Miażdżyca – przyczyny i objawy

Czym jest miażdżyca?

Miażdżyca jest przewlekłą chorobą o charakterze zapalnym, która obejmuje naczynia tętnicze. Charakteryzuje ją zmniejszenie przepływu krwi, które spowodowane jest obecnością blaszki miażdżycowej (proces jej powstawania został omówiony poniżej). Krew w naczyniach tętniczych może przepływać w dwojaki sposób. W prostym, nierozgałęzionym naczyniu krew przepływa laminarnie (warstwowo), co ma wpływ ochronny w kontekście pojawienia się miażdżycy. Wszelkie rozgałęzienia powodują, że krew przepływa w sposób turbulentny, nieuporządkowany, co sprzyja rozwojowi choroby. Dlatego punktami ryzyka, w których istnieje duże prawdopodobieństwo pojawienia się miażdżycy, są:

• odcinki, które położone są w bezpośrednim sąsiedztwie rozgałęzień naczyń,
• miejsca rozwidlenia tętnic oraz odejścia gałęzi, 
• krzywizny.

Miażdżyca – powstawanie blaszki miażdżycowej

Powstawanie blaszki miażdżycowej to proces wieloetapowy. Rozpoczyna się od dysfunkcji śródbłonka naczyniowego, czyli najbardziej wewnętrznej warstwy ściany naczynia. Dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy czynnikami wydzielanymi przez śródbłonek. Czynniki naczyniokurczące i prozapalne (tromboksan i endotelina) zaczynają przeważać nad substancjami, które rozszerzają naczynia i wykazują działanie przeciwzapalne (tlenek azotu i prostacyklina). Do uszkodzonego śródbłonka zaczynają przylegać komórki zapalne krwi – monocyty i limfocyty. Następnie migrują one przez warstwy ściany naczynia do jej błony mięśniowej. Dochodzi tam do aktywacji mechanizmów immunologicznych oraz przemian komórek zapalnych. Aktywowane limfocyty i makrofagi internalizują, czyli wchłaniają zmodyfikowane lipoproteiny, stając się komórkami piankowatymi. W ich cytoplazmie gromadzi się cholesterol. Powoduje to rozwój stanu zapalnego.

W kolejnym etapie komórki mięśni gładkich migrują z błony środkowej ściany naczynia do jego błony wewnętrznej. Tutaj ulegają proliferacji i modyfikacjom. Komórki te mogą przeobrazić się w komórki piankowate. Ponadto wytwarzają one kolejne czynniki zapalne oraz są źródłem świeżej macierzy pozakomórkowej, z której tworzy się blaszka miażdżycowa. Powstała w ten sposób blaszka rozrasta się. Jej pokrywę stanowią składniki macierzy pozakomórkowej, a wnętrze – komórki piankowate, które ulegają martwicy, tworząc niestabilny, martwiczy rdzeń. Ponadto w blaszce zachodzi neowaskulogeneza, powstają kruche, cienkościenne naczynia, które stwarzają ryzyko pęknięcia i krwotoku do wnętrza blaszki. Na powierzchni blaszki dochodzi do wapnienia i powstawania „skorupy”. Wzrost blaszki może odbywać się odśrodkowo, nie powodując redukcji średnicy naczynia lub dośrodkowo, zmniejszając jego światło.

Miażdżyca – czynniki ryzyka

Miażdżyca to choroba, której rozwój w znacznym stopniu uzależniony jest od czynników genetycznych. W zależności od źródeł udział tych czynników oceniany jest na 40-60%. Zaliczamy do nich:

• defekty metabolizmu lipidów, 
• zaburzenia przekaźnictwa sygnałów wewnątrzkomórkowych,
• zaburzenia wynikające ze złożonych zespołów genetycznych. 

Za pozostałe czynniki ryzyka uznaje się czynniki środowiskowe. Za jedyny pewny i naukowo potwierdzony przyjmuje się wysoki poziom cholesterolu LDL w surowicy krwi. Do innych czynników, które mogą mieć wpływ na pojawienie się miażdżycy, należą:

• palenie tytoniu (czynne oraz bierne),
• czynniki immunologiczne,
• zakażenie niektórymi drobnoustrojami (np. Chlamydophila pneumoniae, wirus HSV),
• cukrzyca,
• stres oksydacyjny.

Miażdżyca – konsekwencje zdrowotne

Blaszki miażdżycowe, które są bezpośrednio związane z wystąpieniem miażdżycy, możemy podzielić na dwie grupy:

• blaszki miażdżycowe koncentryczne – obejmują cały obwód naczynia (występują rzadko),
• blaszki miażdżycowe ekscentryczne – obejmują część obwodu naczynia, występują częściej.

Obecność blaszki miażdżycowej w naczyniu wieńcowym lub innej tętnicy powoduje jej zwężenie. Objawy zazwyczaj pojawiają się, gdy średnica naczynia zwęża się o 50%. W zależności od umiejscowienia blaszki miażdżycowej obserwuje się:

• bóle zamostkowe, 
• duszności oraz ogólne osłabienie w trakcie wysiłku w przypadku tętnic wieńcowych,
• bóle i zawroty głowy w przypadku tętnic domózgowych,
• bóle i skurcze mięśni nóg w przypadku tętnic kończyn dolnych. 

Początkowo objawy pojawiają się podczas wysiłku. Wraz z postępem miażdżycy symptomy niedokrwienia pojawiają się również w spoczynku. 

Każda blaszka miażdżycowa, niezależnie od wielkości, może stać się przyczyną ostrego niedokrwienia. Dochodzi do niego wskutek uszkodzenia powierzchni blaszki miażdżycowej, czego przyczyną są:

• czynniki zewnątrzpochodne, np. wzrost ciśnienia krwi, co prowadzi do wzrostu prędkości przepływu krwi, a to z kolei uszkadza powierzchnię blaszki, 
• czynniki wewnątrzpochodne, np. wysoka aktywność czynników rozkładających elementy macierzy pozakomórkowej w samej blaszce. 

Zarówno czynniki zewnątrzpochodne, jak i wewnątrzpochodne powodują uszkodzenie blaszki.

Na pęknięcie bardziej narażone są blaszki określane jako niestabilne. Charakteryzuje je:

• duża objętość rdzenia lipidowego stanowiąca ponad połowę objętości,  
• cienka pokrywa, 
• toczący się aktywny proces zapalny.

Istnieją różne mechanizmy pęknięcia blaszki miażdżycowej i związane z nimi konsekwencje: 

1. Na powierzchni uszkodzonej blaszki dochodzi do aktywacji krzepnięcia i powstaje skrzep. Może on spowodować zamknięcie światła naczynia lub ulec rozerwaniu i jako luźna skrzeplina przemieścić się do mniejszego naczynia, powodując jego zamknięcie, co prowadzi do ostrego niedokrwienie narządu.
2. Z pękniętej blaszki miażdżycowej może wydostać się rdzeń lipidowy, który jako materiał zatorowy popłynie z prądem krwi do dalszych naczyń i, podobnie jak skrzeplina, spowoduje ich zamknięcie.
3. W pękniętej blaszce może dojść do aktywacji procesu krzepnięcia, co powoduje powiększenie blaszki i nasilenie objawów przewlekłego zwężenia naczynia.  

Miażdżyca to złożona, wieloczynnikowa choroba zapalna, niosąca ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Warto o tym pamiętać, sięgając po wysokokaloryczne jedzenie czy używki oraz prowadząc siedzący tryb życia, ponieważ wszystkie te czynniki mogą doprowadzić do pojawienia się choroby.

Przeczytaj również: Miażdżyca – jakie leki stosować?