Hiperinsulinemia. Niebezpieczne dla zdrowia stężenie insuliny

Co to jest hiperinsulinemia? 

Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę. Bierze udział w regulacji stężenia glukozy we krwi oraz w licznych przemianach metabolicznych związanych z cukrami, tłuszczami i białkami. Kiedy stężenie insuliny we krwi jest zbyt wysokie, mamy do czynienia z hiperinsulinemią. Wiąże się z tym powszechnie występujące w społeczeństwie zaburzenie – insulinooporność. Jest to stan, podczas którego komórki są mniej wrażliwe na działanie insuliny. Dotyczy to w szczególności tkanki tłuszczowej, wątroby i komórek mięśniowych. W efekcie dochodzi do zwiększenia wydzielania insuliny przez komórki trzustki, czyli hiperinsulinemii. 

Hiperinsulinemia – przyczyny 

Najczęstszą przyczyną podwyższonego stężenia insuliny we krwi oraz insulinooporności jest zbyt wysoka masa ciała.  Wśród innych czynników związanych z rozwojem tego stanu możemy wymienić: 

• zespół policystycznych jajników (PCOS), 
• używki (np. alkohol i papierosy), 
• stosowane leki (np. przeciwdepresyjne, antykoncepcyjne, przeciwpadaczkowe), 
• choroby endokrynologiczne (np. zespół Cushinga, niedoczynność przysadki mózgowej, akromegalia, niedoczynność lub nadczynność tarczycy), 
• zaburzenia genetyczne. 

Insulinooporność stwierdzana jest również u pacjentów chorujących na cukrzycę typu 2, niewydolność nerek, niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD), obturacyjny bezdech senny oraz nadciśnienie tętnicze. 

Na szczególną uwagę zasługuje podwyższone stężenie insuliny w przebiegu nowotworu wywodzącego się z komórek wysp trzustkowych (insulinoma). W tym przypadku mamy jednak do czynienia z hipoglikemią, czyli niskim stężeniem glukozy we krwi. 

Hiperinsulinemia – objawy 

Hiperinsulinemia i współistniejąca z nią insulinooporność u niektórych pacjentów może przebiegać bezobjawowo. 

Mogą jednak występować takie dolegliwości jak: 

• senność po posiłkach, 
• nadmiar tkanki tłuszczowej (szczególnie w okolicy brzucha – otyłość centralna), 
• kłopoty z koncentracją i pamięcią, 
• przewlekłe zmęczenie, 
• zaburzenia nastroju, 
• rozdrażnienie, 
• ból głowy, 
• bóle stawów, 
• rogowacenie ciemne (przebarwienie skóry koloru ciemnobrązowego wraz z nadmiernym rogowaceniem, głównie na szyi, pod pachami, na łokciach i kolanach). 

Charakterystyczne objawy podwyższonego stężenia insuliny w przebiegu aktywnego hormonalnie guza (insulinoma) składają się natomiast na tzw. triadę Whipple’a. Obejmuje ona symptomy hipoglikemii w trakcie postu, a ustępuje po spożyciu węglowodanów.  

Wśród symptomów niskiego poziomu glukozy we krwi znajdują się m.in.: 

• niepokój i uczucie lęku, 
• nudności, 
• drżenie rąk, 
• kołatanie serca, 
• pocenie się, 
• splątanie, 
• bóle i zawroty głowy, 
• drgawki, 
• utrata przytomności.

Hiperinsulinemia a ciąża 

Wysoki poziom insuliny we krwi oraz insulinooporność powodują nie tylko problemy z zajściem w ciążę. Wywierają również negatywny wpływ na zagnieżdżenie się zarodka oraz rozwój płodu. 

Otyłość oraz hiperinsulinemia z insulinoopornością mogą stanowić zagrożenie nie tylko dla matki, ale także dla rozwijającego się dziecka. U kobiety występuje większe ryzyko poronienia samoistnego, cukrzycy ciążowej, nadciśnienia indukowanego ciążą, stanu przedrzucawkowego czy powikłań okołoporodowych. U dzieci natomiast częściej stwierdza się wady wrodzone (np. cewy nerwowej), obumarcie wewnątrzmaciczne czy makrosomię, czyli za wysoką masę ciała. 

Jeśli planujesz ciążę, a Twoje BMI wynosi więcej niż 30, postaraj się obniżyć masę ciała. Pozwoli to zmniejszyć ryzyko powikłań. 

