Metoda werbo-tonalna – na czym polega?

Metoda werbo-tonalna została opracowana w Zagrzebiu w Chorwacji przez profesora językoznawstwa Petara Guberina w latach 50. XX wieku. Metoda ta początkowo skierowana była do osób uczących się języków obcych. Dopiero później zauważono, że metoda werbo-tonalna wpływa również na rozwój dzieci z zaburzeniami słuchu. Obecnie wykorzystuje się ją do rozwijania i aktywizacji słuchu, a co za tym idzie, rozwoju mowy u dzieci z różnymi zaburzeniami, w tym słuchowymi czy opóźnionym rozwojem mowy. Metoda werbo-tonalna zaliczana jest do metod audytywno-werbalnych, które kładą największy nacisk na percepcję słuchową (inne kanały percepcji, takie jak np. wzrok, też są wykorzystywane, ale już w mniejszym stopniu).

Na czym polega metoda werbo-tonalna? 

Podstawą metody werbo-tonalnej jest ruch angażujący całe ciało w odbieranie dźwięków. Petar Guberina uważał, że dźwięki mowy mogą być odbierane przez ludzkie ciało za pomocą obecnych w ciele wibratorów. Ponadto obok ruchu, ciało bierze aktywny udział w ekspresji językowej, wykorzystując do tego mimikę, gesty, określone zachowania, a także rytm. Tak więc ruch ma ścisły związek z linią melodyczną mowy, a także emocjami, które towarzyszą wypowiedzi i ją podkreślają. Dodatkowo metoda ta wykorzystuje makroruchy całego ciała, które mają na celu przełożenie się na mikroruchy narządów artykulacyjnych.

W metodzie werbo-tonalnej wykorzystuje się zabawy fonetyczne, które są dostosowane do wieku dziecka, a także do poziomu rozwoju mowy, na którym dziecko jest lub być powinno. Zabawy te mają swoje szczególne odwzorowanie w pracy z dziećmi, u których zdiagnozowano głębokie uszkodzenia słuchu, dlatego tak ważna jest wokalizacja ze strony terapeuty podczas ćwiczeń. Podczas zajęć terapeuta wykorzystuje konkretne przedmioty dopasowane do dźwięków. Zazwyczaj są to przedmioty z otoczenia dziecka, np. klocki czy inne zabawki. W trakcie wykonywania ruchu z zabawką prowadzący wymawia przypisaną do przedmiotu głoskę. Gdy ruch ustaje, ustaje także dźwięk przypisany do zabawki, co ma odzwierciedlenie w myśl zasady RUCH = DŹWIĘK. 

Do stałych elementów (zabawek) obecnych podczas ćwiczeń należą: pompon, trzy klocki w tym samym kolorze, bączek, dwa kubeczki połączone ze sobą gumką, chusta. Powtarzane wielokrotnie ćwiczenie z konkretną zabawką i dźwiękiem, np. samogłoską A, ma na celu wywołanie spontanicznej aktywności małego pacjenta i realizację głoski. Jakim głoskom przypisane są poszczególne zabawki? 

• pompon na sznurku – samogłoska A, 
• chusta – samogłoska O, 
• bączek – samogłoska U, 
• kubeczki połączone sznurkiem – samogłoska E, 
• piórko – spółgłoska F. 

Rytmiczne wykonywanie ćwiczeń ma na celu wywołanie dźwiękowej odpowiedzi od dziecka, a więc aktywnej reakcji na rytm, co także ma związek z kształtowaniem prawidłowej artykulacji, zaś ruch ma na celu samo wywołanie konkretnego dźwięku, w tym wypadku głosek (a w przyszłości tworzenie wypowiedzi). Aby zabawy były interesujące dla małych pacjentów, najczęściej wykorzystuje się rytmiczne wyliczanki i rymowanki, w których podkreślone są przede wszystkim tempo, melodia i akcent. Nie ma wątpliwości, że taka nauka przez zabawę jest doskonałą formą terapii. 

Metoda werbo-tonalna dla najmłodszych dzieci 

Istnieją dwa krytyczne momenty dla rozwoju funkcji słuchowych u dzieci, tj.: 

• okres od momentu narodzin do 6-8. miesiąca życia – u dzieci, u których zdiagnozowano głębokie wady słuchu, rozpoczęcie terapii po tym okresie znacznie obniża szanse na opanowanie mowy w takim stopniu, w jakim opanują ją dzieci rozwijające się prawidłowo; 
• okres między 2. a 3. rokiem życia – rozpoczęcie terapii po tym okresie znacznie opóźnia i ogranicza rozwój mowy u dzieci ze zdiagnozowaną głęboką wadą słuchu. 

Podstawą do rozpoczęcia tak wczesnej terapii mowy i słuchu jest stan gotowości mózgu dziecka do nauki i rozwoju funkcji, nazywany fazą szczególnej wrażliwości słuchowej.  

Do 2. roku życia dziecka mózg jest najbardziej plastyczny, może zrekompensować pewne niedobory w inny sposób lub przeorganizować funkcjonowanie.  

Funkcje słuchowe rozwijają się tylko pod wpływem stymulacji dźwiękowej, czyli bodźców akustycznych. Pod wpływem dźwięków dochodzi do mielinizacji włókien nerwowych, dzięki którym dojrzewa ośrodkowy układ nerwowy. Jeżeli stymulujących bodźców zabraknie, funkcje słuchowe nie pojawią się, ponieważ nie będzie pobudzania nerwu słuchowego ani ośrodka słuchu zlokalizowanego w mózgu. Stąd tak ważna jest wczesna stymulacja akustyczna.  

Przykładowe ćwiczenie z zakresu metody werbo-tonalnej 

Do wykonania ćwiczenia terapeuta użyje pompona na sznurku (warto, aby przedmiot miał intensywny kolor, który zwróci uwagę dziecka, np. czerwony). Dziecko ułożone jest na plecach. Terapeuta porusza pomponem wzdłuż ciała dziecka i śpiewa samogłoskę A przez kilka chwil. Następnie zabiera pompon, chowa go, a wraz ze schowaniem przedmiotu ustaje śpiewanie samogłoski. Dorosły zagaduje dziecko, pytając „Gdzie jest pompon?” i jednocześnie się rozglądając. Po chwili wyciąga pompon i wesoła woła „Tu jest!” i powtarza ruch wzdłuż ciała dziecka, śpiewając. Celem ćwiczenia jest zaktywizowanie dziecka do samodzielnego wyciągania rączek po pompon i wokalizacja głoski A. 

Terapia dziecka z zaburzeniami słuchu 

W przypadku, gdy na terapię zgłosi się dziecko z wadą słuchu, logopeda z powodzeniem może pracować metodą werbo-tonalną, jednak powinien mieć przy tym odpowiednio wyposażony gabinet. Mowa tutaj o mikrofonie elektrycznym, audiometrze werbalno-tonalnym (wskazuje odchylenia między zdrowym a zaburzonym uchem pod względem słyszalnych częstotliwości), słuchawkach, pelocie, podłodze wibracyjnej, a także aparacie SUVAG (Système Universel Verbo-tonal d’Audition Guberina).  

Metoda werbo-tonalna od lat stosowana jest w wielu gabinetach logopedycznych jako ciekawa opcja terapeutyczna, a także jako metoda wspierająca rozwój mowy.

Przeczytaj również:
Trening Słuchowy Neuroflow – co to jest?