Zaparcia w ciąży – jak się ich pozbyć? Objawy, przyczyny i skuteczne sposoby

Zaparcia w ciąży – czym właściwie są? 

Zaparcie nazywane inaczej zatwardzeniem to zaburzenie prawidłowego rytmu wypróżnień polegające na utrudnionym oddawaniu twardych stolców. Przy zaparciach zmniejsza się częstotliwość wypróżnień. Zdrowy człowiek powinien oddawać 1-2 dobrze uformowane stolce dziennie. Za normę uznaje się także defekację co drugi lub trzeci dzień, pod warunkiem, że kał nie jest nadmiernie twardy, a wypróżnianie nie wymaga silnego parcia. Podczas zaparć do wypróżnień dochodzi zbyt rzadko (2 lub mniej razy na tydzień). Często pomimo wizyty w toalecie pozostaje uczucie niepełnego wypróżnienia. Zalegająca w jelicie grubym treść pokarmowa jest przyczyną nieprzyjemnych dolegliwości – uczucia ciężkości, wzdęć, obniżonego nastroju, a nawet bólów podbrzusza. 

Ze względu na przyczynę występowania zaparcia dzieli się na: 

• czynnościowe – nie są objawem żadnej choroby układu pokarmowego, a jedynie przejawem zaburzeń pasażu jelitowego lub dysfunkcji samego procesu defekacji, które mogą wynikać z wielu przyczyn (np. ciąża, niedoczynność tarczycy, stosowanie niektórych leków, stres, nerwica),  
• organiczne – wiążą się z procesem chorobowym toczącym się w obrębie układu pokarmowego, np. rak jelita grubego, choroba Hirschprunga, uchyłki jelita grubego. 

Przyczyny zaparcia w ciąży – jakie są? 

Zaparcia w ciąży to powszechne zjawisko. Na szczęście zwykle nie są przyczyną żadnej choroby, a jedynie zaburzeniem czynnościowym, które może być spowodowane przez: 

• zmiany hormonalne (progesteron, który ma kluczowe znaczenie w utrzymaniu ciąży, zmniejsza napięcie mięśni gładkich, przez co rozluźnia jelita i spowalnia perystaltykę) 
• przyjmowanie preparatów żelaza, 
• zmniejszenie aktywności fizycznej, 
• wzrost masy ciała, 
• zwiększone zapotrzebowanie na płyny w ciąży – powoduje nasilone wchłanianie wody z jelit, co nadmiernie zagęszcza konsystencję stolca, 
• ucisk rosnącej macicy na jelita, 
• nieodpowiednia dieta – uboga w błonnik, duże przerwy między posiłkami, ciężkostrawne dania, 
• niedostateczne nawodnienie organizmu, 
• niedoczynność tarczycy. 

Objawy zaparcia w ciąży – jak je rozpoznać? 

Objawami zaparcia w ciąży są: 

• zmniejszenie częstotliwości wypróżnień – rzadziej niż 3 razy na tydzień, 
• oddawanie nadmiernie twardego, odwodnionego stolca, którego ilość wydaje się zbyt mała, 
• wysiłek podczas wypróżnienia (konieczność parcia na stolec), 
• ból podczas defekacji, 
• uczucie niepełnego wypróżnienia, 
• wzdęcia, 
• dyskomfort spowodowany uczuciem pełności i ciężkości, 
• spadek apetytu, 
• bóle podbrzusza, 
• pieczenie odbytu i niewielkie krwawienia śluzówki po wypróżnieniu wynikające z otarć. 

Czy zaparcia w ciąży mogą być niebezpieczne? 

