Badania ginekologiczne – ich rodzaje i przebieg badań

Czym zajmuje się ginekolog? 

Ginekolog to lekarz zajmujący się opieką nad zdrowiem intymnym kobiety w poszczególnych okresach jej życia (szczególnie w okresie prokreacji), a także zapobieganiem i leczeniem chorób narządów płciowych. Ginekolog to lekarz po specjalizacji z ginekologii i położnictwa, dlatego każdy ginekolog potrafi odebrać poród i zapewnić opiekę po porodzie. Specjalizacja z ginekologii i położnictwa trwa obecnie 5 lat. 

Badanie ginekologiczne – co to jest? 

Badanie ginekologiczne jest istotnym elementem diagnostyki ginekologicznej. Pozwala na postawienie wstępnej diagnozy i zaplanowanie ewentualnych dodatkowych badań. Badanie powinno być przeprowadzone bez pośpiechu, w warunkach zapewniających intymność. Badanie ginekologiczne składa się z badania podmiotowego (wywiad) i przedmiotowego.  

 Badanie podmiotowe to wywiad zbierany przez lekarza. Zapyta on o: 

• wiek – ma to znaczenie w postępowaniu diagnostycznym, np. krwawienia w wieku rozrodczym sugerują zwykle zaburzenia miesiączkowania, a w wieku menopauzalnym wymagają diagnostyki w kierunku nowotworów; 
• wykonywany zawód – stresująca praca lub narażenie na szkodliwe czynniki mogą wpływać na stan zdrowia i regularność cykli miesiączkowych; 
• wywiad rodzinny – ma na celu ocenę ryzyka rodzinnego występowania chorób takich jak cukrzyca, nadciśnienie czy chorób nowotworowych, szczególnie układu rozrodczego; 
• wywiad miesiączkowy – lekarz zapyta o datę pierwszej i ostatniej miesiączki, czas trwania, obfitość i charakter krwawienia; 
• wywiad położniczy – czyli przebyte ciąże i ich przebieg, poronienia, ciąże ektopowe (pozamaciczne), powikłania, stan noworodka; 
• przebyte choroby i operacje; 
• wyznanie – może to być istotne np. w sytuacji planowanej operacji i potencjalnej konieczności przetoczenia krwi. 

Badanie przedmiotowe obejmuje ogólne badanie pacjentki, badanie sutków oraz ocenę narządów płciowych zewnętrznych i wewnętrznych. Celem badania jest ewaluacja stanu narządów miednicy mniejszej i ewentualne wykrycie oznak stanów zapalnych, mięśniaków czy nowotworów na wczesnym etapie. W przypadku dolegliwości takich jak ból podbrzusza, nieprawidłowe krwawienia maciczne czy upławy, badanie ginekologiczne pomoże w diagnozie. 

Dodatkowo lekarz często wykonuje badanie USG, aby lepiej zobrazować narządy oraz jeśli to konieczne, pobiera wymaz z szyjki macicy do badania cytologicznego. 

Jak przygotować się do badania ginekologicznego? 

Do badania ginekologicznego nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Warto pamiętać, by w dniu badania nie podmywać się intensywnie oraz nie stosować kosmetyków wpływających na zapach. Może to zmienić charakter wydzieliny, która jest cenną informacją o stanie zdrowia pacjentki. Na poprawę komfortu badania może wpłynąć uprzednie wypróżnienie (oddanie stolca) i opróżnienie pęcherza moczowego. Zalegające w jelicie grubym masy kałowe mogą powodować dyskomfort i utrudniać badanie.  

W przypadku badania cytologicznego zaleca się wstrzemięźliwość seksualną przez 48 godzin przed badaniem oraz unikanie stosowania tamponów czy globulek dopochwowych. Może to wpłynąć na wynik. 

O czym należy pamiętać przed badaniem ginekologicznym? 

Planując wizytę u ginekologa, najlepiej umówić się na nią kilka dni po ostatniej miesiączce. Wykonywane badania mają wtedy największą wartość diagnostyczną. Nie jest to jednak warunek wizyty – większość badań można wykonać podczas okresu.  

W przypadku alarmujących dolegliwości nie należy zwlekać z wizytą. Krwawienie nie jest przeciwwskazaniem do badania.  

Na wizytę powinno się zabrać wyniki badań oraz dokumentację szpitalną (szczególnie po porodzie). Przed wizytą warto również zapisać pytania dotyczące badania, jego ewentualnego wyniku, a także wszelkie wątpliwości. Dzięki temu pacjentka o niczym nie zapomni. 

