Hipokamp. Co może go uszkodzić?

Hipokamp – co to jest? 

Hipokamp jest niewielką strukturą mózgu położoną w płacie skroniowym. Tworzy zakręt kory mózgu i ma złożoną budowę komórkową.  

Hipokamp jest częścią płata limbicznego. Pośredniczy w wymianie informacji pomiędzy korą mózgu a niższymi ośrodkami nerwowymi oraz endokrynnymi (podwzgórze). Kiedyś naukowcy uważali, że układ limbiczny kontroluje jedynie zachowania emocjonalne i kieruje popędami. Od dawna jednak wiadomo, że jego część na czele z hipokampem odpowiada za pamięć. 

Hipokamp – jaka jest jego budowa? 

Hipokamp składa się z trzech części:  

• zakrętu zębatego –  znajduje się na krawędzi kory mózgu,  
• hipokampu właściwego (róg Ammona), 
• podkładki.  

Dodatkowo wyróżniamy jeszcze jedną anatomiczną część – stopę hipokampa. Tworzy ona wypukłość w rogu dolnym komory bocznej. Kora hipokampa w przekroju przypomina literę S. 

Hipokamp – za co odpowiada? 

Przede wszystkim odgrywa ważną rolę w mechanizmach pamięci, o czym świadczą przeprowadzone badania. Dowiodły one, że obustronne uszkodzenie hipokampu wiąże się z rozwinięciem niepamięci dotyczącej niedawno wyuczonych działań. Osoby z uszkodzonym hipokampem mają problem z rozróżnieniem doznań czuciowych. Nie potrafią rozpoznać, które z nich są znane, a które nowe. Nie pamiętają także posiadanych skojarzeń. 

Hipokamp odpowiada również w pewnym stopniu za orientację przestrzenną i zachowania instynktowne. Pośredniczy w wymianie informacji z podwzgórzem – ośrodkiem regulującym szereg procesów kluczowych dla utrzymania homeostazy (równowagi) organizmu. Z tą funkcją hipokampa wiąże się jego wpływ na poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu we krwi. Naukowcy zauważyli, że u chorych z zanikiem hipokampa wydziela się więcej tego hormonu. 

Uszkodzony hipokamp – jakie mogą być przyczyny? 

Choroba Alzheimera 

Cechą charakterystyczną choroby Alzheimera jest postępująca atrofia, czyli zanik objętości hipokampa. Gdy choroba ma umiarkowane nasilenie, hipokamp jest mniejszy o połowę niż u osoby zdrowej. 

Pośmiertne sekcje chorych na Alzheimera wykazały zredukowaną ilość połączeń nerwowych w obrębie hipokampa, co ma przełożenie na funkcje pamięci. Dodatkowo u osób obciążonych tą chorobą obniża się produkcja neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF), który chroni hipokamp. Jego zmniejszone wydzielanie wiąże się także z chronicznych stresem i procesem starzenia. 

Depresja, schizofrenia, padaczka  

Objętość hipokampa prawdopodobnie zmniejsza się również w przebiegu długotrwałej depresji, schizofrenii oraz padaczki.  

Przypuszcza się, że długość trwania depresji przekłada się na pogorszenie funkcji pamięci. Mogą one doskwierać, nawet gdy pacjent wyleczy się z choroby.  

Obciążenie padaczką może wiązać się z czasowym niedotlenieniem komórek hipokampa podczas napadów. Potrzebujemy jednak większej liczby badań, aby dokładnie wyjaśnić przyczynę atrofii hipokampa w przebiegu tego schorzenia. 

Choroby naczyniowe   

Przy udarze mózgu, który obejmuje obszar hipokampa, pojawia się niedokrwienie i niedotlenienie jego neuronów. Skutkuje to pogorszeniem, a nawet zniesieniem ich funkcji. Także w nadciśnieniu tętniczym może dochodzić do zmian naczyniowych, które prowadzą do uszkodzenia komórek nerwowych.  

Zwiększony poziom kortyzolu  

Zespół Cushinga, jak również samo działanie w stresie to sytuacje, w których rośnie poziom kortyzolu w organizmie. W warunkach zwiększonego wyrzutu sterydów sieci połączeń hipokampa z innymi strukturami nie pracują prawidłowo. Wynika to prawdopodobnie z problemów w transporcie do komórek nerwowych glukozy, która je odżywia. Ten fakt może tłumaczyć związek przewlekłego stresu z problemami z pamięcią, a nawet z atrofią hipokampa. Na szczęście badania dowodzą, że skuteczne leczenie zespołu Cushinga oznacza również poprawę funkcji hipokampa.  

Hipokamp – skutki uszkodzeń 

Choroba Alzheimera jest flagowym przykładem obrazującym skutki uszkodzenia hipokampa. W przebiegu tego schorzenia już na bardzo wczesnym etapie dochodzi do zmian patologicznych w neuronach hipokampa. 

Na początku chory ma problemy z zapamiętywaniem (amnezja następcza). Później dochodzi do rozwoju amnezji wstecznej – chory nie może sobie przypomnieć faktów, które miały miejsce przed chorobą. Następnie jest on coraz częściej zdezorientowany co do czasu, miejsca, otoczenia i sytuacji. Staje się też powolny. Te uciążliwe objawy ostatecznie uniemożliwiają mu samodzielną egzystencję. 

Hipokamp – czy można wyleczyć jego uszkodzenie? 

Niestety nie ma żadnego leku ani skutecznej metody przywracającej prawidłowe funkcjonowanie atroficznego hipokampu. Istnieją jednak doniesienia, że aktywność fizyczna, a szczególnie trening aerobowy, może poprawić orientację przestrzenną i pamięć. Przypuszcza się, że nawet u osób, u których hipokamp dopiero zaczyna zanikać, regularna aktywność może pewnym stopniu odwrócić ten proces. 

Chociaż hipokamp odgrywa nadrzędną rolę w procesach pamięciowych, nie jest to jego jedyne zadanie. Wiele schorzeń (m.in. choroba Alzheimera) może prowadzić do jego zaniku. Niestety współczesna medycyna nie potrafi jeszcze skutecznie temu przeciwdziałać.  

Przeczytaj również:
Pamięć. Czym jest i jak skutecznie ją ćwiczyć?