Drenaż limfatyczny – na czym polega i kto może z niego skorzystać?

Czym jest drenaż limfatyczny?

Drenaż limfatyczny stanowi formę oddziaływania na układ chłonny, który ma za zadanie poprawę jego motoryki oraz redukcję obrzęków. Masaż ten może być wykonywany ręcznie przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę lub masażystę albo za pomocą aparatów do kompresji pneumatycznej.

Manualny drenaż limfatyczny został po raz pierwszy opracowany i opublikowany w latach 30. przez duńskiego fizjoterapeutę Emila Voddera i do dziś uznaje się go za ojca tej metody. Drenaż ręczny stanowi kombinację powolnych ruchów okrężnych, obrotowych, pompujących i czerpiących o sile bodźca dostosowanej do okolicy ciała i stanu pacjenta. Aparaty do drenażu mechanicznego zawierają natomiast specjalne mankiety podzielone na komory, w których umieszcza się obrzękniętą kończynę. Urządzenie, wtłaczając powietrze w kolejne sektory, wytwarza podciśnienie stymulujące układ limfatyczny do pracy.

Zarówno drenaż limfatyczny ręczny, jak i mechaniczny składają się z dwóch faz:

• fazy przesuwania – w której dochodzi do przemieszczenia się płynu w kierunku proksymalnych węzłów chłonnych poprzez ucisk na tkankę,
• fazy odprężenia – w której, poprzez biernie utrzymywany kontakt z tkanką, następuje ponowne napełnienie naczyń limfatycznych.

Celem zabiegu jest przywrócenie fizjologicznego drenażu tkankowego oraz tworzenie optymalnych warunków do regeneracji uszkodzonego układu limfatycznego. Drenaż limfatyczny zwiększa objętość czasową limfy, czyli czas potrzebny do naprzemiennego napełniania i opróżniania się początkowych naczyń limfatycznych, a tym samym przyspiesza transport limfocytów wytworzonych w węzłach chłonnych.

Fizjologia układu limfatycznego

Węzły chłonne pełnią w organizmie funkcje odpornościowe, a także odgrywają istotną rolę w transporcie płynu limfatycznego. W warunkach fizjologicznych znaczna część limfy doprowadzonej do węzłów ulega resorpcji (wchłanianiu) przez naczynia krwionośne, w wyniku czego dochodzi do zmniejszenia ilości limfy odpływającej w stosunku do napływającej. W sytuacji chorobowej, gdy węzeł chłonny znajdzie się w pobliżu aktywnego stanu zapalnego, może dochodzić do zastojów, będących efektem zwiększonej produkcji filtratu tkankowego w odniesieniu do pojemności transportowej układu chłonnego. Natomiast przedłużający się zastój będzie prowadzić do utworzenia się obrzęku limfatycznego.

W literaturze wyróżnia się dwa rodzaje obrzęków limfatycznych: pierwotne oraz wtórne. Obrzęk pierwotny wynika z nieprawidłowej budowy bądź fizjologii układu limfatycznego. Do obrzęku wtórnego dochodzi zaś w wyniku uszkodzenia naczyń i/lub węzłów chłonnych, spowodowanego chorobą nowotworową, kontuzjami, zabiegami operacyjnymi czy radioterapią.

Wskazania do zabiegu drenażu limfatycznego

Wskazania medyczne do drenażu limfatycznego obejmują pierwotne i wtórne obrzęki limfatyczne, obrzęki tłuszczowe, obrzęki żylno-limfostatyczne oraz obrzęki pourazowe i pooperacyjne. Obecnie także coraz częściej masaż ten wykorzystywany jest u sportowców jako element regeneracji powysiłkowej, jak również jako zabieg wellness w celu likwidacji uczucia ciężkości nóg, redukcji cellulitu czy oczyszczania organizmu z toksyn.

Przeciwwskazania do drenażu limfatycznego

Przeciwwskazania do drenażu limfatycznego dzieli się na ogólne i miejscowe. Do przeciwwskazań ogólnych bezwzględnych należy niewyrównana niewydolność serca (co wyklucza drenaż w przypadku obrzęków sercowych) oraz ostre stany zapalne wywołane przez zarazki chorobotwórcze. Złośliwe nowotworowe obrzęki limfatyczne uznaje się za przeciwwskazanie względne. Przy pracy w obrębie głowy i szyi przeciwwskazanie stanowić będą także: nadczynność tarczycy, nadwrażliwość zatoki tętnicy szyjnej oraz zaburzenia rytmu serca. Pacjenci po 60 roku życia potrzebują konsultacji lekarza prowadzącego przed zabiegiem. W przypadku pracy w obrębie jamy brzusznej szczególnymi przeciwwskazaniami będą: menstruacja, ciąża, epilepsja, uchyłkowatość jelit, choroba Leśniowskiego-Crohna, tętniaki aorty brzusznej, znaczne zrosty pooperacyjne oraz popromienne stany zapalne narządów miednicy mniejszej.

Zgodnie z zaleceniami Międzynarodowego Towarzystwa Limfologicznego manualny drenaż limfatyczny stanowi, obok bandażowania wielowarstwowego, ćwiczeń usprawniających odpływ chłonki i pielęgnacji skóry, element kompleksowej terapii udrażniającej (CDT – complex decongestive therapy), będącej podstawową metodą leczenia zachowawczego obrzęku limfatycznego. Tak szeroki wachlarz działań ma na celu poprawę stanu funkcjonalnego pacjenta. Terapia ta obejmuje dwie fazy działania.

1. Faza intensywna – skoncentrowana na maksymalnej redukcji istniejącego obrzęku. W tej fazie nacisk kładzie się na codzienne drenaże limfatyczne, kompresoterapię (bandażowanie) i edukację pacjenta odnośnie ćwiczeń i codziennej pielęgnacji skóry. Jej czas trwania jest dobierany indywidualnie do stanu pacjenta i kończy się w momencie, gdy dalsza redukcja nadmiaru chłonki przestaje być możliwa.
2. Faza utrwalająco-optymalizująca – mająca na celu podtrzymanie osiągniętych efektów terapii. Jej skuteczność zależy od stopnia zaangażowania pacjenta w terapię, ponieważ to na jego barkach spoczywa dbałość o codzienną pielęgnację skóry, bandażowanie, ćwiczenia usprawniające i automasaż. W tej fazie drenaże wykonuje się 1 – 2 razy w tygodniu. Ze względu na przewlekły charakter dolegliwości, jaką jest obrzęk limfatyczny, faza ta powinna trwać do końca życia pacjenta.

Dla podtrzymania efektów drenażu u osób borykających się z obrzękami, przeciążeniami w pracy kończyn dolnych bądź niewydolnością układu żylnego zaleca się noszenie odpowiednich materiałów kompresyjnych, zapewniających ochronę przed nasileniem dolegliwości. W celach profilaktycznych stosuje się rajstopy i pończochy uciskowe o 1 lub 2 klasie ucisku, a u osób z utrwalonymi obrzękami – bandaże i bieliznę z minimum 2 klasą ucisku.