Dopamina – za co odpowiada? Jak działa i jakie są skutki jej nadmiaru i niedoboru?

Czym jest dopamina? 

Dopamina to organiczny związek chemiczny z grupy katecholamin, który w naszym ciele pełni rolę hormonu. Za syntezę i uwalnianie dopaminy odpowiedzialny jest ośrodkowy układ nerwowy. Dopamina oddziałuje na receptory dopaminowe. Hormon ten może być także syntetyzowany przez tkanki obwodowe. Wykazuje tam aktywność autokrynną, co oznacza, że oddziałuje na te same komórki, z których pochodzi. Jako jeden z głównych neuroprzekaźników dopamina wpływa na wiele procesów – zarówno jej nadmiar, jak i niedobór wpływa niekorzystnie na organizm.

Jak powstaje dopamina? 

Syntezę dopaminy prowadzą neurony i komórki rdzenia nadnerczy. Dopamina powstaje na skutek przemian chemicznych L-fenyloalaniny w L-tyrozynę, następnie w L-DOPA. Z prekursora (L-DOPA) powstaje dopamina. Produkty pośrednie tej reakcji są aminokwasami, w związku z czym występują w większości białek. Są zatem łatwo dostępne dla człowieka. Dopamina znajduje się także w pożywieniu. Nie jest jednak przyswajana przez organizm w ten sposób. Hormon ten nie przekracza bariery krew-mózg i musi zostać zsyntetyzowany przez organizm z prekursorów. 

Sama dopamina może być także prekursorem innych substancji. Ulega dalszym przemianom biochemicznym i bierze udział w syntezie noradrenaliny i adrenaliny – bardzo ważnych hormonów, które odpowiadają m.in. za mobilizację naszego organizmu do działania. 

Za co odpowiada dopamina? 

Dopamina to neuroprzekaźnik odpowiedzialny za: 

• napęd ruchowy, koordynację ciała i napięcie mięśni; 
• procesy emocjonalne i czynności psychiczne; 
• regulację wydzielania innych ważnych hormonów, takich jak prolaktyna.

Dopamina wpływa na różne obszary układu nerwowego. Jest głównym neuroprzekaźnikiem pozapiramidowego układu nerwowego odpowiadającego za regulację napięcia mięśni szkieletowych oraz wyzwalanie ruchów dowolnych. Zaburzenia w obrębie pozapiramidowego układu nerwowego powodują m.in. występowanie ruchów mimowolnych, zmiany napięcie mięśniowego czy zaburzenia koordynacji ruchowej. Dopamina stymuluje także pracę układu limbicznego odpowiadającego m.in. za zachowania emocjonalne, motywację, koncentrację czy procesy zapamiętywania. Ponadto dopamina jest odpowiedzialna za przekazywanie sygnałów do przysadki mózgowej, przez co wpływa na regulację wytwarzania hormonu prolaktyny, gonadotropiny i somatotropiny.

Jak działa dopamina? 

Dopamina oddziałuje na wiele struktur organizmu. Nie wszystkie jej właściwości zostały do tej pory poznane. Poniżej najciekawsze z nich: 

• Dopamina w mózgu człowieka odpowiada za kontrolę motoryczną, motywację do działania, a także procesy poznawcze, takie jak zapamiętywanie, myślenie i rozwiązywanie problemów. 
• Rola dopaminy nie została w pełni poznana. Wciąż istnieją pewne domysły o działaniu dopaminy na niektóre struktury mózgowe, takie jak choćby działanie na tylną część podwzgórza. Naukowcy spodziewają się związku tego działania z zespołem niespokojnych nóg, jednakże korelacja ta wciąż jest badana. 
• W związku z wpływem dopaminy na proces ruchu jej niedobór (charakterystyczny m.in. dla choroby Parkinsona) powoduje sztywność i problemy z inicjacją ruchową.  
• Dopamina wpływa na układ nagrody w mózgu. Pełni rolę sygnału nagrody. Neurony wydzielające ten hormon są aktywowane przez sytuacje nagradzające. Oznacza to, że wydzielanie dopaminy zostaje nasilone w sytuacjach „przyjemnych” dla naszego umysłu.  
• Substancje uzależniające wpływają bezpośrednio lub pośrednio na wzrost uwalniania tego hormonu, co wywołuje zjawisko pożądania substancji uzależniającej. 
• W układzie odpornościowym dopamina oddziałuje na limfocyty. Może być także syntetyzowana i uwalniana w komórkach immunologicznych, a głównym efektem działania jest zmniejszenie aktywności limfocytów. 
• W trzustce hormon ten odpowiada za zmniejszenie ilości wydzielanej insuliny przez komórki beta. 

Dlaczego dopamina jest nazywana hormonem szczęścia i stresu?

Dopamina reguluje wydzielanie prolaktyny, dlatego przypisuje się jej właściwości hormonu szczęścia i hormonu stresu. Zwiększone uwalnianie prolaktyny można zaobserwować m.in. podczas snu, stosunku seksualnego, intensywnego wysiłku fizycznego, w okresie ciąży i karmienia piersią, ale też w sytuacjach stresowych.

Dopamina uczestniczy w działaniu tzw. systemu nagrody, aktywując tzw. ośrodek przyjemności: ponieważ jej poziom wzrasta podczas czynności, które sprawiają nam przyjemność, motywuje nas do ich wykonywania. Aktywność neuronów dopaminowych obserwuje się też w czasie oczekiwania na te czynności. Pobudzenie receptorów dopaminowych może być spowodowane różnymi bodźcami, takimi jak wygrana, jedzenie, picie czy seks. 

