Katatonia. Jakim chorobom może towarzyszyć?

Katatonia – co to jest? 

Słowo katatonia pochodzi z języka greckiego i oznacza dosłownie „całkowicie napięty”. Charakterystycznym objawem katatonii jest zaburzona aktywność ruchowa (od nadpobudliwości psychoruchowej do skrajnego obniżenia aktywności). Tym zaburzeniom ruchu towarzyszy ponadto zmniejszenie lub zupełne ograniczenie kontaktu chorego z otoczeniem (brak porozumiewania się z innymi osobami, sygnalizowania własnych potrzeb). Katatonia uznawana jest przez specjalistów za stan zagrażający życiu, ponieważ osoba chora przestaje dbać o zaspokojenie własnych potrzeb, w tym potrzeby jedzenia czy picia. 

Współcześnie wyróżniamy dwa typy katatonii (dodatkowo każdy z nich może przybierać postać przewlekłą lub ostrą, czyli z nagłym początkiem i szybkim rozwojem objawów):  

Katatonia hipokinetyczna – jest to typ rozpoznawany częściej, objawiający się znacznym obniżeniem aktywności psychoruchowej. Z czasem aktywność chorego ulega coraz większemu spowolnieniu, aż do całkowitego znieruchomienia. Osoby cierpiące na ten rodzaj katatonii utrzymują ciało w jednej pozycji, ruszają się mało albo prawie wcale, często nie mówią lub robią to rzadko, niewyraźnie i bardzo cicho. 

Katatonia hiperkinetyczna – w tym typie występuje nadmierne pobudzenie psychoruchowe. Zachowanie pacjenta jest chaotyczne, zdezorganizowane, bezcelowe. Niektórzy pacjenci zaczynają przejawiać zachowania agresywne, napady złości. Nadmierną pobudliwość często dostrzec można także w mimice twarzy, przybieraniu dziwnych min i grymasów.  

Trudno jednoznacznie określić częstotliwość występowania katatonii. Pojawia się ona częściej u osób zmagających się z zaburzeniami psychicznymi. Występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, wśród młodzieży i dorosłych, a bardzo rzadko u dzieci.  

Katatonia – przyczyny 

Katatonia bardzo rzadko występuje jako samodzielna choroba, raczej jest objawem towarzyszącym innym schorzeniom, w tym natury psychicznej. Źródło rozwoju katatonii nie zostało jeszcze jednoznacznie ustalone. Jedną z popularniejszych teorii jest tzw. teoria dopaminowa. Zakłada ona, że za pojawienie się objawów katatonii może odpowiadać nieprawidłowa ilość dopaminy w mózgu, a dokładnie jej zbyt mała ilość, np. na skutek stosowania niektórych leków przeciwpsychotycznych. 

Do rozwoju katatonii mogą przyczyniać się: 

• zaburzenia psychotyczne (np. schizofrenia), 
• niektóre substancje psychoaktywne (alkohol, morfina, amfetamina), 
• PTSD (zespół stresu pourazowego), 
• depresja,  
• choroba afektywna dwubiegunowa, 
• zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne),  
• zaburzenia metaboliczne (np. niewydolność nerek, kwasica ketonowa, niewydolność wątroby), 
• choroby infekcyjne (np. kiła, AIDS, gruźlica, borelioza, opryszczkowe zapalenia mózgu), 
• padaczka, 
• urazy głowy, 
• nowotwory (w szczególności guzy mózgu), 
• stwardnienie rozsiane, 
• toczeń rumieniowaty. 

Katatonia – objawy 

• Zahamowanie psychoruchowe lub nadmierne pobudzenie; 
• mutyzm – brak prób nawiązania rozmowy lub formułowanie niezrozumiałych i bardzo cichych wypowiedzi w postaci pojedynczych słów; 
• wycofanie – brak kontaktu wzrokowego i interakcji z innymi ludźmi, odmawianie jedzenia i picia (co może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia); 
• utrzymywanie spojrzenia w jednym miejscu, zmniejszona częstotliwość mrugania; 
• zwiększone napięcie mięśniowe i sztywność, powolne wykonywanie ruchów, pozostawanie przez długi czas w jednej pozycji; 
• nietypowa mimika twarzy, dziwne miny i grymasy; 
• niedostosowanie społeczne, bunt i niestosowanie się do poleceń (np. personelu medycznego); 
• katalepsja (giętkość woskowa) – zastyganie kończyn w pozycji ustawionej przez inną osobę (np. lekarz podnosi nogę pacjenta, a po odejściu lekarza pacjent utrzymuje nogę w tej samej pozycji); 
• bezcelowe powtarzanie gestów, ruchów, słów i dźwięków. 

Katatonia – diagnoza

Rozpoznanie katatonii to proces wymagający dużej wiedzy z zakresu medycyny i psychologii. Specjaliści stawiają diagnozę na podstawie wywiadu z pacjentem lub/i jego bliskimi oraz obserwacji i badań laboratoryjnych.  

Długość tego procesu może być różna. Jeśli u pacjenta już wcześniej wystąpił epizod katatonii, łatwiej jest zidentyfikować przyczynę pobudzenia lub znieruchomienia. Jednak w innych przypadkach diagnoza może zająć więcej czasu. Wczesne rozpoznanie katatonii jest bardzo ważne, ponieważ brak leczenia zagraża zdrowiu i życiu. 

Katatonia – leczenie

Katatonia bardzo często leczona jest w warunkach szpitalnych. Ważne, aby proces ten rozpoczął się jak najszybciej i odbywał się pod ścisłą kontrolą lekarza. Leczenie w dużej mierze zależy od przyczyny rozwoju objawów katatonii. Inaczej będzie ono przebiegać, gdy stan katatonii jest następstwem schizofrenii, a inaczej, gdy powstał on na skutek urazu mózgu lub nowotworu.  

Najczęstszymi formami leczenia są farmakoterapia i elektrowstrząsy (w przypadku znacznego znieruchomienia i braku przeciwwskazań). Potrzebna może okazać się także pomoc psychologa jako wsparcie dla osoby chorej i jego bliskich.

Przeczytaj również:
Schizofrenia paranoidalna. Jak się objawia?