Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jak się objawia?

Oponami mózgowymi nazywamy tkanki, które otaczają mózg i rdzeń kręgowy. Wyróżniamy trzy rodzaje opon: twardą, pajęczą i miękką. Pomiędzy oponą pajęczą a miękką znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy.

Funkcją opon mózgowych i płynu jest ochrona tkanek mózgu i rdzenia kręgowego. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR), potocznie nazywane zapaleniem opon mózgowych, to infekcja bakteryjna, wirusowa lub grzybicza rozwijająca się w płynie mózgowo rdzeniowym. 

Przyczyny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych 

W zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych wyróżniamy zakażenia: 

• ropne – stanowią około 90% zakażeń, ich rokowanie jest gorsze, 
• aseptyczne – charakteryzują się łagodniejszym przebiegiem. 

Zarówno w zakażeniach ropnych, jak i aseptycznych, przyczyną choroby jest zakażenie drobnoustrojami. Najczęstszą przyczyną ZOMR są infekcje wirusowe. Następne w kolejności są infekcje bakteryjne, a ostatnie – infekcje grzybicze. 

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych 

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest powodowane głównie przez enterowirusy.

Mogą je również wywoływać inne wirusy:  

• opryszczki,   
• świnki,   
• odry,   
• grypy,  
• kleszczowego zapalenia mózgu,  
• HIV.   

Wirusowe ZOMR jest najczęściej łagodne i ustępuje samoistne.  

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych 

Infekcje opon mózgowych związane z infekcją bakteryjną należą do najbardziej niebezpiecznych.  

Do infekcji opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi drogą krwionośną z zakażenia znajdującego się w innym miejscu lub w wyniku bezpośredniego zakażenia przez infekcje zatok lub ucha, urazy czaszki ze złamaniem lub po operacjach chirurgicznych.

Najczęstszymi szczepami bakteryjnymi powodującymi ZOMR są:  

• Neisseria meningitidis – dwoinka zapalenia opon mózgowych, tzw. meningokoki; główna przyczyna bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci i dorosłych;  przenoszone drogą kropelkową;
• Streptococcus pneumoniae – dwoinka zapalenia płuc, tzw. pneumokoki; druga najczęstsza przyczyna bakteryjnego ZOMR u dorosłych i dzieci;
• Haemophilus influenzae – pałeczka grypy; była częstą przyczyną ZOMR u dzieci, po wprowadzeniu szczepionki liczba zachorowań spadła.

Najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków są paciorkowce grupy B oraz pałeczki Gram-ujemne, np. bakterie E. coli.   

Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych 

Grzybicze ZOMR występuje rzadko, ale cechuje się złymi rokowaniami – najczęściej u osób z niesprawnym układem immunologicznym, np. chorych na AIDS lub przyjmujących leki immunosupresyjne. Powoduje przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zakażenia grzybicze są najczęściej wywoływane przez grzyby z rodzajów Candida, Aspergillus, Cryptococcus, Mucor, Histoplasma. 

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych 

Bardzo rzadko spotykane jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez pasożyty. Zaburzenia neurologiczne mogą wystąpić przy zakażeniu amebami, wiciowcami czy zarodźcami. Zakażenia te występują głównie w Afryce i Ameryce.  

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – objawy  

Objawy zapalenia opon mózgowych mogą być podobne do grypy. Pojawiają się one w ciągu kilku godzin lub dni.  

Podstawowymi objawami są:  

• nagła, wysoka gorączka,  
• sztywność karku,  
• silny ból głowy z wymiotami,  
• dezorientacja i trudności ze skupieniem się,   
• drgawki,  
• senność,  
• wysypka,  
• światłowstręt.  

Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u niemowląt:

• wysoka gorączka,  
• ciągły płacz,  
• senność,  
• spowolnienie ruchowe,  
• brak apetytu,  
• wybrzuszenie ciemiączka czołowego,  
• sztywność karku i ciała.  

Jeśli zauważysz wyżej wymienione objawy, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. W pierwszej kolejności u chorego zostanie pobrana krew na posiew. Jeżeli nie ma przeciwwskazań w postaci obrzęku lub guza mózgu, lekarz wykona nakłucie lędźwiowe i pobierze płyn mózgowo-rdzeniowy na posiew. Tomografia komputerowa pomaga wykluczyć obrzęk mózgu lub guza przed wykonaniem punkcji lędźwiowej.   

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – leczenie  

Ostre bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych musi być szybko leczone przez podanie dożylnie antybiotyków. Istotne jest, aby leczenie rozpocząć jak najszybciej. W związku z tym stosuje się terapię empiryczną, która polega na podaniu najbardziej skutecznego antybiotyku jeszcze przed wynikiem posiewu. Po otrzymaniu wyniku posiewu wprowadza się terapię celowaną według bakteriogramu.  

W przypadku grzybiczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych stosowane są leki o działaniu przeciwgrzybiczym, a czasem także antybiotyki. Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych ma zazwyczaj łagodny przebieg i w jego leczeniu stosuje się leki przeciwbólowe lub kortykosteroidy, które łagodzą obrzęk mózgu. W łagodnych stanach zaleca się odpoczynek i podawanie odpowiedniej ilości płynów.  

Jak zapobiegać zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych?  

Niektóre szczepy bakterii powodujących ZOMR są wrażliwe na szczepionki:  

• Haemophilus influenzae typu b – szczepienie obowiązkowe w Polsce znacznie obniżyło liczbę zachorowań na pałeczkę grypy w wieku dziecięcym.  
• Streptococcus pneumoniae – szczepienie również obowiązkowe w Polsce.  
• Neisseria meningitidis – szczepienie nieobowiązkowe; w Polsce dostępne są szczepionki skoniugowane przeciwko meningokokom grupy C, menigokokom grup A, C, W, Y oraz przeciwko meningokokom grupy B.  

Jeśli jesteś w ciąży, pamiętaj o odpowiedniej obróbce cieplnej posiłków. Ograniczy to ryzyko zakażenia bakterią Listeria monocytogenes występującej np. w surowym mięsie czy wędzonych i surowych rybach.  

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – czynniki ryzyka  

Do czynników ryzyka wystąpienia ZOMR należą:  

• omijanie obowiązkowych szczepień,  
• przebywanie w zamkniętych zbiorowiskach (koszary, internaty),  
• ciąża – zwiększa ryzyko listeriozy,  
• niesprawny układ immunologiczny.  

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – powikłania  

Nieleczone ZOMR może rozszerzyć się na tkankę nerwową mózgu i powodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Im dłużej infekcja jest nieleczona, tym poważniejsze mogą być skutki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych: 

• utrata słuchu,  
• problemy z pamięcią i nauką,  
• uszkodzenie mózgu,  
• padaczka,  
• niewydolność nerek,  
• zgon.  

Przeczytaj również:
Tętniak mózgu. Jakie objawy świadczą o pęknięciu?