Zaparcia to bardzo nieprzyjemna dolegliwość, która znacznie obniża komfort codziennego życia. Głównym zagrożeniem związanym z przedłużającymi się zaparciami jest rozwój chorób proktologicznych. Przyczynia się do tego także zwiększający się nacisk macicy i obniżanie mięśni dna miednicy osiągające apogeum w III trymestrze ciąży. Najczęstsze powikłania to: 

• choroba hemoroidalna – potocznie nazywana hemoroidami. Polega na nadmiernym obrzmieniu i bolesności guzków krwawniczych uszczelniających kanał odbytu. Schorzeniu może towarzyszyć uczucie pieczenia lub świąd, a podczas bolesnego wypróżniania może dochodzić do krwawień. W zależności od stopnia zaawansowania choroby hemoroidy mogą być niemal niewidoczne, wysuwać się poza kanał odbytu podczas defekacji lub bezwiednie wypadać z odbytnicy, powodując ból i duży dyskomfort. 
• zakrzepica żył okołoodbytowych – jest powikłaniem nieleczonej choroby hemoroidalnej. Dochodzi wówczas do zastoju krążenia krwi w obrębie guzków krwawniczych, a powstające zakrzepy powodują nasilony ból odbytu i krwawienia. 
• przerost fałd brzeżnych anodermy (fałdy okołoodbytnicze) – fałdy rozciągniętej skóry wokół odbytu to pozostałość po wchłoniętym zakrzepie. Mają postać miękkich, niebolesnych guzków umiejscowionych na brzegu odbytu. Ich wielkość może być zróżnicowana, mogą także okresowo powiększać się podczas dużego wysiłku. Tego typu zmiany utrudniają utrzymanie higieny okolic odbytu i bywają przyczyną stanów zapalnych. 
• niedrożność jelita i wrzody kałowe – w ciężkich, przewlekłych zaparciach z zalegających mas kałowych mogą tworzyć się twarde guzki kałowe, które w skrajnych przypadkach mogą spowodować niedrożność jelit. Wrzody kałowe powstają na skutek ucisku kamieni kałowych na błonę śluzową jelit, powodując jej martwicę. W miejscach tych może dojść do groźnego dla życia przedziurawienia jelita. 

Zaparcia w ciąży – czy można przeć? Czy może to wywołać poród? 

Zaparcie stolca wymusza parcie podczas próby wypróżnienia. Często budzi to niepokój wśród przyszłych mam, że taki wysiłek spowoduje poronienie lub wywoła przedwczesny poród. Nie są to jednak uzasadnione obawy. Parcie na stolec nie ma wpływu na dobrostan płodu ani rozpoczęcie akcji porodowej.  

Długotrwałe, silne parcie w toalecie nie jest zalecane z innych względów – może sprzyjać powstawaniu hemoroidów.  

Dlatego zaleca się, aby podczas próby wypróżnienia przyjmować dogodną, fizjologiczną pozycję kuczną, a czas parcia nie przekraczał każdorazowo 5 minut. 

Zaparcia w ciąży – jak sobie radzić? 

Na zaparcia w ciąży najlepiej pomaga wdrożenie działań profilaktycznych, a w razie konieczności doraźne stosowanie bezpiecznych środków farmaceutycznych. Aby poradzić sobie z zaparciami w ciąży, należy: 

• stosować zdrową dietę bogatą w błonnik pokarmowy, 
• dbać o odpowiednie nawodnienie – należy wypijać 2-3 l wody dziennie. Dobrym zwyczajem jest wypijanie rano na czczo szklanki wody z sokiem z cytryny lub z łyżeczką miodu (jeśli nie występuje cukrzyca ciążowa), 
• znaleźć czas na codzienną aktywność fizyczną – ruch mięśni pobudzi jelita do pracy, 
• przyjmować probiotyki wzbogacające mikroflorę jelit i okrężnicy, 
• zapewnić spożycie prebiotyków, które stanowią pożywkę dla dobroczynnych mikroorganizmów (zwłaszcza inulina i fruktooligosacharydy), 
• przyjmować odpowiednią pozycję podczas wypróżniania – pod nogi należy podstawić stołek lub podnóżek, aby jak najlepiej odwzorować naturalną pozycję kuczną, 
• unikać wstrzymywania wypróżnienia – jeśli odczuwamy potrzebę defekacji, należy skorzystać z toalety niezależnie od okoliczności (zakupy, wycieczka, impreza, praca), 
• podejmować dwie próby wypróżnienia dziennie o podobnej porze, około pół godziny po spożyciu posiłku, 
• doraźnie stosować dozwolone w ciąży środki na zaparcia. 

