Nietolerancja glukozy – czy wymaga specjalnej diety?

Czym się charakteryzuje nietolerancja glukozy?  

Nietolerancja glukozy jest globalnym problemem zdrowotnym, który obejmuje liczne zaburzenia metabolizmu glukozy, takie jak:  

• nieprawidłowa glikemia na czczo, tj. 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l), 
• nieprawidłowa tolerancja glukozy, tj. 140-199 mg/dl (7,8-11,0 mmol/l) w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), 
• cukrzyca typu 2, tj. glikemia przygodna, czyli badanie wykonane o dowolnej porze dnia ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l), zwłaszcza gdy pojawiają się objawy hiperglikemii, np. nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, osłabienie i/lub nieprawidłowa glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) i/bądź upośledzona tolerancja glukozy ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy według WHO. W celu rozpoznania cukrzycy niezbędne jest stwierdzenie jednej z niniejszych nieprawidłowości, z wyjątkiem pomiaru stężenia glukozy na czczo, kiedy to wymagane jest dwukrotne potwierdzenie nieadekwatnego wyniku. 

Jakie są główne zalecenia w celu prewencji i opóźniania rozwoju cukrzycy typu 2? 

• Przestrzeganie ogólnych zasad zdrowego odżywiania (np. wzorując się na modelu diety śródziemnomorskiej lub diety DASH). Należy przy tym zauważyć, że nie istnieje uniwersalny sposób odżywiania dla wszystkich osób w stanie przedcukrzycowym, dlatego w leczeniu nieprawidłowej tolerancji glukozy mogą być z powodzeniem wykorzystywane rozmaite strategie żywieniowe, m.in. dieta śródziemnomorska, dieta DASH, dieta wegetariańska czy dobrze skomponowana i właściwie zbilansowana dieta wegańska. 
• Uprawianie regularnej aktywności fizycznej w ilości co najmniej 150 minut tygodniowo. Warto jednocześnie podkreślić, że korzyści ze zwiększenia aktywności ruchowej w ciągu dnia odnoszą wszystkie osoby, bez względu na wiek, chociaż szczególnie wysoką skuteczność takiej interwencji obserwuje się u osób po 60. roku życia. 
• Zmniejszenie masy ciała o około 7% u osób w stanie przedcukrzycowym, tzn. z nieprawidłową glikemią na czczo lub upośledzoną tolerancją glukozy, następnie długotrwałe utrzymywanie należytej masy ciała. 
• U otyłych pacjentów w stanie przedcukrzycowym, zwłaszcza z wartością wskaźnika masy ciała BMI powyżej 35,0 kg/m2 i w wieku poniżej 60. lat, jak również u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej równolegle z wdrażaniem korzystnych zmian w dotychczasowym stylu życia należy rozważyć prewencję farmakologiczną cukrzycy w postaci przyjmowania metforminy. 

• Unikanie leków o ustalonym działaniu diabetogennym (np. glikokortykosteroidy, β-blokery, hormony tarczycy, statyny, tiazydy, kwas nikotynowy, pentamidyna, fenytoina, interferon α i atypowe leki psychotropowe). 
• Monitorowanie pacjentów pod kątem występowania innych czynników ryzyka schorzeń układu krążenia (w szczególności otyłości, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń profilu lipidowego krwi, przewlekłego palenia tytoniu) oraz ich leczenia. 

Jakie są zasadnicze cele interwencji żywieniowej u pacjentów z upośledzoną tolerancją glukozy i/lub cukrzycą typu 2? 

• Uzyskanie i długotrwałe utrzymanie właściwego stężenia glukozy we krwi w celu prewencji powikłań cukrzycowych. 
• Uzyskanie i długotrwałe utrzymanie prawidłowego profilu lipidowego krwi oraz wartości ciśnienia tętniczego krwi, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju schorzeń sercowo-naczyniowych. 
• Uzyskanie i długofalowe utrzymanie należytej masy ciała oraz procentowej zawartości tkanki tłuszczowej. 

Jak zatem komponować dietę, aby zapobiegać wystąpieniu cukrzycy typu 2? 

