Czym jest propriocepcja i po co ją trenować?

Czym są proprioceptory i propriocepcja? 

Propriocepcja jest nazywana „szóstym zmysłem” – zmysłem mięśniowym. Po raz pierwszy zwrócił na nią uwagę Charles Bell w 1826 roku, nazywając ją percepcją ruchu, która łączy mięśnie i mózg. Natomiast sam termin zaproponował Charles Sherrington na początku XX wieku, chcąc odróżnić go od innych pojęć, takich jak interorecepcja (sygnały czuciowe pochodzące z narządów wewnętrznych) czy eksterocepcja (odbieranie bodźców ze świata zewnętrznego). 

Propriocepcja informuje mózg o pozycji poszczególnych części ciała i całego ciała w ruchu oraz przestrzeni, a także o zmieniających się warunkach ruchu.

Prawidłowe funkcjonowanie tego zmysłu jest niezbędne podczas wszystkich świadomych i pozaświadomych ruchów ciała. Receptory czucia stawowego (zwanego też czuciem głębokim) – proprioceptory – znajdują się w mięśniach, ścięgnach i torebkach stawowych. Z nich wychodzi informacja aferentna, która rogami tylnymi rdzenia kręgowego zostaje przesłana do ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Proprioceptory należą do grupy mechanoreceptorów, tzn. reagują na bodźce mechaniczne.  

Różne proprioceptory pełnią odmienne funkcje: 

• wrzeciona mięśniowe rejestrują lokalne zmiany długości mięśni, 
• narządy ścięgniste Golgiego kodują stan napięcia ścięgna podczas skurczu mięśnia, 
• ciałka Vatera-Paciniego i ciałka Ruffiniego położone w stawach i wokół nich rejestrują informację o pozycji i ruchu zachodzącym w stawie [1]. 

Zaburzenia propriocepcji 

Dopóki propriocepcja działa prawidłowo, nie zdajemy sobie sprawy, jak kluczową funkcję pełni ona w układzie ruchu. Do zaburzenia propriocepcji może dojść w wyniku: 

• kontuzji, co będzie wpływać na nieprawidłowe przesyłanie informacji o położeniu stawowym z uszkodzonej struktury (czyli ścięgna, więzadła, stawu) do OUN, 
• schorzenia neurologicznego – jeśli wystąpi w obrębie mózgu (np. w wyniku udaru mózgu, SM, choroby Parkinsona), będzie powodowało zaburzone przetwarzanie bodźców przesyłanych z obwodu, a w przypadku uszkodzenia części obwodowej (np. polineuropatii), będzie prowadziło do zaburzenia transmisji impulsów nerwowych, w wyniku czego tylko część z nich dotrze do OUN [1]. 

Trening propriocepcji 

W wyniku uszkodzenia struktur bogatych w proprioreceptory, czyli np. naciągnięcia więzadeł podczas skręcenia stawu skokowego, dochodzi do niestabilności mechanicznej z powodu rozluźnienia więzadeł i niestabilności funkcjonalnej w wyniku upośledzenia czucia głębokiego i czucia neuromięśniowego. Tego typu zaburzenia, jeśli nie będą rehabilitowane, mogą prowadzić do kolejnych urazów w danej okolicy ciała, dlatego niezbędne jest wdrożenie treningu propriocepcji.  

Polega on na stymulacji odruchowych stabilizacji stawu poprzez nagłe zmiany pozycji, które wymuszają odruchową reakcję.  

Ćwiczenia równoważne i posturalne wykonuje się ze wsparciem kontroli wzrokowej i bez niej. W początkowej fazie treningowej ćwiczenia wykonuje się na stabilnym podłożu z dużą liczbą punktów podparcia, stopniowo przechodząc do coraz bardziej złożonych ćwiczeń ze zmniejszoną liczbą punktów podparcia, dodając akcesoria do treningu równowagi, takie jak dyski, piłki i platformy równoważne [2]. 

Przykładowe ćwiczenia propriocepcji: 

1. Pozycja wyjściowa: klęk podparty. Ruch: jednoczesny wymach prawej ręki i lewej nogi. 3 serie x 12 powtórzeń, następnie zmiana strony. W wersji dla zaawansowanych pod lewą rękę i prawą nogę układamy dyski sensomotoryczne. 
2. Pozycja wyjściowa: pozycja stojąca jednonóż. Ruch: noga, która jest w górze, wykonuje naprzemiennie ruch kopnięcia w przód, w bok i w tył przy zachowaniu stabilnego podparcia na przeciwnej nodze. 3 serie x 12 powtórzeń, następnie zmiana strony. 
3. Pozycja wyjściowa: pozycja stojąca obunóż na dysku sensomotorycznym, ręce skrzyżowane na klatce piersiowej, równomierne podparcie obu stóp. Ruch: przysiad na dysku. 3 serie x 12 powtórzeń.  

Przy wykonywaniu tych ćwiczeń należy zachować szczególną ostrożność: 

Choć trening propriocepcji odgrywa ważną rolę w rehabilitacji ortopedycznej i neurologicznej, może także przynieść korzyści u osób zdrowych. Większość z nas, poruszając się po równym terenie w obuwiu z amortyzacją, nie dostarcza zbyt wielu bodźców do proprioceptorów, a te uczą się reakcji równoważnych poprzez stymulację. Do obniżenia reakcji proprioceptywnych może dochodzić również w wyniku zmęczenia i osłabieniu organizmu. W związku z tym warto wykonywać regularnie trening czucia głębokiego i potraktować go jako element profilaktyki urazów, wzmacniający pracę mięśni, więzadeł i stawów [3]. 

Przeczytaj również:
Jakie stawy najczęściej ulegają zwichnięciom?