Zapalenie mięśnia sercowego – przyczyny i leczenie

Główną funkcją serca jest pompowanie krwi do naczyń tętniczych poprzez nieustanne skurcze umięśnionych komór. Tkanka mięśniowa, z której zbudowane jest serce, różni się od tej tworzącej mięśnie szkieletowe i mięśnie gładkie. Mięsień serca jest bardzo odporny na zmęczenie dzięki rozbudowanej sieci naczyń krwionośnych, które dostarczają utlenioną krew. To umożliwia mu nieustanną pracę.

Jeśli założymy, że średnia częstość skurczów serca wynosi 70 na minutę, to narząd ten kurczy się 100800 razy dziennie i niemal 37 milionów razy rocznie, pompując tym samym 7200 litrów krwi dziennie i ponad 2,6 miliona litrów rocznie. 

Co to jest zapalenie mięśnia sercowego? 

Zapalenie mięśnia sercowego (ZMS) lub myocarditis (łac.) to stan zapalny tkanki mięśniowej (zapalenie serca) wywołany przez różne czynniki: 

• zakaźne,  
• autoimmunologiczne,  
• fizyczne, 
• toksyny. 

Stan ten powoduje obrzęk mięśnia sercowego i uszkodzenie kardiomiocytów (komórek mięśniowych serca), co jest następstwem działania komórek układu odpornościowego infiltrujących tę tkankę. Na podstawie dynamiki przebiegu zapalenia mięśnia sercowego wyróżnia się różne postacie zapalenia serca: 

• zapalenie mięśnia sercowego o piorunującym przebiegu – o nagłym początku, może powodować niewydolność serca, wstrząs kardiogenny, śmierć; 
• ostre zapalenie mięśnia sercowego – ma mniej wyraźny początek, może prowadzić do kardiomiopatii rozstrzeniowej; 
• podostre lub przewlekłe zapalenie mięśnia sercowego – obie postacie są nie do odróżnienia od kardiomiopatii rozstrzeniowej, najczęściej skutkują niewydolnością serca. 

U pacjentów, którzy przeżyli ostre zapalenie mięśnia sercowego, mięsień może goić się z pozostawieniem blizn łącznotkankowych, ograniczających jego ruchomość. 

Zapalenie mięśnia sercowego – objawy 

Ostre zapalenie serca rozpoznawane jest często jako kardiomiopatia rozstrzeniowa u pacjentów, którzy obserwowali u siebie objawy na kilka tygodni, a nawet miesięcy wstecz. Wiele osób nie wie, jak rozpoznać zapalenie mięśnia sercowego. Dlaczego? 

Objawy zapalenia mięśnia sercowego są najczęściej niespecyficzne (nie sugerują jednoznacznie konkretnej choroby toczącej się w klatce piersiowej). U wielu pacjentów zapalenie mięśnia sercowego poprzedzały objawy infekcji, występujące na kilka dni lub tygodni wstecz.  

Objawy zapalenia serca to: 

• duszność mogąca wystąpić w spoczynku i podczas wysiłku, 
• ból w klatce piersiowej wynikający z martwicy kardiomiocytów, 
• kołatanie serca spowodowane arytmią, 
• gorączka. 

Zapalenie mięśnia sercowego – przyczyny 

ZMS wywoływane jest przez czynniki zakaźne, autoimmunologiczne, toksyczne i fizyczne.  

Czynniki infekcyjne: 

• Wirusy: parwowirus-B19, enterowirusy, adenowirusy, cytomegalowirus, wirus EBV (Epstein-Barr Virus), wirusy grypy, wirus opryszczki (HSV), HBV i HCV (wirusy wywołujące wirusowe zapalenie wątroby), SARS-CoV-2 i inne. Wirusy są najczęstszą przyczyną ZMS. 
• Bakterie: Brucella, Haemophilus influenzae, Corynebacterium diphtheriae, Leptospira, Borrelia burgdorferi, Mycoplasma pneumoniae, Meningococcus, Pneumococcus, Salmonella, Staphylococcus (gronkowiec), Streptococcus (paciorkowiec), Treponema pallidum (wywołuje kiłę), Mycobacterium tuberculosis (wywołuje gruźlicę), chlamydie, riketsje i inne. 
• Robaki: włosień kręty, glista ludzka, tasiemiec ludzki, glista psia i inne. 
• Grzyby: Candida, Aspergillus, Cryptococcus neoformans, Actinomyces i inne. 
• Pierwotniaki: Toxoplasma gondii, Entamoeba histolytica, Trypanosoma cruzi. 

Czynniki toksyczne: 

• antybiotyki,  
• leki przeciwgruźlicze, 
• leki przeciwdrgawkowe, 
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, 
• diuretyki (leki moczopędne), 
• pochodne sulfonylomocznika, 
• anatoksyna przeciwtężcowa, 
• metale ciężkie, 
• kokaina, 
• jad owadów i węży, 
• azydek sodu. 

Czynniki immunologiczne: 

• choroby autoimmunologiczne oraz tkanki łącznej, 
• odrzucenie przeszczepu, 
• twardzina układowa, 
• toczeń rumieniowy, 
• sarkoidoza, 
• autoimmunologiczne zapalenia naczyń (np. choroba Kawasakiego), 
• nadczynność tarczycy. 