Przede wszystkim opieraj swoją codzienną dietę na niskoprzetworzonych pełnowartościowych produktach żywnościowych, tj.: 

• świeżych warzywach i owocach,  
• gruboziarnistych produktach zbożowych (np. pieczywo żytnie na zakwasie, kasza gryczana, kasza jęczmienna wiejska, kasza orkiszowa, makarony pełnoziarniste, płatki owsiane górskie, płatki żytnie, ryż brązowy),  
• chudych rodzajach mięsa (zwłaszcza drób),  
• jajach,  
• chudych i tłustych gatunkach ryb (np. dorsz, łosoś, makrela, halibut, pstrąg, mintaj, sandacz),  
• nasionach roślin strączkowych (np. soczewica, groch, bób, fasola, soja),  
• dobrej jakości nabiale o umiarkowanej zawartości tłuszczu (w szczególności naturalne jogurty, kefiry, maślanki, serki wiejskie, sery twarogowe, ser mozzarella light), 
• niesolonych i niesłodzonych orzechach, pestkach, nasionach (np. orzechy włoskie, laskowe, brazylijskie, nerkowca, migdały, siemię lniane, nasiona chia, słonecznika, sezamu, pestki dyni, ziarna maku), 
• gorzkiej czekoladzie,  
• ciemnym kakao, 
• olejach roślinnych tłoczonych na zimno (głównie oliwa z oliwek extra virgin i olej rzepakowy) – wszystkie cechują się wysoką gęstością odżywczą. 

Ponadto pamiętaj o poniższych zasadach: 

• Główne źródło węglowodanów w twojej diecie powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, których zarówno indeks (<55), jak i ładunek glikemiczny (≤10) są niskie.  
• Wyraźnie ogranicz spożycie bogatokalorycznej żywności o wysokim stopniu przetworzenia, która najczęściej obfituje w węglowodany łatwo przyswajalne, w tym cukry dodane w procesie produkcji i wolne cukry (np. słodycze, batony, ciasta, słodkie napoje), które negatywnie oddziałują na glikemię poposiłkową oraz masę ciała. 
• Zredukuj znacząco konsumpcję czerwonego mięsa na rzecz białego i wybieraj również inne niezwykle wartościowe źródła białka, np. 2 razy w tygodniu zjedz nasiona roślin strączkowych zamiast mięsa i koniecznie pamiętaj o spożyciu ryb 2-3 razy w tygodniu. 
• Zmniejsz spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (np. tłuste gatunki mięsa, parówki, pasztetowa, boczek, śmietana, masło, smalec, olej palmowy, olej kokosowy) do maksymalnie 10% całodziennego udziału energii w diecie. 
• Każdego dnia spożywaj posiłki regularnie co 3-4 godziny, zwłaszcza śniadania o podobnej porze w celu unormowania stężenia glukozy we krwi oraz zapobiegania wystąpienia uczucia silnego głodu między poszczególnymi posiłkami. 
• W głównej mierze wybieraj gotowanie w wodzie i na parze, duszenie w wodzie bez uprzedniego obsmażania oraz pieczenie w pergaminie. Zrezygnuj ze smażenia potraw. 
• Ogranicz dosalanie dań do maksymalnie jednej płaskiej łyżeczki na dobę oraz całkowicie wyeliminuj stosowanie gotowych mieszanek przyprawowych z dodatkiem soli, cukru i glutaminianu sodu. 
• Włącz na stałe do diety większe ilości łagodnych ziół, najlepiej w postaci świeżej bądź suszonej (np. bazylia, tymianek, oregano, majeranek, rozmaryn). 
• Regularnie używaj w swojej kuchni przypraw, takich jak cynamon cejloński, kurkuma, imbir, pieprz cayenne oraz papryka ostra. 
• Każdego dnia spożywaj 3-4 sztuki orzechów brazylijskich, przy czym koniecznie zwracaj szczególną uwagę na kraj pochodzenia niniejszych orzechów. Najbardziej zasobne w selen są orzechy brazylijskie pochodzące z Wenezueli, Kolumbii, Peru oraz Brazylii. 
• Sięgaj głównie po świeże owoce oraz okazjonalnie suszone (np. śliwki, morele, figi). Zrezygnuj ze spożywania soków owocowych. 
• Całkowicie wyeliminuj z diety żywność, w której składzie znajdują się częściowo utwardzone oleje roślinne, czyli izomery trans kwasów tłuszczowych (np. niektóre lody, słone przekąski, margaryny twarde, tłuszcze piekarskie, żywność typu fast food, wyroby cukiernicze i ciastkarskie). 
• Wypijaj codziennie przynajmniej 1,5 litra niegazowanej wody. 
• Wyeliminuj dosładzanie kawy i herbaty cukrem, syropami bądź miodem. Jeżeli rzeczywiście potrzebujesz poprawić słodkość gorących napojów, wybierz ksylitol lub erytrytol. 
• Bezwzględnie stroń od napojów typu cola, napojów energetycznych, nektarów i żywności typu fast food. 
• Unikaj nadmiernej konsumpcji alkoholu. 

