Aspartam. Słodkie niebezpieczeństwo?

Substancje słodzące – syntetyczne zamienniki cukru

Moda na życie w stylu “fit” sprawia, że wciąż szukamy zamienników dla wysokokalorycznych produktów. Sklepowe półki uginają się od produktów o obniżonej zawartości tłuszczu i słodzonych sztucznymi substancjami, dzięki czemu zawierają naprawdę niewielką liczbę kalorii. Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2008 roku w sprawie dodatków do żywności, substancje słodzące to substancje stosowane w celu uzyskania w produktach spożywczych słodkiego smaku lub stosowane w słodzikach stołowych.

Po kilkudziesięciu latach fascynacji słodzikami, zaczęto rozważać ich niekorzystny wpływ na zdrowie przy codziennym stosowaniu. Mimo wątpliwości związanych ze stosowaniem słodzików, Unia Europejska uznaje je za bezpieczne, jeśli ich spożycie nie przekracza ADI (ang. Acceptable Daily Intake). ADI jest to parametr określający ilość substancji słodzącej, którą można bezpiecznie spożyć w ciągu dnia bez ryzyka dla zdrowia, wyrażoną w mg/kg masy ciała.

Substancje słodzące nie znajdują się jedynie w produktach spożywczych.

 Znajdziemy je również m. in. w pastach do zębów, płynach do płukania ust oraz gumach do żucia. Obecnie na terenie Unii Europejskiej zatwierdzonych jest 20 substancji słodzących:

• sorbitole (E 420),
• mannitol (E 421),
• acesulfam K (E 950),
• aspartam (E951),
• cyklaminiany (E 952),
• izomalt (E 953),
• sacharyny (E 954),
• sukraloza (E 955)
• taumatyna (E 957),
• neohesperydyna DC (959),
• glikozydy stewiolowe ze stewii (E 960a),
• glikozydy stewiolowe wytwarzane enzymatycznie (E 960c),
• neotam (E 961),
• sól aspartamu i acesulfamu (E 962),
• syrop poliglucitolowy (E 964),
• maltitole (E 965),
• laktitol (E 966),
• ksylitol (E 967),
• erytrytol (E968),
• adwantam (E969).

Na sklepowych półkach z łatwością znajdziemy produkty zawierające ksylitol, glikozydy stewiolowe, sukralozę, czy aspartam.

Aspartam – toksyczna słodycz

Aspartam jest prawdopodobnie najlepiej przebadaną substancją chemiczną wśród słodzików. W przemyśle spożywczym gości na dobre od 1981 roku, kiedy to został zatwierdzony przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration). Pod względem chemicznym aspartam jest estrem metylowym L-asparagino-L-fenyloalaniny i właśnie z tego względu nie może być stosowany u osób z fenyloketonurią, genetyczną chorobą związaną z nadmiernym gromadzeniem się fenyloalaniny.

Aspartam jest 200 razy słodszy niż sacharoza. Bezpieczeństwo stosowania aspartamu od dawna budzi poważne wątpliwości. Jest to związane z tym, że w wyniku rozkładu aspartamu powstaje najpierw kwas asparaginowy i fenyloalanina, czyli naturalne aminokwasy, jak również szkodliwy metanol, a następnie formaldehyd i kwas mrówkowy, które są niezwykle toksycznymi substancjami. Poza tym, jeśli produkt słodzony aspartamem jest źle przechowywany, powstaje także niebezpieczna diketopiperazyna. Aspartam to również jedyny słodzik metabolizowany przez ludzki organizm.

Liczne badania wykazują jednak, że przy umiarkowanym spożyciu aspartamu ilości alkoholu metylowego, jakie pozostają w organizmie, są nieszkodliwe dla zdrowia człowieka i zatrucie metanolem jest mało prawdopodobne.

W czym występuje aspartam?

Aspartam stosowany jest w produkcji żywności, zwłaszcza tej oznakowanej jako „bez dodatku cukru”. Aspartam można znaleźć m.in. w napojach gazowanych i produktach o obniżonej kaloryczności, często nazywanych dietetycznymi, jak również w jogurtach, słodyczach, płatkach zbożowych, a nawet lekarstwach. Także napoje gazowane, rozpuszczalne kakao i guma do żucia mogą zawierać aspartam zamiast cukru.