Rodzaje badań ginekologicznych – jakie są? 

Standardowe badanie ginekologiczne składa się z wywiadu (badanie podmiotowe) i badania przedmiotowego (obejmuje ono również badanie piersi).  

Dodatkowymi rodzajami badań są między innymi: 

• Badanie ultrasonograficzne (USG) narządu rodnego – najczęściej jest wykonywane dopochwowo lub przez powłoki brzuszne, a w szczególnych przypadkach przez odbyt. Badanie USG narządów miednicy mniejszej pozwala na ocenę stopnia rozwoju i prawidłowości narządów płciowych, grubości endometrium, liczby i wielkości pęcherzyków jajnikowych oraz wykrycie torbieli i guzów jajnika. 
• Badanie USG piersi – służy do oceny gruczołów sutkowych. Jest wykonywane zwykle u młodych kobiet. 
• Badanie cytologiczne – polega na pobraniu komórek szyjki macicy, a następnie ich ocenie pod mikroskopem. 
• Kolposkopia – jest prostym zabiegiem stosowanym do oceny nabłonka części pochwowej szyjki macicy, pochwy i sromu. Używa się do tego specjalnego narzędzia – kolposkopu. 
• Histeroskopia – polega na wprowadzeniu do macicy narzędzia z kamerą, czyli histeroskopu. Badanie wykonuje się w celu oceny wyglądu wewnętrznych ścian tego narządu. Często podczas histeroskopii pobiera się materiał do badania histopatologicznego. Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu ogólnym. 
• Histerosalpingografia (HSG) – polega na wprowadzeniu do macicy cewnika i wstrzyknięciu do niego kontrastu, a następnie wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego (RTG). Umożliwia to zobrazowanie drożności jajowodów. Zabieg ten wykonuje się często w diagnozowaniu przyczyn niepłodności. 
• Abrazja – inaczej wyłyżeczkowanie jamy macicy. Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu. Służy zarówno do celów diagnostycznych, jak i leczniczych. Wykonywany po porodzie często ratuje życie. Pobrany podczas badania materiał zostaje poddany ocenie histopatologicznej. 

Badanie ginekologiczne – jak przebiega? Krok po kroku 

Badanie rozpoczyna się zebraniem wywiadu. Ginekolog pyta między innymi o wiek, stan zdrowia i przebyte choroby. Następnie lekarz może zmierzyć wzrost i wagę oraz ciśnienie.  

Przed przystąpieniem do badania narządów miednicy zwykle wykonuje się badanie piersi. 

Pacjentka spoczywa w pozycji siedzącej, a lekarz szuka ewentualnych nieregularności, guzków, zaciągnięć skóry, grudek czy nieprawidłowej wydzieliny z sutków. W pozycji leżącej badane są dodatkowo węzły chłonne pachowe. Podczas badania warto przedyskutować z lekarzem metody samobadania piersi, które powinna wykonywać w domu każda kobieta. 

Następnie pacjentka zostaje poproszona o rozebranie się i siada na fotelu ginekologicznym. Badanie rozpoczyna się od oglądu zewnętrznych narządów płciowych. Ocenia się typ owłosienia, odbyt (czy nie występują np. hemoroidy), krocze, ujście cewki moczowej i wargi sromowe. Potem ginekolog rozchyla wargi sromowe, ogląda przedsionek pochwy i jego zabarwienie, a po włożeniu jednego palca bada gruczoły Bartholina. Są to gruczoły produkujące wydzielinę nawilżającą pochwę i prawidłowo nie powinny być wyczuwalne. Po ucisku na ujście zewnętrzne cewki moczowej określa się wydzielinę i jeśli to konieczne, pobiera się materiał do badania.  

Kolejnym etapem jest założenie wziernika do pochwy. Dzięki temu lekarz ocenia ściany i sklepienie pochwy oraz ujście zewnętrzne szyjki macicy. Zwraca się uwagę na kształt szyjki i jej bezpośrednią okolicę, szukając ewentualnej ektopii. Przy założonym wzierniku lekarz może pobrać wymaz z pochwy. 

Następnie ginekolog przystępuje do badania dwuręcznego. Wykonuje się je, wprowadzając dwa palce jednej ręki do pochwy, podczas gdy palce drugiej ręki umieszcza się powyżej spojenia łonowego. W ten sposób można ocenić:  

• pochwę,  
• szyjkę macicy,  
• macicę,  
• jajniki,  
• przymacicze,  
• zagłębienie maciczno-odbytnicze, 
• miednicę kostną (istotne w trakcie ciąży). 