Czy warto się sugerować indeksem lub ładunkiem glikemicznym? 

W celu adekwatnego doboru pokarmu w codziennej diecie osoby z nieprawidłową tolerancją glukozy szczególnie użytecznym narzędziem będzie tabela wartości ładunku glikemicznego artykułów żywnościowych. Warto przy tym zaznaczyć, że ładunek glikemiczny bierze pod uwagę zawartość węglowodanów w zwyczajowej porcji danego pokarmu bądź określonej potrawy, dzięki czemu stanowi on udoskonaloną formę popularnie wykorzystywanego wskaźnika indeksu glikemicznego.  

Które pokarmy mają niską, a które wysoką wartość ładunku glikemicznego? 

• Do produktów o niskim ładunku glikemicznym (≤10) należą: jogurt naturalny, mleko, ser twarogowy, serek wiejski, napój sojowy bez cukru, mleko zsiadłe, otręby, płatki owsiane, orzechy, nasiona, pestki, ananas, arbuz, grejpfrut, gruszka, jabłko, kiwi, mango, morele, pomarańcze, maliny, śliwki, truskawki, papaja, melon kantalupa, wiśnie, cukinia, dynia, marchew, fasola szparagowa, papryka, pomidor, ciecierzyca, groch, soczewica, soja, bób, fasola Mung, śliwki suszone, morele suszone, jabłka suszone, pełnoziarnisty chleb żytni, pumpernikiel, chleb gryczany, chleb owsiany z dodatkiem otrąb, chleb jęczmienny pełnoziarnisty, kasza kukurydziana, sok pomidorowy, gorzka czekolada bez dodatków. 
• Do produktów o średnim ładunku glikemicznym (11-19) należą: ziemniaki, bataty, banany, winogrona, wafle ryżowe, makaron pszenny pełnoziarnisty, makaron ryżowy, kasza gryczana, kasza jęczmienna, ryż brązowy, fasola biała, kukurydza, musli z owocami suszonymi i orzechami, sok jabłkowy, sok marchwiowy, sok pomarańczowy, czekolada mleczna. 
• Do produktów o wysokim ładunku glikemicznym (≥20) należą: daktyle suszone, rodzynki, makaron pszenny jasny, makaron kukurydziany, makaron gryczany, bułka pszenna, ryż biały, kasza kuskus, frytki, płatki kukurydziane, chałka, bajgle, napój ryżowy, pączki, naleśniki z białej mąki, ciasto francuskie, słodkie batony. 

Podsumowanie 

• Nieprawidłowa tolerancja glukozy stanowi obecnie bardzo poważny problem zdrowia publicznego na całym świecie, stąd kluczowe jest podjęcie odpowiednich działań w zakresie zmiany sposobu odżywiania i zwiększenia tygodniowej aktywności fizycznej, które stanowią absolutny fundament profilaktyki i opóźniania rozwoju cukrzycy typu 2. 
• W leczeniu pacjentów w stanie przedcukrzycowym z upośledzoną tolerancją glukozy bardzo ważną rolę pełni modyfikacja stylu życia, która obejmuje urozmaiconą i prawidłowo zbilansowaną dietę, regularną aktywność ruchową, unikanie palenia tytoniu oraz nadmiernej konsumpcji alkoholu. 
• Jak wskazują wyniki dotychczas przeprowadzonych badań z udziałem ludzi, dobrze skomponowana i prawidłowo zbilansowana dieta w oparciu o model śródziemnomorski jest niezwykle skutecznym sposobem zapobiegania rozwojowi cukrzycy typu 2.