Ciemiączko. Wszystko, co warto wiedzieć

Co to jest ciemiączko?

Ciemiączko to szczelina między kośćmi czaszki niemowlaka pokryta tkanką łączną. Podczas porodu zwykle głowa noworodka jako pierwsza przechodzi przez kanał rodny. Dzięki obecności ciemiączek w czaszce noworodka poszczególne kości dopasowują się do wielkości kanału rodnego, a nawet mogą na siebie zachodzić tak, aby zmniejszyć obwód głowy. Głowa noworodka zaraz po urodzeniu może być trochę nieforemna, ale po pewnym czasie powinna przybrać właściwy kształt. 

Dzięki niezarośniętym szwom, ciemiączkom i elastycznym kościom czaszka niemowlęca może rosnąć, aby zrobić miejsce dla powiększających się struktur mózgu. Taka budowa nie przeszkadza spełniać funkcji ochronnej mózgu.  

Jak zbudowane jest ciemiączko? 

Czaszka noworodka składa się z:  

• 2 kości czołowych,  
• 2 kości ciemieniowych,  
• 2 kości skroniowych,  
• kości potylicznej, 
• kości klinowej.  

Między tymi kośćmi występują struktury tkanki łącznej zwane szwami.  

W miejscu zejścia się kilku szwów powstają szczeliny, czyli ciemiączka.  

Są one zbudowane z mocnej, ale elastycznej, błoniastej tkanki łącznej. Prawidłowe ciemiączka są płaskie lub lekko wklęsłe. Zmiany w ich wyglądzie mogą świadczyć o nieprawidłowościach: toczącym się procesie chorobowym lub zmianach wrodzonych.   

W zależności od ich umiejscowienia ciemiączka zarastają w odpowiednim czasie. Proces ten nazywa się kostnieniem śródbłoniastym.   

Rodzaje ciemiączka 

W zależności od lokalizacji ciemiączka wyróżnia się:  

• ciemiączko przednie – jest ono największe ze wszystkich ciemiączek i powstaje między parami kości czołowych i ciemieniowych w miejscu styku szwu strzałkowego, czołowego i wieńcowego. Ciemiączko to ma kształt rombu i zwykle wymiary 2 cm x 2 cm. Zarasta między 10. a 18. miesiącem życia. Jest ułożone w linii środkowej czaszki i łatwo je zlokalizować, przesuwając palcem od środka czoła do czubka głowy. Jest miękkie. Podczas płaczu dziecka możesz wyczuć tętnienie, co w tej sytuacji jest stanem naturalnym; 
• ciemiączko tylne – jest mniejsze od ciemiączka przedniego. Powstaje między parą kości ciemieniowych a kością potyliczną w miejscu styku szwu strzałkowego i węgłowego. Ma kształt trójkąta i wymiary ok. 1-1,5 cm. Zwykle zarasta ok. 6 tygodnia życia, ale czas ten może się wydłużyć do 4. miesiąca życia;  
• ciemiączko wyrostka sutkowatego (inaczej ciemiączko tylno-boczne) – występuje parzyście po obu stronach głowy na połączeniu kości skroniowej, ciemieniowej i potylicznej; 
• ciemiączko klinowe (inaczej ciemiączko przednio-boczne) – jest parzyste i znajduje się na styku kości klinowej, czołowej, ciemieniowej i skroniowej.

Zarówno ciemiączko wyrostka sutkowatego, jak i ciemiączko klinowe zarastają zazwyczaj w życiu płodowym, dlatego możemy je zaobserwować jedynie u wcześniaków.   

Badanie ciemiączka 

Podczas badania noworodka i małego dziecka lekarz sprawdza ciemiączko.  

Specjalista określa jego:  

• wielkość,  
• kształt,  
• napięcie, 
• ułożenie.  

Wielkość ciemiączka daje obraz stopnia zarastania. Lekarz stwierdzi, czy ten proces jest adekwatny do wieku dziecka. Nieprawidłowości mogą wynikać ze stanu chorobowego, lecz należy zwrócić uwagę, czy występują także inne symptomy.  