Na końcu zwykle wykonuje się badanie USG dopochwowe, wprowadzając głowicę urządzenia do pochwy lub USG przezbrzuszne, które jest częściej wykonywane u młodych dziewcząt lub u kobiet w ciąży. 

Ginekolog powinien na bieżąco informować pacjentkę o każdej wykonywanej czynności. 

Badanie ginekologiczne przez odbyt – kiedy się przeprowadza? 

W szczególnych przypadkach badanie można przeprowadzić, wprowadzając palec jednej ręki do odbytnicy, a palce drugiej ręki umieszczając nad spojeniem łonowym (tak jak w klasycznym badaniu ginekologicznym).  

Taką metodą można zastosować u dziewczynek lub kobiet, które nie odbyły stosunku płciowego.  

Istnieje również zestawione badanie ginekologiczne, które polega na wprowadzeniu jednego palca do odbytnicy, a drugiego do pochwy, drugą rękę natomiast lekarza trzyma nad spojeniem łonowym. Badanie to jest przydatne w diagnostyce onkologicznej narządów płciowych i pozwala precyzyjniej ocenić przymacicza boczne oraz zatokę Douglasa (przestrzeń między macicą a odbytnicą). Badając palpacyjnie błonę śluzową odbytnicy, można przy okazji sprawdzić, czy nie występują tam polipy i guzki świadczące o ryzyku rozwoju choroby nowotworowej. 

Badanie ginekologiczne kobiet z błoną dziewiczą – jak wygląda? 

Podczas wizyty u ginekologa kobieta z błoną dziewiczą powinna na wstępie poinformować o tym lekarza. Weźmie on to pod uwagę przy badaniu i zastosuje inne metody. U dziewcząt i kobiet nieaktywnych seksualnie przedmiotowe badanie ginekologiczne może być pominięte lub wykonywane przezodbytniczo.  

W szczególnych przypadkach, takich jak krwawienie z dróg rodnych, obecność ciała obcego w pochwie czy podejrzenie wad rozwojowych można wykorzystać mniejsze wzierniki dziecięce lub waginoskop.  

Waginoskopia nie należy do metod rutynowych, ale jest bardzo pomocna w wykrywaniu nadżerek, polipów części pochwowej macicy czy procesów złośliwych. Badanie ultrasonograficzne (USG) można wykonać głowicą przezbrzuszną (przy wypełnionym pęcherzu) lub rektalną.  

Jak przebiega badanie ginekologiczne kobiet w ciąży? 

U kobiet w ciąży badania ginekologiczne przeprowadzane są dużo częściej. Ciężarna powinna zgłosić się na pierwszą wizytę do 10. tygodnia ciąży. Wtedy przeprowadzane jest standardowe badanie ginekologiczne, cytologia, USG oraz badanie czystości pochwy (pozwalające wykryć m.in. stan zapalny). Można wtedy potwierdzić zapłodnienie i wykluczyć ciążę pozamaciczną.  

Jakie badania przeprowadza się na dalszym etapie ciąży? 

• 11-13 tydzień ciąży: oprócz badania ginekologicznego wykonuje się USG, zaleca się także wykonanie badania genetycznego oraz bada pH pochwy. Ocenia się liczbę pęcherzyków ciążowych, czynność serca płodu oraz podstawowe wymiary biometryczne płodu. 
• 15-20 tydzień ciąży: wtedy przeprowadza się badanie ginekologiczne, badanie czystości pochwy oraz zaleca badanie genetyczne. 
• 18-22 tydzień ciąży: wykonuje się badanie USG, którego celem jest szczegółowa ocena narządów płodu pod kątem występowania wad wrodzonych. Ponadto badanie ma na celu określenie przybliżonej masy płodu i wieku ciążowego. 
• 21-26 tydzień ciąży: przeprowadza się kontrolne badanie ginekologiczne.  
• 28-32 tydzień ciąży: wykonuje się badanie ginekologiczne oraz USG oceniające anatomię płodu, określa się także przybliżoną masę płodu. 
• 33-37 tydzień ciąży: lekarz przeprowadza badanie ginekologiczne z badaniem czystości pochwy oraz badanie położnicze (oceniające między innymi wymiary miednicy). 