Co jeść na zaparcia w ciąży?  

W profilaktyce zaparć największe znaczenie ma zwiększenie spożycia błonnika. Zatrzymuje on wodę w świetle jelita, dzięki czemu następuje upłynnienie i zwiększenie objętości mas kałowych. Pobudza to perystaltykę i ułatwia przesuwanie treści jelit w kierunku odbytnicy. Zalecane produkty w ciąży, które zawierają dużą ilość błonnika, to: 

• suszone owoce: śliwki, morele, daktyle, żurawina, 
• świeże owoce: kiwi, jabłka, gruszki, maliny, truskawki, porzeczki, pomarańcze, mango, awokado, 
• siemię lniane – zwłaszcza w postaci maceratu. Całe nasiona należy zalać wodą o temperaturze pokojowej tak, aby stosunek siemienia do wody wyniósł około 1:20. Następnie macerat należy zamieszać i pozostawić na minimum 30 minut. W tym czasie nasiona wydzielają do roztworu substancje śluzowe, które wiążą wodę, działają osłaniająco na ściany przewodu pokarmowego i ułatwiają oddawanie stolca. Tak powstały roztwór przyjmuje się doustnie. 
• koktajle bogate w błonnik, które oprócz owoców i warzyw, mogą zawierać dodatek oleju lnianego, nasion chia, siemienia lnianego, nasion babki jajowatej i babki płesznik, 
• razowe pieczywo, pełnoziarniste makarony, brązowy ryż, gruboziarniste kasze, płatki owsiane i otręby, 
• orzechy i nasiona – sprawdzą się zarówno jako samodzielna przekąska, jak i dodatek do musli, sałatek i domowych ciastek. 

Owoce kiwi zawierają rozpuszczalną i nierozpuszczalną frakcję błonnika, pektyny oraz poliole – wszystkie te substancje naturalnie zapobiegają zaparciom i pobudzają jelita do pracy. Świeże kiwi można zjadać przed głównymi posiłkami lub do kolacji. Można także dodawać je do koktajli (np. kiwi + woda + liście pietruszki + otręby pszenne + odrobina miodu). W aptekach znajdziemy także gotowe suplementy wysokobłonnikowe w postaci saszetek do rozpuszczenia w wodzie dedykowane kobietom w ciąży. Znaczące zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego może z początku spowodować wzdęcia, które powinny ustąpić po kilku dniach. Wyraźne efekty takiej diety są zwykle zauważalne dopiero po kilku tygodniach. Nie należy przesadzać z ilością włókna pokarmowego – spożywanie 30-40 g błonnika na dobę w zupełności wystarczy. Jego nadmiar może zaburzać wchłanianie żelaza i wapnia. Oprócz spożywania produktów wysokobłonnikowych konieczne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu, ponieważ mimo dostarczenia błonnika niedobór płynów nasila zaparcia. Zapotrzebowanie na wodę w ciąży wzrasta stopniowo od samego jej początku. Oprócz zapewnienia właściwego funkcjonowania organizmu kobiety woda jest niezbędna do produkcji płynu owodniowego i prawidłowego rozwoju tkanek płodu. Poza zbawiennym wpływem na zaparcia dobre nawodnienie redukuje szereg ciążowych dolegliwości, takich jak poranne mdłości, suchość skóry czy infekcje dróg moczowych. Kobiety ciężarne powinny dziennie przyjmować około 2,5-3,0 litrów płynów podzielonych na mniejsze porcje w postaci wody mineralnej niegazowanej, kompotów, herbat owocowych, soków owocowo-warzywnych i zup.  

Ćwiczenia na zaparcia w ciąży 

Podczas ruchu mięśnie stymulują jelita do pracy, co poprawia perystaltykę i zmniejsza ryzyko zaparć. Aktywność fizyczna powinna być podejmowana regularnie i dostosowana do indywidualnych możliwości. Mogą to być: 

• spacery, 
• pływanie, 
• zorganizowane zajęcia fitness dedykowane kobietom w ciąży,  
• jazda na rowerze stacjonarnym, 
• joga, 
• pilates.  

