funkcjonalny – przykładowe ćwiczenia:  

• wykrok z piłką,  
• podpór przodem,  
• podpór bokiem,  
• planking,  
• przysiady z piłką lub taśmami,  
• wchodzenie na stołek/krzesełko,  
• pompki,  
• utrzymywanie równowagi (na sprzęcie lub na jednej nodze), 
• kalistenika.  

Trening funkcjonalny stanowi podstawę zrównoważonego rozwoju i podtrzymania sprawności fizycznej. W przypadku odpowiedniego wykonywania ćwiczeń ryzyko wystąpienia urazów i przeciążenia jest minimalne. Specjalistyczny trening funkcjonalny znajduje również zastosowanie w rehabilitacji medycznej.  

Źródła: 

• Blennerhassett J., & Dite W. (2004). Additional task-related practice improves mobility and upper limb function early after stroke: A randomised controlled trial. Australian Journal of Physiotherapy, 50(4), 219–224. https://doi.org/10.1016/S0004-9514(14)60111-2. 
• Bruscia G. (2015). The Functional Training Bible. Meyer &* Meyer Sport (UK) Ltd. 
• Gowers W. (1877). On Saltatoric Spasm. The Lancet. 
• Hunter S. M., Johansen-Berg H., Ward N., Kennedy N. C., Chandler E., Weir C. J., Pomeroy V. M. (2018). Functional Strength Training and Movement Performance Therapy for Upper Limb Recovery Early Poststroke—Efficacy, Neural Correlates, Predictive Markers, and Cost-Effectiveness: FAST-INdiCATE Trial. Frontiers in Neurology, 8, 733. https://doi.org/10.3389/fneur.2017.00733. 
• Timmermans A. A. A., Spooren A. I. F., Kingma H., & Seelen H. A. M. (2010). Influence of Task-Oriented Training Content on Skilled Arm-Hand Performance in Stroke: A Systematic Review. Neurorehabilitation and Neural Repair, 24(9), 858–870. https://doi.org/10.1177/1545968310368963.