Regularnie przeprowadzane badania ginekologiczne w ciąży pozwalają wykryć zagrożenie związane z porodem przedwczesnym, oceniają przygotowanie szyjki macicy i kanału rodnego do porodu oraz wykrywają ewentualny stan zapalny i infekcje pochwy. 

Badanie cytologiczne – dlaczego jest takie ważne podczas wizyty u ginekologa? 

Badanie cytologiczne pozwala na skrining w kierunku raka szyjki macicy u kobiet. Polega ono na pobraniu komórek z ujścia zewnętrznego szyjki macicy. Wczesne wykrycie komórek nowotworowych daje większe szanse na wyleczenie. Badanie cytologiczne może też wykryć zmiany sugerujące, że nowotwór rozwinie się w przyszłości. Cytologia jest przeprowadzana zwykle w połączeniu z badaniem ginekologicznym.  

Pierwsze badanie cytologiczne powinno być wykonane w ciągu 3 lat od rozpoczęcia współżycia lub w przypadku nierozpoczęcia współżycia do 25. roku życia.  

Przy prawidłowych wynikach, cytologia jest powtarzana co 3 lata. W przypadku nieprawidłowych wyników lub w niektórych przypadkach przy zwiększonym ryzyku rozwoju nowotworu (u kobiet z zaburzeniami odporności), badanie cytologiczne jest wykonywane częściej.  

Cytologia wykonywana jest na fotelu ginekologicznym po uprzednim założeniu wziernika do pochwy.  

Ginekolog używa specjalnej szczoteczki, którą pobiera komórki z szyjki macicy, a następnie zabezpiecza materiał i wysyła do laboratorium. Badanie jest bezbolesne. Cytologia pozwala nie tylko na wykrycie komórek rakowych, ale pomaga także wykryć stany zapalne i wiele innych chorób powodowanych przez grzyby, bakterie, pierwotniaki i wirusy. Cytologię najlepiej wykonywać, gdy kobieta nie jest w trakcie miesiączki – najlepiej około 10-20. dnia cyklu. 

Jakie dodatkowe badania może zlecić ginekolog? 

Ginekolog, poza podstawowym badaniem ginekologicznym, może zlecić dodatkowe badania: 

• Badania laboratoryjne – najczęściej są to: morfologia, badanie poziomu hormonów we krwi czy poziomu cukru we krwi. Pozwalają one na ocenę stanu zdrowia pacjentki, który często ma wpływ na zdrowie reprodukcyjne. W szczególności znaczenie mają tutaj hormony płciowe, hormony tarczycy i zaburzenia metaboliczne. 
• Badanie USG – wskazaniami do badania USG są bóle miednicy i podbrzusza, nieprawidłowe krwawienia, podejrzenie ciąży ektopowej, bezpłodność, podejrzenie torbieli lub polipów czy weryfikacja położenia wkładki wewnątrzmacicznej. Zwykle jednak jest to badanie przeprowadzane rutynowo podczas zwykłego badania ginekologicznego. 
• Inne badania obrazowe – np. tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny czy badanie rentgenowskie. Używane są one często w diagnostyce nowotworowej lub sprawdzeniu drożności narządu rodnego. 
• Badania bakteriologiczne – w przypadku objawów wskazujących na obecność infekcji można pobrać wymaz i oddać go do badania bakteriologicznego. Pozwoli to na wykrycie konkretnego patogenu i wdrożenie celowanego leczenia. 
• Kolposkopia – to zabieg mający na celu ocenę nabłonka szyjki macicy, pochwy i sromu. Kolposkopia jest najczulszą metodą wykrywania subklinicznej infekcji wirusem HPV, który jest uznawany za główny czynnik rozwoju raka szyjki macicy. Podczas badania kolposkopowego lekarz może pobrać treść pochwową lub materiał tkankowy do badania bakteriologicznego i cytologicznego. 

Co ile należy przeprowadzić badanie ginekologiczne? 

Każda miesiączkująca kobieta powinna co roku odwiedzać swojego ginekologa. Pierwsza wizyta powinna odbyć się tuż po rozpoczęciu miesiączkowania. Regularne wizyty kontrolne i wykonywanie badań takich jak cytologia pozwalają na wczesne wykrycie nowotworów narządów płciowych i nowotworów piersi. Badanie ginekologiczne nie jest bolesne, za to jest bardzo ważne w profilaktyce wielu chorób. 

Przeczytaj również:
Pierwsza wizyta u ginekologa – jak się do niej przygotować?
Infekcje intymne – jak im zapobiegać i jak je leczyć?