Istotna jest również kontrola masy ciała w ciąży. W przypadku BMI powyżej 30, powinnaś przybrać na wadze nie więcej niż 7 kg w trakcie całej ciąży. 

BMI to stosunek wagi do wzrostu. Obliczysz go z pomocą poniższego kalkulatora:  

Hiperinsulinemia – diagnostyka 

Diagnostyka hiperinsulinemii i insulinooporności bardzo często stanowi wyzwanie dla lekarzy. Wynika to z braku prostego, szybkiego i jednoznacznego testu pozwalającego na rozpoznanie tego zaburzenia metabolicznego.  

Złotym standardem oceniającym insulinooporność jest tzw. badanie metodą klamry metabolicznej. Test ten jednak, ze względu na czasochłonność oraz koszt i trudność wykonania, używany jest tylko w badaniach naukowych i nie znajduje zastosowania w codziennej praktyce. Szeroko rozpowszechniony wskaźnik HOMA-IR (iloczyn stężenia insuliny i glukozy na czczo podzielony przez 22,5) jest jedynie testem orientacyjnym i również nie powinien być rutynowo stosowany jako badanie służące do rozpoznawania insulinooporności.  

Hiperinsulinemia i insulinooporność są raczej wynikiem, a nie powodem nadmiernej masy ciała. Inne zaburzenia metaboliczne związane z nadwagą i otyłością to m.in. cukrzyca, nieprawidłowa tolerancja glukozy, hiperurykemia (za wysoki poziom kwasu moczowego we krwi) i podwyższony cholesterol. Aby je wykluczyć, lekarz decyduje zazwyczaj o wykonaniu u pacjenta kilku badań dodatkowych.  

Należą do nich badania: 

• poziomu cholesterolu i trójglicerydów, 
• poziomu glukozy na czczo (niekiedy także wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy), 
• poziomu kwasu moczowego, 
• parametrów wątrobowych.  

Dodatkowo istotne są ocena BMI oraz zmierzenie obwodu talii. Norma dla kobiet wynosi poniżej 80 cm, a dla mężczyzn 94 cm. 

Hiperinsulinemia – dieta i leczenie 

Priorytetem w terapii hiperinsulinemii i insulinooporności jest utrata nadmiernej masy ciała za pomocą zbilansowanej diety i aktywności fizycznej. Podstawowe zasady diety:

• Jedz około 500-750 kcal mniej niż wynosi Twoje dziennie zapotrzebowanie. 
• Dbaj o odpowiedni stosunek węglowodanów, tłuszczy i białek (45%, 25-40% i 15-20%).  
• Wybieraj produkty z niskim indeksem glikemicznym (IG). Po ich zjedzeniu nie dochodzi do gwałtownego wzrostu poziomu glukozy, a co za tym idzie insuliny we krwi.  Są to np. jaja, ryby, warzywa (np. ciecierzyca, sałata, ogórek gruntowy), owoce (np. wiśnie, maliny, truskawki).
• Unikaj słodyczy, przetworzonych produktów i słodkich napojów.
• Zmniejsz ilość soli w codziennej diecie.
• Źródłem białka w Twoim codziennym jadłospisie powinny być zarówno produkty pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego.
• Wybieraj tłuszcze nienasycone. Znajdziesz je m.in. w orzechach, awokado, oliwie z oliwek i rybach.

Aktywność fizyczna pomaga natomiast nie tylko w utracie masy ciała, ale także sprzyja poprawie wrażliwości komórek mięśniowych na insulinę. Korzystny jest regularny wysiłek tlenowy, np. chodzenie, marsz, bieganie czy jazda na rowerze przez m.in. 2,5 h tygodniowo.   

U niektórych pacjentów, poza zmianą stylu życia, konieczne może być włączenie leku – metforminy. Jest to preparat stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2. Metformina wpływa m.in. na hamowanie wytwarzania glukozy w wątrobie, zwiększa wrażliwość tkanki mięśniowej na insulinę oraz opóźnia wchłanianie glukozy w jelicie. Metformina pomaga w utracie masy ciała i wywiera korzystny wpływ na gospodarkę lipidową. 

Rzadziej stosowanymi lekami są preparaty z grupy tzw. glitazonów. W przypadku guza wydzielającego insulinę, postępowaniem z wyboru jest natomiast jego chirurgiczne wycięcie.

Przeczytaj również:
Post przerywany w insulinooporności. Czy jest skuteczny?