Mitomania – na czym polega patologiczne kłamanie?

Co kryje się pod nazwą mitomania? 

Mitomania (pseudologia, kłamstwo patologiczne, zespół Delbrücka) to zaburzenie psychiczne objawiające się patologiczną skłonnością do opowiadania nieprawdziwych lub wyolbrzymionych historii na swój temat.  

Często w historiach tych uwidacznia się chęć przedstawienia się przez jednostkę w jak najlepszym świetle jako osobę wyjątkowo zdolną i zasługującą na podziw i uwagę otoczenia. Ludzie przejawiający skłonności do mitomanii mogą również stawiać siebie w roli ofiary, opowiadając zmyślone, dramatyczne i przepełnione emocjami historie traumatycznych przeżyć, których rzekomo doświadczyły w przeszłości. 

Badania naukowe pokazują, że to zaburzenie częściej dotyka kobiet niż mężczyzn, a badania przeprowadzone na grupie przestępców pokazują, że wśród nich 15% mężczyzn i 26% kobiet są kłamcami patologicznymi, podczas gdy w całej populacji jest to ok. 1%.

Mitomania a kłamstwo – czym się różnią? 

Paul Ekman definiuje kłamstwo jako intencjonalne wprowadzanie w błąd drugiej osoby poprzez fałszowanie albo ukrywanie prawdy. Definicja ta wskazuje na jedną z różnic pomiędzy kłamstwem a mitomanią, mianowicie intencjonalność. 

Kłamstwo z natury jest aktem intencjonalnym. Motywacja do kłamstwa może być zewnętrzna, np. wizja otrzymania korzyści (kłamstwo manipulacyjne) lub wewnętrzna, np. poprawienie swojego wizerunku i zrobienie dobrego wrażenia na innych (kłamstwo egotystyczne). 

Mitomanię wyróżniają natomiast: 

• Brak intencjonalności – wśród ludzi cierpiących na mitomanię motywacja zewnętrzna jest praktycznie nieobecna, a motywacja wewnętrzna często pozostaje nie do końca uświadomiona, co przekłada się na brak intencjonalności w kłamaniu. W przypadku osoby z mitomanią nie zawsze jesteśmy w stanie określić cel kłamstwa czy intencje, jakie towarzyszyły jego kreowaniu. Osoby zmagające się z niniejszym zaburzeniem często mimowolnie przedstawiają nieprawdziwe informacje na swój temat w reakcji na bodźce ze strony otoczenia.  
• Kompulsywność – w odróżnieniu od zwykłego kłamstwa, osoby z mitomanią kłamią w sposób impulsywny i kompulsywny. Czują wewnętrzny przymus kłamania i robią to z „automatu” nawet w sytuacjach, w których kłamstwo nie jest konieczne lub wręcz mogłoby znacznie zaszkodzić kłamiącemu w przypadku ujawnienia, np. tłumaczenie swojej nieobecności ciężką chorobą i pobytem w szpitalu zamiast zwykłym „źle się czułem/am”.  
• Permanentność i częstotliwość – w przypadku mitomanii osoba kłamie z większą częstotliwością niż osoba bez zaburzenia. Skłonność do patologicznego kłamania najczęściej obecna jest całymi latami, a kłamstwa nabierają charakteru złożonych i rozbudowanych opowieści. 

Objawy mitomanii  

1. Kłamstwa mitomanów nie są całkowicie nieprawdopodobne ani absurdalne. Osoby wysłuchujące opowieści ludzi zmagających się z mitomanią mogą wierzyć w fałszywe opowieści, zwykle jednak tylko do pewnego czasu. W miarę wysłuchiwania kolejnych niezwykłych historii mogą zacząć powątpiewać w ich prawdziwość. 
2. Ubarwienie i wyolbrzymienie zaistniałych wydarzeń – nawet w przypadku powoływania się na prawdziwe wydarzenia są one fantazyjnie ubarwiane, tak że osoba z mitomanią zawsze jest głównym bohaterem tych zdarzeń. 
3. Kłamstwo obecne na wielu płaszczyznach życia (zawodowa, społeczna, relacje romantyczne), jako środek do autoprezentacji, przedstawienia siebie jako osoby wybitnej w danej dziedzinie, niezastąpionej.  
4. W mitomanii kłamstwa nie mają charakteru urojeniowego – osoba z mitomanią wie, że kłamie, choć trudno jej się powstrzymać przed opowiadaniem kłamstw. Posądzona o kłamstwo może brnąć głębiej w wymyślanie kłamliwych usprawiedliwień lub niechętnie przyznać się do kłamstwa. Przy czym u osób zmagających się z mitomanią, u których rozpoznano także inne zaburzenie, np. schizofrenię, CHAD czy organiczne uszkodzenie mózgu, kłamanie może mieć charakter nieuświadomiony (osoba kłamie, ale uważa to co mówi za prawdę). Nie wynika to jednak z samej mitomanii, a raczej z towarzyszących jej dodatkowych zaburzeń uniemożliwiających prawidłową ocenę sytuacji i rozróżnienie prawdy od fałszu, rzeczywistości od wyobrażeń. 
5. Ignorowanie lub umniejszanie zasług innych osób w opowiadanych przez siebie nieprawdziwych historiach.

Przyczyny mitomanii 

Obecny stan wiedzy nie pozwala na jasne określenie przyczyn mitomanii. Psychiatrzy i psycholodzy rozpoznali i wyróżnili jednak pewne czynniki, które mogą przyczyniać się do powstania zaburzenia:  

• urazy mózgu,  
• stany zapalne w obrębie układu nerwowego,  
• przeżyte w przeszłości traumy,  
• nieprawidłowe wzorce wychowania (obecność patologicznego kłamstwa w rodzinie). 

Mitomania może współwystępować z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak: 

• Zaburzenia osobowości wiązki B (antyspołeczne, histrioniczne, narcystyczne zaburzenie osobowości i zaburzenie osobowości z pogranicza); 
• Zaburzenia/zachowania opozycyjno-buntownicze. 

Leczenie mitomanii 

Jedynym znanym obecnie sposobem leczenia mitomanii jest psychoterapia ukierunkowana na wykształcenie w pacjencie umiejętności rozpoznania i kontrolowania kłamstwa. W przypadku rozpoznania mitomanii, konieczne jest znalezienie doświadczonego psychoterapeuty.  

Ważnym elementem psychoterapii jest także odnalezienie przyczyny niniejszego zaburzenia, gdyż przepracowanie przebytych traum może przyczynić się do wykształcenie nowych mechanizmów radzenia sobie z trudnymi emocjami, które zastąpią patologiczne kłamanie. Psychoterapia w przebiegu mitomanii ma zazwyczaj charakter długotrwały, a na jej efekty wpływa systematyczność oraz zaangażowanie pacjenta i psychoterapeuty. Jeśli jednak u pacjenta zdiagnozowano stany, które leczy się farmakologicznie, tj. schizofrenia, zaburzenia lękowe czy choroba afektywna dwubiegunowa, dla dobra pacjenta i efektywności terapii należy włączyć odpowiednie leczenie także w tym zakresie. 

Mitomania jest zaburzeniem, które negatywnie wpływa zarówno na osobę, która się z nim zmaga, jak i na jej otoczenie. Patologiczne kłamanie to zaburzenie, które może występować jako samodzielna diagnoza, ale również stanowić objaw innych zaburzeń, np. zaburzeń osobowości i zachowania. Dlatego tak ważne jest prawidłowe rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Przeczytaj również:
Zespół Capgrasa – przyczyny, objawy, leczenie