Chemioterapeutyki. Czym są leki przeciwdrobnoustrojowe?

Leki przeciwdrobnoustrojowe to grupa leków, które hamują wzrost lub niszczą drobnoustroje. Określa się je także wspólnym mianem chemioterapeutyków. Należą do nich leki: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe, przeciwpasożytnicze. 

Leki przeciwbakteryjne 

Leki przeciwbakteryjne możemy podzielić na antybiotyki, posiadające naturalne odpowiedniki w przyrodzie oraz sztucznie syntetyzowane chemioterapeutyki, jak sulfonamidy. Biorąc pod uwagę zasadę działania wyróżniamy leki bakteriostatyczne i bakteriobójcze.  

Chemioterapeutyk a antybiotyk 

Przed laty funkcjonowało przekonanie, że leki przeciwbakteryjne nieposiadające odpowiedników w naturze, czyli chemioterapeutyki, wywołują mniejszą oporność niż antybiotyki. Dziś wiemy, że teza ta nie była prawdziwa, podobnie jak ta dotycząca różnic w bezpieczeństwie i skuteczności leczenia. Pojęć antybiotyk i chemioterapeutyk nie powinno się używać zamiennie. Jednak z uwagi na wspólny mianownik, którym jest działanie przeciwbakteryjne, chemioterapeutyki coraz częściej potocznie nazywa się antybiotykami.  

Leki przeciwgrzybicze 

W tej grupie leków również można wyszczególnić antybiotyki jak amfoterycyna B, natamycyna czy nystatyna, a także inne grupy:  

• azole – triazole i imidazole,  
• alliloaminy – terbinafina,  
• echinokandyny – kaspofungina, 
• pochodne fenylomorfoliny – amorolfina, 
• pochodne pirydynonu – cyklopiroksolamina, cyklopiroks,   
• antymetabolity – flucytozyna.  

Leki przeciwwirusowe  

Do leków działających na wirusy grypy A zaliczamy pochodne adamantanu jak amantadyna, rimantadyna oraz tromantadyna. W zakażeniach wirusami A i B stosowane są inhibitory neuraminidazy jak zanamiwir, peramiwir i oseltamiwir. Do innych leków przeciwwirusowych zaliczamy analogi nukleozydów takie jak acyklowir, walacyklowir, gancyklowir i wiele innych, a także molnupirawir, paliwizumab, interferony, leki stosowane w AIDS, WZW i wiele innych grup leków.   

Leki przeciwpasożytnicze  

Do leków przeciwpasożytniczych zaliczamy:  

• leki przeciwpierwotniakowe: przeciwmalaryczne (chinina, chlorochina, primachina, pirymetamina), stosowane w rzęsistkowicy (pochodne nitroimidazolu jak metronidazol), pełzakowicy (pochodne nitroimidazolu), zakażeniach świdrowcami (pentamidyna, melarsoprol), leiszmaniozach, toksoplazmozie, lambliozie.
• leki przeciwrobacze: stosowane w tasiemczycy (albendazol, prazykwantel, niklozamid), przeciw nicieniom (pyrantel, albendazol, mebendazol, iwermektyna), w leczeniu między innymi owsicy, glistnicy i włośnicy. 

Leczenie przeciwdrobnoustrojowe  

Przed podjęciem próby leczenia, lekarz powinien określić lokalizację zakażenia. Musi również upewnić się, czy pacjent nie cierpi na choroby współtowarzyszące (np. cukrzycę), a następnie rozpocząć diagnostykę mikrobiologiczną. Ważne jest określenie rodzaju patogenu, czego niestety nie przeprowadza się zawsze.  

Zastosowanie nieodpowiedniego leczenia zakażenia u osób hospitalizowanych w ciężkim stanie może skutkować gorszymi wynikami i przedłużeniem czasu hospitalizacji. Z reguły po określeniu rodzaju patogenu powinno się zastosować monoterapię. Jednak czasami korzysta się ze skojarzeń, na przykład leków przeciwbakteryjnych w ciężkich zakażeniach, kiedy potrzebne jest szybkie zniszczenie drobnoustrojów.    

Oporność drobnoustrojów  

Współczesna medycyna dysponuje dużą pulą leków przeciwdrobnoustrojowych. Jednak ze względu na ich powszechne stosowanie, czasami nieuzasadnione i niepoparte odpowiednimi badaniami mikrobiologicznymi, problem oporności stale rośnie. Drobnoustroje stają się wielolekooporne, przez co konwencjonalne leczenie może nie przynieść oczekiwanych rezultatów.  

Największe zagrożenie stanowi oporność na bakterie, ale może ona dotyczyć także grzybów, wirusów i pasożytów. 

Naturalne peptydy przeciwdrobnoustrojowe  

Elementem układu odpornościowego zarówno roślin, jak i zwierząt są peptydy przeciwdrobnoustrojowe (AMP). Są one wrodzonym mechanizmem odporności, który chroni organizmy przed czynnikami chorobotwórczymi. Mechanizm działania peptydów AMP dotyczy głównie oddziaływania na błonę komórkową patogenów, prowadząc do jej destabilizacji.  

Niektóre AMP wykazują szersze spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego niż tradycyjnie stosowane antybiotyki, a także działanie przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwnowotworowe. Mogą one również pokonać bakteryjną oporność na leki.  

Peptydy przeciwdrobnoustrojowe są doskonałą bazą do odkrycia nowych chemioterapeutyków w dobie rosnącej oporności głównie na leki przeciwbakteryjne. Ze względu na ich naturalne pochodzenie mogą przyczynić się do powstania mniej toksycznych antybiotyków.   

Przeczytaj również: 
Czym są leki przeciwbakteryjne?