Poziom dopaminy a uzależnienia – czy mają ze sobą coś wspólnego? 

Nadmierne, nienaturalne aktywowanie ośrodka przyjemności może prowadzić do uzależnień – pobudzenie wydzielania dopaminy następuje również na skutek zażycia substancji psychoaktywnych. Przy wzroście poziomu dopaminy dochodzi do zmniejszenia wrażliwości receptorów dopaminowych, a to powoduje konieczność zwiększenia dawki zażywanej substancji dla osiągnięcia tego samego efektu. Odstawienie takich substancji stosowanych przewlekle wywołuje objawy głodu narkotykowego, między innymi na skutek spadku stymulacji wydzielania dopaminy. Wyrzut dopaminy powoduje wzrost tętna oraz szybszy przepływ krwi, objawia się też odczuwaniem euforii. Natomiast niedobór dopaminy w organizmie objawia się m.in. uczuciem napięcia i lęku.

• Substancje uzależniające bardzo często wpływają na poziom dopaminy w organizmie.  
• Kokaina, amfetamina i metaamfetamina powodują zwiększenie aktywności układu dopaminergicznego.  
• Podobne właściwości wykazują też inne substancje stymulujące.  
• Regularna stymulacja tego układu powoduje zaburzenia polegające na spadku wrażliwości receptorów dopaminowych.  
• Powoduje to chęć przyjmowania coraz większych dawek, by wywołać ten sam efekt.  
• Im większa stymulacja układu dopaminergicznego, tym wyższy potencjał uzależniający danej substancji.  
• Odstawianie narkotyków jest trudne m.in. z powodu bardzo długiego czasu, jaki potrzebuje organizm, by przywrócić poprawne funkcjonowanie receptorów. 

Czy dopamina ma wpływ na wystąpienie chorób psychicznych? 

Układ dopaminergiczny ma wpływ na wystąpienie schizofrenii. Działanie leków przeciwpsychotycznych polega na blokadzie receptorów dopaminergicznych, które są nadmiernie pobudzane w mózgu. Zbyt niski poziom dopaminy może zwiastować depresję. Wiele badań wskazuje na bezpośredni związek niskiego poziomu prekursorów i metabolitów dopaminy na występowanie depresji. Wiele leków przeciwdepresyjnych swoje działanie opiera na zwiększaniu poziomu dopaminy. 

Jaki związek ma dopamina z chorobą Parkinsona? 

Poziom dopaminy ma kluczowe znaczenie i wpływ na wystąpienie choroby Parkinsona. Choroba polegająca na zesztywnieniu mięśni i drżeniu kończyn spowodowana jest niedoborem dopaminy. Przyczyną wystąpienia choroby jest najczęściej obumarcie komórek mózgowych, które są odpowiedzialne za produkcję dopaminy. Leczenie choroby Parkinsona polega na zwiększeniu stężenia dopaminy w mózgu. Nie jest to proste zadanie, ponieważ dopamina podana dożylnie nie jest w stanie pokonać bariery mózgowej. W związku z tym leczenie polega na podawaniu prekursora dopaminy – lewodopy lub innych substancji, które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na poziom dopaminy w mózgu.

Dopamina jako lek – kiedy jest stosowana?

Dopaminę stosuje się jako lek – podaje się ją dożylnie, w postaci kroplówek, głównie we wstrząsie septycznym, wstrząsie kardiogennym, a także w zawale mięśnia sercowego, w ostrej niewydolności nerek czy przy zbyt niskim ciśnieniu tętniczym krwi. Działanie dopaminy w tej postaci polega na podwyższaniu ciśnienia tętniczego. Zwiększa ona także siłę skurczu mięśnia sercowego. W dużych dawkach dopamina pobudza uwalnianie noradrenaliny z zakończeń nerwowych. Dopaminę jako lek stosuje się wyłącznie na zlecenie lekarza specjalisty. Efekt jej działania zależy od zastosowanej dawki. Dopamina podana w ten sposób działa tylko na tkanki i naczynia obwodowe, nie wpływając na stan emocjonalny, ponieważ hormon ten nie jest w stanie przekroczyć bariery krew-mózg. Aby wpłynąć na nastrój, zwiększenie motywacji i koncentracji, stosuje się prekursory dopaminy. Powszechnie dostępne są suplementy diety w postaci tabletek, zawierające m.in. L-tyrozynę, świerzbowiec właściwy czy fenyloalaninę.

Jakie są prawidłowe wartości dopaminy we krwi?

Norma dopaminy we krwi wynosi poniżej 888 pmol/l (136 pg/ml). Chwilowe stężenie dopaminy może być większe, na przykład na skutek wysiłku fizycznego, emocji czy pod wpływem stresu.

Jak wykonać badanie poziomu dopaminy?

Badanie dopaminy i innych katecholamin jest zlecane w przypadku nadciśnienia tętniczego wtórnego, a także w przypadku podejrzenia chorób związanych z nadmiarem lub niedoborem dopaminy. Należą do nich m.in. choroby nowotworowe, układu nerwowego czy niektóre choroby genetyczne.

Badanie określające poziom dopaminy w organizmie wykonuje się z próbki krwi (osocza) pobranej z żyły łokciowej. Do badania przygotowuje się tak jak do innych badań laboratoryjnych, powstrzymując się od jedzenia i picia (z wyjątkiem niewielkiej ilości wody) 8-12 godzin przed pobraniem krwi. W niektórych przypadkach zaleca się wykonanie badania na podstawie próbki moczu.

Data aktualizacji: 26.07.2022 r.

Przeczytaj również:
Choroba Parkinsona – jakie objawy są charakterystyczne?