Zmiany w budowie ciemiączka mogą być związane z: 

• zaburzeniami endokrynologicznymi,  
• zaburzeniami metabolicznymi,  
• zaburzeniami genetycznymi,  
• chorobami układu kostnego  
• zmianami w obrębie układu nerwowego.    

Zbyt wczesne zarastanie ciemiączka, zwłaszcza ciemiączka przedniego, może prowadzić do tego, że czaszka dziecka nie będzie się prawidłowo powiększać, a mózg nie będzie miał miejsca na swobodne rozrastanie się. Może to grozić wzrostem ciśnienia śródczaszkowego. 

Jedną z przyczyn zbyt szybkiego zarastania ciemiączka może być przyjmowanie zbyt wysokiej dawki witaminy D. Dotyczy to zwłaszcza dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym wzbogaconym witaminą D.    

Zbyt późne zarastanie ciemiączka może być objawem krzywicy, ale może także towarzyszyć: 

• achondroplazji,  
• zespołowi Downa,  
• wrodzonej niedoczynności tarczycy.  

Ciemiączko zapadnięte a ciemiączko wypukłe

Prawidłowo wyglądające ciemiączko jest płaskie lub delikatnie wklęsłe (zwłaszcza jeśli obserwujemy je u dziecka stojącego lub trzymanego w pionie). Na pierwszy rzut oka nie odróżnia się od reszty głowy, choć można zaobserwować delikatne pulsowanie. Podczas płaczu ciemiączko może się napinać i tętnić, ale gdy dziecko się uspokaja, wszystko wraca do normy.  

Każde znaczące zmiany w wyglądzie ciemiączka skonsultuj z lekarzem.

Ciemiączko zapadnięte może wskazywać na odwodnienie organizmu, zwłaszcza jeśli towarzyszą temu:  

• wymioty lub biegunka,  
• suchość błon śluzowych,  
• oddawanie niewielkiej ilości moczu,  
• gorączka.   

Uwypuklone, twarde i napięte ciemiączko może świadczyć o wzroście ciśnienia śródczaszkowego albo o poważnej infekcji, co wymaga z Twojej strony pilnej konsultacji lekarskiej.   

Ciemiączka umożliwiają wykonanie badania USG przezciemiączkowego. Jest ono bezbolesne i całkowicie bezpieczne dla dziecka.  

Lekarz wykonuje to badanie: 

• u noworodków urodzonych przedwcześnie,  
• u noworodków z niską masą urodzeniową, 
• kiedy występują wady wrodzone,  
• kiedy występują niespecyficzne objawy neurologiczne, np. pojawiają się epizody drgawek, 
• w przypadku niedotlenienia okołoporodowego lub epizodów niedotlenienia z życia płodowego, 
• w przypadku ciężkiego porodu lub urazu okołoporodowego, 
• jeśli występują objawy infekcji. 

Badanie ultrasonograficzne wykonywane przez ciemiączko pozwala na wykrycie: 

• krwawień w obrębie mózgu (krwawień wewnątrzczaszkowych),  
• obszarów niedokrwiennych,  
• zmian torbielowatych, 
• wrodzonych wad w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.  

Badanie to nie niesie ze sobą skutków ubocznych i można je powtarzać wielokrotnie do czasu zarośnięcia ciemiączka.  

Czy noworodka można głaskać po głowie?

Zastanawiasz się, jak pielęgnować skórę na głowie dziecka? Mimo że w miejscu ciemiączka nie ma kości, pokrywająca je błona jest mocna, wytrzymała i elastyczna. Możesz zatem bez obaw przeprowadzać codzienne zabiegi pielęgnacyjne, dotykając głowy dziecka. Niemowlę potrzebuje dotyku, ponieważ dzięki temu budujesz z nim więź. 

W okolicy ciemiączka możesz zaobserwować zaczerwienienie z białym nalotem, a następnie żółte lub brunatnożółte łuszczące się plamy. To ciemieniucha, czyli łagodne, dziecięce łojotokowe zapalenie skóry. Zadbaj wówczas odpowiednio o skórę głowy dziecka.  

Przeczytaj również:
Ciemieniucha. Przyczyny, objawy, leczenie