Czasem warto skorzystać z pomocy fizjoterapeuty uroginekologicznego, który poinstruuje, jak będąc w ciąży, bezpiecznie wykonać ćwiczenia mobilizujące różne partie mięśni. Niewskazane są natomiast aktywności, które niosą za sobą ryzyko upadku, sporty kontaktowe, podnoszenie ciężarów oraz ćwiczenia wymagające licznych podskoków. 

Skuteczne sposoby na zaparcia w ciąży  

Jeśli odpowiednia dieta, przyjmowanie dużej ilości płynów oraz ćwiczenia fizyczne nie przyniosą widocznej poprawy w zaparciach, należy sięgnąć po leczenie farmakologiczne. Istnieje kilka środków, które mogą być bezpiecznie zastosowane u kobiet w ciąży. Są to: 

• czopki musujące – w swoim składzie zawierają dwuwinian potasu i wodorowęglan sodu zawieszone w rozpuszczalnym w wodzie polietylenoglikolu. Po wprowadzeniu do kanału odbytu czopek zaczyna uwalniać mikropęcherzyki, które poprzez ciśnienie wywierane na ściany odbytnicy stymulują ruchy perystaltyczne i inicjują wypróżnienie. Uczucie parcia na stolec pojawia się niemal natychmiast, ale dla pełnego efektu należy powstrzymać się od oddania stolca na kilka minut. Czopki musujące działają miejscowo, nie wchłaniając się do ustroju, dzięki czemu są bezpieczne także dla kobiet w ciąży. Ich ogromną zaletą jest skuteczność i szybkie działanie. 
• czopki glicerynowe – gliceryna wykazuje miejscowe działanie drażniące na dolny odcinek jelita grubego. Po aplikacji czopka ruchy perystaltyczne przyspieszają, co ułatwia ewakuację stolca. Ponadto gliceryna, rozpuszczając się pod wpływem temperatury ciała, nawilża i natłuszcza śluzówkę, dzięki czemu kał łatwiej się przesuwa, nie powodując otarć. Choć czopki glicerynowe działają dosyć łagodnie i w odpowiednio mniejszej dawce mogą być stosowane już u niemowląt, kobiety w ciąży powinny skonsultować się ze swoim lekarzem, aby upewnić się, że nie ma żadnych przeciwwskazań do ich użycia. Może się okazać, że w przypadku ciąży zagrożonej przedwczesnym rozwiązaniem lekarz odradzi stosowanie tej metody walki z zaparciami. Aplikacji czopków nie zaleca się podczas stanów zapalnych błony śluzowej odbytu ani w nowotworach odbytnicy. Jednorazowo można zastosować 1-2 czopki. 
• makrogole – to długołańcuchowe związki o dużej masie cząsteczkowej, które nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego do organizmu. Są bezpieczne dla kobiet w ciąży, ponieważ działają wyłącznie miejscowo. Poprzez wiązanie wody upłynniają masy kałowe, ułatwiając ich dalszy pasaż przez jelita. Makrogole występują zwykle w postaci proszku w saszetkach, z którego sporządza się samodzielnie zawiesinę doustną. Wypróżnienie następuje zwykle po 1-3 dniach od rozpoczęcia leczenia. 
• laktuloza – to dwucukier stanowiący połączenie galaktozy i fruktozy. Po doustnym przyjęciu syropu laktuloza trafia w niemal niezmienionej postaci do jelita grubego, gdzie podlega procesowi fermentacji z udziałem mikroflory. Produkty fermentacji wywierają działanie osmotyczne, zwiększając ilość wody w świetle jelita. Wpływa to na zmiękczenie mas kałowych i ułatwia oddanie stolca. Ponieważ w trakcie rozkładania laktulozy powstaje dwutlenek węgla, preparat ten może spowodować wzdęcia. Działanie przeczyszczające uwidacznia się po 24-48 godzinach od podania leku. Osmotyczne środki na zaparcia w ciąży powinny być stosowane wyłącznie doraźnie, aby uniknąć potencjalnego ryzyka odwodnienia lub zaburzeń elektrolitowych. Z tego względu lepiej unikać ich stosowania w I trymestrze ciąży. Podczas ich zażywania należy zwiększyć ilość przyjmowanych płynów. 
• wlewki doodbytnicze (lewatywa) – skutecznym sposobem na usunięcie zalegających mas kałowych jest wykonanie lewatywy. W aptekach dostępne są tzw. mikrowlewki doodbytnicze, których producent deklaruje bezpieczeństwo stosowania także w okresie ciąży. W ich składzie znajdziemy wyciągi z miodu, aloesu i ślazu dzikiego, które są zawieszone w wodno-glicerynowym roztworze. Oprócz pobudzania odruchu wypróżniania składniki preparatu działają łagodząco i ochronnie na śluzówkę odbytu. Zaletą mikrowlewek jest także niewielka ilość płynu do podania (10 g). Z kolei gotowe, hipertoniczne roztwory doodbytnicze na bazie fosforanów występują zwykle w butelkach o większej pojemności (np. 150 ml). Na drodze działania osmotycznego zwiększają uwodnienie mas kałowych, co niemal natychmiastowo pobudza odruch defekacji, wywołując wzmożoną perystaltykę jelit. Ich intensywne skurcze mogą w pewnych warunkach pobudzać sąsiadującą z jelitami macicę, prowadząc do przedwczesnego rozpoczęcia akcji porodowej. Dlatego też w czasie ciąży tego typu lewatywy można zastosować, gdy ciąża jest uznana za donoszoną, zwykle dopiero bezpośrednio przed porodem w celu oczyszczenia jelit.  