Czytając etykietę, łatwo stwierdzić, czy produkty zawierają aspartam. Na etykiecie musi być on oznakowany nazwą funkcji technologicznej, którą pełni w środku spożywczym – substancja słodząca, po której podana jest nazwa dodatku do żywności, czyli aspartam lub jego numer E 951. Aspartam może być także połączony w sól z innym słodzikiem – acesulfamem. Wówczas w wykazie składników znajdziemy numer E 962 lub nazwę – sól aspartamu i acesulfamu.

Wszystkie środki spożywcze zawierające E 951 i E 962, jako sztuczny środek słodzący, czyli tzw. substytut cukru muszą obowiązkowo zawierać na etykiecie ostrzeżenie „zawiera źródło fenyloalaniny”.

Ile aspartamu można spożyć dziennie?

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), uznał, że aspartam oraz produkty jego rozkładu w organizmie są bezpieczne dla ogólnej populacji, w tym niemowląt, dzieci i kobiet w ciąży. Za bezpieczną dawkę dla ludzkiego organizmu uznano 40 mg aspartamu na kg masy ciała dziennie ze wszystkich źródeł w ramach odpowiednio zbilansowanej diety.

Przykładowo zgodnie z obowiązującym w całej Unii Europejskiej rozporządzeniem w sprawie dodatków do żywności napoje z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru mogą zawierać maksymalnie 600 mg aspartamu na litr napoju. Przeprowadzone badania naukowe pozwoliły stwierdzić, że ilość taka nie powoduje skutków ubocznych wynikających ze spożywania aspartamu.

Czy aspartam jest szkodliwy?

Mimo przeprowadzenia licznych badań, środowisko naukowe jest wciąż podzielone w kwestii bezpieczeństwa stosowania aspartamu.

W bazach danych można znaleźć prace, w których udowodniono, że aspartam:

• wpływa na zaburzenia gospodarki wapniowej,
• powoduje chroniczne zmęczenie i ból głowy,
• prowadzi do mdłości,
• może wywoływać palpitacje serca,
• działa toksycznie na organizm.

Ponadto stosowanie aspartamu może prowadzić do:

• wzrostu stresu oksydacyjnego, co w efekcie niszczy komórki ciała;
• nowotworów, w tym białaczki i szpiczaka mnogiego;
• chorób o podłożu metabolicznym i immunologicznym.

Nieprawidłowe reakcje po spożyciu produktów słodzonych aspartamem są nieustannie zgłaszane do odpowiednich podmiotów. W internecie można znaleźć tysiące stron opisujących jego szkodliwe działanie. WHO określa obecnie aspartam jako „potencjalnie rakotwórczy”. Na tej samej liście znajduje się np. przetworzone mięso. 

Z drugiej strony aspartam nie jest fermentowany przez bakterie w jamie ustnej. Jego zwolennicy twierdzą, że jest pomocny w utrzymaniu zdrowych zębów i stanowi ważny czynnik prewencyjny w przypadku próchnicy. Poza tym, jest pomocny w walce z otyłością i ułatwia życie osobom chorującym na cukrzycę, które muszą unikać cukru w klasycznej postaci. Aspartam umożliwia przede wszystkim zaspakajanie potrzeby na słodki smak, praktycznie nie dostarczając przy tym kalorii. 

Co jest gorsze – cukier czy aspartam?

Jak do tej pory brak jest jednoznacznych badań, które pozwoliłyby odpowiedzieć, czy gorsze w skutkach dla naszego organizmu jest spożywanie cukru, czy aspartamu. Niewątpliwie w diecie osób chorych na cukrzycę, które nie potrafią odmówić sobie słodkich produktów spożywczych, syntetyczny słodzik – aspartam może stanowić dobry zamiennik cukru, ponieważ nie podnosi on poziomu cukru we krwi i nie wpływa na wytwarzanie insuliny.

Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością oraz Polskie Towarzystwo Diabetologiczne potwierdziły bezpieczeństwo stosowania niskokalorycznych substancji słodzących, w tym aspartamu w produktach żywnościowych. Towarzystwa te rekomendują zastępowanie sacharozy aspartamem przez osoby z rozpoznaniem nadwagi i otyłości, szczególnie w przypadku nieprawidłowej glikemii na czczo, nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2.

Całe szczęście, w sporze dotyczącym aspartamu, najważniejszy jest świadomy wybór konsumenta. Możemy czytać etykiety i korzystać z fachowej literatury naukowej. Warto też pamiętać, że słodki smak potraw można uzyskać nie tylko dzięki cukrowi czy słodzikom. Dodatek suszonych owoców, miodu czy syropu klonowego stanowi świetną formę eksperymentów i inspiracji kulinarnych.

Przeczytaj również:
Czym jest erytrol i ile ma kalorii?