Czy wiesz, jak prawidłowo utylizować leki?

Wzrost konsumpcji i sprzedaży leków 

Szybkie tempo rozwoju gospodarczego na świecie powoduje rosnące przyjmowanie leków. Przemysł farmaceutyczny rozwija się bardzo intensywnie. Na to zjawisko mają wpływ następujące czynniki: 

• starzenie się społeczeństw, 
• wzrost dochodów populacji, 
• wzrost zachorowalności na choroby cywilizacyjne i przewlekłe. 

Średnia długość życia ulega wydłużeniu. Ponadto obserwuje się także duży wzrost liczebności całej populacji. W związku z tym, że społeczeństwo na całym świecie się starzeje, przybywa osób starszych. Skutkiem takiego trendu jest wzrost zapotrzebowania na leki, zarówno na potrzeby „domowe”, jak i podczas leczenia szpitalnego. Leki są nam niezbędne, by utrzymać zdrowie, a co za tym idzie – poprawić standard życia.  

Polacy przywiązują coraz większą wagę do kwestii zdrowotnych, a także częściej stosują leki w ramach profilaktyki. Dane z 2013 r. wskazują, że polski rynek farmaceutyczny plasuje się na 6 miejscu w Europie.  

Niestety rosnące zapotrzebowanie na leki nie idzie w parze z ich umiejętną utylizacją. 

Leki a środowisko 

Przykładami leków, które mogą występować w środowisku, są: 

• antybiotyki – stwarza to ogromne ryzyko występowania antybiotykooporności, która sprawia dużo trudności naukowcom; 
• psychostymulanty, np. kofeina – są popularne i powszechnie stosowane; są łatwo oznaczalne w wodach powierzchniowych; 
• estrogeny – często stosowana grupa leków, która jest wykrywana w środowisku, co przekłada się na negatywne skutki, takie jak feminizacja samców ryb czy zmiana integralności DNA; 
• leki przeciwpadaczkowe i psychiatryczne – grupa leków szeroko występująca w ściekach; niesie za sobą duże zagrożenie związane z działaniem teratogennym metabolitów tworzonych w glebie. 

Problem zanieczyszczenia środowiska lekami 

Stale rosnąca konsumpcja leków powoduje negatywne skutki w postaci zanieczyszczenia środowiska. Problem ten został zauważony już kilkadziesiąt lat temu. Uwagę naukowców zwrócił nieco później, gdy zostały opracowane nowe metody ilościowej oceny zanieczyszczenia środowiska lekami. Obecnie naukowcy skupiają się na badaniach dotyczących wpływu zjawiska kumulacji środków leczniczych w środowisku na organizmy ludzi i zwierząt. Oceniana jest także skuteczność oczyszczalni ścieków.  

Z badań wynika, że leki to trwała i biologicznie aktywna grupa związków chemicznych, która może wyrządzić wiele szkód, gdy trafia do ścieków. Niestety coraz więcej farmaceutyków dostaje się do środowiska, a naukowcy jednoznacznie oceniają problem jako bardzo poważny. Największym zagrożeniem jest różnorodność leków w środowisku. Stosunkowo łatwo ocenić wpływ konkretnego związku na dany gatunek. Jednak w środowisku występuje „mieszanka” wielu różnych leków. Część z nich może działać jednokierunkowo, inne wręcz przeciwnie – będą oddziaływać silnie przeciwstawnie. Efekty są trudne do przewidzenia. Budzi to wiele obaw, ponieważ takie leki mogą negatywnie oddziaływać na środowisko i ludzi.  

W 2005 roku wśród mieszkańców południowo-wschodniej Anglii przeprowadzono ankietę na temat utylizowania środków leczniczych. Odwiedzono 400 gospodarstw domowych i zbadano postrzeganie wpływu farmaceutyków na środowisko. Ankieta pokazała, że leki przeciwdepresyjne są postrzegane przez 64,9% ankietowanych jako jedna z najniebezpieczniejszych grup leków dla środowiska. Mimo że żaden ankietowany nie przyznał się do wyrzucania antydepresantów do zlewu, aż 66,7% badanych wyrzuciło takie leki wraz ze zwykłymi odpadami do kosza.  

Jednym z największych źródeł przedostawania się leków do środowiska są oczyszczalnie ścieków. Jak pokazuje wiele badań, eliminacja farmaceutyków podczas konwencjonalnych procesów oczyszczania ścieków jest raczej niska, a co za tym idzie – leki są obecne w wodzie powierzchniowej, gruntowej, a nawet w wodzie pitnej.  

Oczywistym wnioskiem jest, że rośnie potrzeba opracowania nowych, bardziej skutecznych metod usuwania zanieczyszczeń lekowych. Działanie nowoczesnych oczyszczalni ścieków opiera się na metodach filtracji, ozonowania, utleniania, adsorpcji oraz technikach membranowych. Badane są nowe metody oczyszczania, takie jak połączenie filtracji na węglu aktywnym wraz z ultrafiltracją czy usuwanie zanieczyszczeń za pomocą bioreaktorów grzybowych. Większość z tych technik cechuje się dużą skutecznością. Mają one jednak również wady – powstawanie niepożądanych (a czasami nawet toksycznych) produktów przemiany, wysokie zużycie energii i wysokie koszty eksploatacji.  

W związku z tym tak ważne jest, aby dbać o czystość naszego środowiska. 

Co Ty możesz zrobić dla środowiska?  

• Pamiętaj, by nigdy nie wyrzucać przeterminowanych leków do kosza! Stwarza to ogromne zagrożenie dla środowiska i negatywnie wpływa zarówno na ludzi, jak i zwierzęta i rośliny. 
• Przeterminowane leki zanieś do apteki. Utylizacja takich odpadów w aptece polega na przekazaniu środków leczniczych specjalistycznym podmiotom, które w sposób bezpieczny dla środowiska utylizują odpady lekowe, tak by nie zagrażały naszemu zdrowiu. 
• Nie musisz oddawać leków od razu, gdy tylko się przeterminują. Najważniejsze, by nie trafiły do śmieci komunalnych. Możesz przeznaczyć na odpady lekowe specjalnie zabezpieczony i opisany pojemnik i oddać ich większą ilość.  
• Możesz zapytać swoich bliskich i przyjaciół, czy wiedzą, w jaki sposób powinni utylizować leki oraz czy są świadomi zagrożenia. 

Przeczytaj również:
Jak bezpiecznie przechowywać leki?