Czynniki fizyczne: 

• promieniowanie jonizujące (np. po radioterapii), 
• szok elektryczny. 

Zapalenie mięśnia sercowego – badania 

Badania, które są przydatne w diagnostyce zapalenia mięśnia sercowego: 

• rezonans magnetyczny serca; 
• echokardiografia; 
• EKG;  
• zdjęcie RTG klatki piersiowej; 
• badania laboratoryjne: OB, morfologia, CRP, stężenie kinazy kreatynowej, stężenie troponiny T lub I; 
• biopsja endomiokardialna. 

Biopsja endomiokardialna polega na pobraniu wycinka z wnętrza serca (robi się to za pomocą cewnika wkładanego przez naczynie krwionośne, np. tętnicę udową, którym dociera się do komory serca). Jest to jedyne badanie, na podstawie którego można jednoznacznie zdiagnozować zapalenie mięśnia sercowego. 

Biopsję endomiokardialną wykonuje się rzadko, gdyż jest to badanie inwazyjne.  

Z tego powodu lekarz najczęściej stawia rozpoznanie na podstawie objawów klinicznych oraz wykluczenia innych przyczyn mogących dawać podobne dolegliwości. 

Zapalenie mięśnia sercowego – jak wygląda leczenie? 

Wszystkim pacjentom chorującym na zapalenie mięśnia sercowego zaleca się: 

• ograniczenie aktywności fizycznej, która może nasilić replikację wirusa; 
• ograniczenie spożycia alkoholu; 
• unikanie stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych; w zapaleniu mięśnia sercowego spowodowanym nadwrażliwością na lek, należy go odstawić i zastosować steryd.
  

Dalsze postępowanie zależy od objawów towarzyszących ZMS. Często występujące zaburzenia rytmu serca leczy się środkami przeciwarytmicznymi. W niektórych przypadkach wskazana jest stymulacja elektryczna serca.  

Choroba ta często prowadzi do niewydolności serca, szczególnie postać ZMS o piorunującym przebiegu. Stosuje się wtedy sprzęt, który wspomaga lub zastępuje czasowo funkcje serca. Pacjenci mogą wymagać szybkiego transportu do ośrodka o wysokiej referencyjności, gdyż wspomniane narzędzia nie należą do podstawowego wyposażenia mniejszych szpitali. W razie nieskuteczności leczenia oraz gdy rozwinie się ciężka niewydolność serca, chory może wymagać przeszczepu serca.  

Zapalenie mięśnia sercowego można leczyć również przyczynowo po rozpoznaniu lub podejrzeniu jego etiologii. Zakażenie bakteryjne leczy się odpowiednimi antybiotykami, a zakażenie wirusowe lekami przeciwwirusowymi. ZMS spowodowane procesem immunologicznym sterydami oraz innymi lekami immunosupresyjnymi. 

Zapalenie mięśnia sercowego – pobyt w szpitalu 

ZMS to choroba, której przebieg jest niezwykle różnorodny. W przypadku ciężkiej niewydolności serca może być konieczne leczenie na oddziale intensywnej terapii. W przypadku choroby o małym nasileniu, możliwe jest leczenie ambulatoryjne bez hospitalizacji. 

Skutki zapalenia mięśnia sercowego – jakie są? 

Większość chorych z ostrym ZMS lub ZMS o piorunującym przebiegu ma bardzo duże szanse na powrót do zdrowia. W przypadku przebiegu utajonego, niedającego objawów lub w przypadku bagatelizowania objawów przez długi czas, może rozwinąć się kardiomiopatia rozstrzeniowa. Choroba ta objawia się ścieńczeniem mięśniówki serca, co skutkuje upośledzoną kurczliwością. Dodatkowym mechanizmem uniemożliwiającym sercu prawidłową pracę jest włóknienie.  

Życie po zapaleniu mięśnia sercowego – jak wygląda? 

W przypadku rozwinięcia kardiomiopatii rozstrzeniowej, powrót do aktywności sprzed zachorowania jest mało możliwy. Konieczne jest stosowanie leków przeciwzakrzepowych oraz poprawiających wydolność układu krążenia, a w przypadku znacznego obniżenia frakcji wyrzutowej lewej komory (stosunek objętości krwi pompowanej do aorty podczas jednego skurczu do objętości lewej komory w rozkurczu), leczeniem będzie mechaniczne wspomaganie krążenia lub przeszczep serca. 

W przypadku niewystąpienia powikłania w postaci kardiomiopatii rozstrzeniowej rokowania pacjentów z zapaleniem mięśnia sercowego są zwykle dobre. Podstawą postępowania po przebytym incydencie jest ograniczenie aktywności fizycznej, zgodnie z zaleceniami lekarza. W kwestii profilaktyki największe znaczenie mają szczepienia ochronne, zwłaszcza przeciwko chorobom wirusowym: odrze, śwince, różyczce, grypie.

Przeczytaj również:
Dławica Prinzmetala – objawy i leczenie