Obrzęki – co może być ich przyczyną?

 Jak powstają obrzęki? 

Obrzęk powstaje w wyniku nagromadzenia płynu w pozakomórkowej, pozanaczyniowej przestrzeni dotkniętej tkanki lub narządu lub – w przypadku obrzęków uogólnionych – dotyka licznych tkanek i narządów jednocześnie. 

W rozwoju obrzęków uczestniczą cztery mechanizmy, często współwystępujące:

1. Wzrost ciśnienia hydrostatycznego w żylnych naczyniach włosowatych, prowadzący do przesączania płynu do przestrzeni pozanaczyniowej. Ten typ występuje na przykład w zastoinowej niewydolności serca. 
2. Spadek ciśnienia onkotycznego osocza krwi, prowadzący również do przesączania płynu do przestrzeni pozanaczyniowej, jednak nie pod wpływem wysokiego ciśnienia hydrostatycznego, a ze środowiska o niższym ciśnieniu onkotycznym (w tym wypadku osocza o niskim stężeniu białek) do środowiska o ciśnieniu onkotycznym wyższym. Zaburzenie to powstaje na przykład w wyniku utraty białek z moczem w zespole nerczycowym. 
3. Zaburzenia w odpływie limfy z określonego obszaru. Są one wynikiem uszkodzenia naczyń chłonnych lub węzłów chłonnych w przebiegu nowotworów, chorób pasożytniczych lub po leczeniu chirurgicznym czy radioterapii. 
4. Wzmożona przepuszczalność ścian naczyń włosowatych, prowadząca do zwiększenia ich przepuszczalności. Ten mechanizm występuje np. w obrębie ognisk zapalnych.

Co może być przyczyną powstawania obrzęków? 

Do powstawania obrzęków mogą prowadzić liczne schorzenia i patologiczne lub fizjologiczne reakcje na działanie czynników uszkadzających.  

Choroby serca 

Zwłaszcza przewlekła zastoinowa niewydolność serca z niewydolnością prawej komory, w której wskutek zmniejszenia objętości wyrzutowej dochodzi do wzrostu ciśnienia krwi w naczyniach żylnych, doprowadzających krew do serca z obwodowych naczyń organizmu, a co za tym idzie, do powstawania obrzęków. W tym przypadku obrzęki lokalizują się w najniżej położonych obszarach ciała. U osoby chodzącej znajdziemy je w obrębie stóp, podudzi, a w przypadkach zaawansowanych w obrębie ud, krocza, tkanki podskórnej brzucha i wyżej. U osoby leżącej należy ich poszukiwać w pierwszej kolejności w okolicy krzyżowej. Jako inne przyczyny obrzęków pochodzenia sercowego wymienić można wady zastawkowe, wrodzone wady serca lub choroby osierdzia. Obrzękom sercopochodnym towarzyszyć może duszność, nykturia, obniżenie tolerancji wysiłku, nagły przyrost masy ciała. 

Choroby nerek 

Obrzęki powstają w zespołach z utratą albumin, prowadzących do obniżenia ciśnienia onkotycznego krwi. Znaczenie ma również zaburzenie działania układu renina-angiotensyna-aldosteron, retencja sodu i wody. Co charakterystyczne, w początkowych fazach obrzęki mogą lokalizować się na twarzy, nasilać po spoczynku nocnym i stopniowo ustępować w czasie aktywności dziennej. Następnie występują obrzęki kończyn dolnych, nasilające się pod koniec dnia, a w przypadkach najbardziej zaawansowanych obrzęki uogólnione całego ciała. 

Choroby wątroby 

Na powstawanie obrzęków wpływa upośledzenie syntezy albumin w niewydolnym narządzie, nadciśnienie wrotne, a także zaburzenia gospodarki sodowej. 

Przewlekła niewydolność żylna  

Obrzęki są konsekwencją zastoju żylnego, występującego wskutek niewydolności zastawek żylnych, poszerzenia naczyń żylnych lub upośledzenia ich drożności. Obrzęki występują w obrębie kończyn dolnych, zwykle w godzinach wieczornych, początkowo ustępują całkowicie po spoczynku nocnym, a w bardziej zaawansowanych przypadkach mogą się utrwalać. Towarzyszyć im mogą bolesne skurcze łydek, uczucie ciężkości nóg, a także widoczne zmiany naczyniowe i troficzne zmiany na skórze. 

Niedożywienie 

Dochodzi do znacznych niedoborów białkowych prowadzących do spadku ciśnienia onkotycznego osocza krwi. 

Obrzęki limfatyczne 

Wynikające z uszkodzenia naczyń chłonnych, na przykład w przebiegu filariozy lub uszkodzenia lub usunięcia węzłów chłonnych w przebiegu nowotworów lub zabiegów leczniczych podejmowanych w ich terapii, takich jak resekcje chirurgiczne i radioterapia. Obrzęki limfatyczne obejmują zwykle jedną kończynę, choć mogą się lokalizować na przykład w obrębie moszny. 

Stan zapalny 

Powoduje miejscowe zwiększenie przepuszczalności włośniczek. Obrzękowi towarzyszy zaczerwienienie zajętego obszaru, jego nadmierne ucieplenie i ból. 

Obrzęk alergiczny 

Mogący przyjmować nasilenie od łagodnej, miejscowej pokrzywki, po ciężki obrzęk naczynioruchowy z obrzękiem krtani, stanowiący stan bezpośredniego zagrożenia życia. Obrzękowi alergicznemu towarzyszyć może zaczerwienienie i świąd. 

Diagnostyka i leczenie obrzęków 

Diagnostyka w przypadku obrzęków dąży do ujawnienia ich przyczyny. Istotnymi wskazówkami są: charakter zmian, towarzyszące im objawy, lokalizacja, pora pojawiania. Zależnie od podejrzewanej przyczyny, pacjenta kieruje się na stosowne badania, np.:

• badanie echokardiograficzne,
• badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej lub układu żył kończyn dolnych,
• oznaczenia poziomu kreatyniny,
• oznaczenia albumin we krwi.

W leczeniu nacisk kładzie się na chorobę podstawową.

Przeczytaj również:
Drenaż limfatyczny – na czym polega i kto może z niego skorzystać?