Przed zastosowaniem jakichkolwiek lewatyw w ciąży należy koniecznie skonsultować się z ginekologiem. Jeśli ciąża jest zagrożona przedwczesnym rozwiązaniem, lekarz z pewnością odradzi stosowanie lewatyw. 

W czasie ciąży nie wolno przyjmować oleju rycynowego na zaparcia. Jest on silnym środkiem przeczyszczającym o działaniu drażniącym jelita. Może spowodować podrażnienie i przekrwienie jelita grubego oraz innych narządów zlokalizowanych w miednicy. Dawniej stosowano go w celu wywołania lub przyspieszenia akcji porodowej. Obecnie wielu lekarzy odradza zażywanie oleju rycynowego, nawet w donoszonej ciąży, gdyż grozi to wystąpieniem powikłań (jeśli szyjka macicy nie jest jeszcze odpowiednio dojrzała, a akcja skurczowa się rozpocznie, może dojść do niedotlenienia płodu). 

Zaparcia w ciąży – leczenie. Co zrobić, kiedy już nic nie pomaga? 

Jeśli domowe sposoby na zaparcia zawiodą, należy koniecznie skonsultować się z lekarzem. Może on przepisać silniej działający lek przeczyszczający na receptę, biorąc pod uwagę stopień ciężkości zaparć oraz kalkulując, czy spodziewane korzyści z zastosowania danego preparatu przewyższą ewentualne ryzyko. Gdy problem nasila się lub dojdzie do całkowitego zatrzymania stolca, konieczna może się okazać konsultacja u proktologa, który może zlecić wykonanie specjalistycznych badań diagnostycznych. W cięższych przypadkach pomóc może indywidualnie dobrana terapia skojarzona z wykorzystaniem różnych grup leków. Jeśli podczas badania stwierdza się obecność twardych guzków kałowych, konieczna może okazać się manualna ewakuacja zalegającego stolca. W skrajnych przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów, a zaparcia utrzymują się także po rozwiązaniu, można rozważyć zabieg operacyjny. 

Aby nie dopuścić do zaparć, najlepiej działać profilaktycznie od samego początku ciąży. Nasilone dolegliwości powinny zostać skutecznie wyeliminowane przy pomocy czopków, mikrowlewek lub środków osmotycznie czynnych.