Nicienie. Jak rozpoznać zakażenie? 

Czym są nicienie i jak wyglądają? 

Nicienie (inaczej robaki obłe) są typem zwierząt bezkręgowych. Zamieszkują wodę i glebę. Wiele z nich jest pasożytami ludzi, zwierząt i roślin.  

Przypuszcza się, że na świecie żyje od 400 tysięcy do 10 milionów różnych gatunków tych zwierząt.  

Ciało nicieni ma obły kształt (podłużny, zaokrąglony). Osiągają długość od 0,3 mm do nawet 8 metrów. Składają się z wora powłokowo-mięśniowego wypełnionego płynem surowiczym, który tworzy tzw. szkielet hydrostatyczny. Oskórek może być gładki lub poprzecznie prążkowany. Nicienie są rozdzielnopłciowe.  

Ich rozwój przebiega następująco: 

1. jajo,  
2. cztery stadia larwalne, 
3. postać dojrzała. 

Jakie choroby wywołują nicienie?  

Włośnica 

Jest pasożytniczą chorobą odzwierzęcą. Wywołują ją włośnie kręte (Trichinella spiralis). Możemy się nią zarazić, spożywając surowe mięso zwierząt zarażonych larwami. Po spożyciu zakażonego mięsa (głównie wieprzowiny i dziczyzny) larwa uwalnia się w jelicie cienkim, dojrzewa i tworzy nowe larwy. Wraz z krwią mogą one przenikać do wszystkich narządów ciała (tzw. larwy wędrujące). Włośnie na stałe zatrzymują się w mięśniach poprzecznie prążkowanych szkieletowych i po upływie kilku lat rozpoczyna się proces ich wapnienia. 

Objawy choroby: 

• wysoka gorączka, która trwa nawet przez kilkanaście dni, 
• nadmierne pocenie się, 
• bolesne skurcze mięśni, czasem utrudniające normalne funkcjonowanie, oddychanie czy połykanie, 
• obrzęki powiek i twarzy, wybroczyny, wysypka na całym ciele, 
• objawy zatrucia pokarmowego, biegunki, 
• zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca, 
• zaburzenia metaboliczne, zmęczenie, osłabienie siły mięśniowej. 

Gdy larwa włośnia umiejscowi się w nietypowym miejscu, np. w mózgu, może dojść do zawrotów głowy, napadów padaczkowych, majaczenia, zmian w zachowaniu, porażeń, niedowładów, zapalenia opon mózgowych czy porażenia nerwów czaszkowych.  

Nieleczona włośnica w ok. 50% przypadków prowadzi do śmierci w ciągu 4-8 tygodni. 

Owsica  

Inaczej nazywamy ją enterobiozą. Chorobę wywołują owsiki ludzkie (Enterobius vermicularis). Znajdują się one w jelicie grubym. Owsica to jedna z najczęściej występujących chorób pasożytniczych. Dotyka ona przede wszystkim dzieci. Jest to tzw. choroba brudnych rąk. Do zakażenia przeważnie dochodzi drogą pokarmową. 

Objawy choroby zależą od intensywności i czasu jej trwania. U osób dorosłych zakażenie może przebiegać bezobjawowo.  

Okresowo można odczuwać: 

• bezsenność, 
• drażliwość, 
• świąd w okolicach odbytu. 

U dzieci przeważnie zakażenie ma charakter przewlekły. Często dochodzi do samozarażenia. Samica owsika składa jaja w okolicach odbytu i dziecko za pomocą brudnych rąk może przenieść je do buzi.  

Objawami, które możesz zaobserwować u dziecka, są: 

• trudności w koncentracji,  
• obgryzanie paznokci,  
• zgrzytanie zębami, bezsenność, 
• bladość skóry, cienie pod oczami, 
• obniżenie łaknienia, chudnięcie,  
• podrażnienie okolicy odbytu. 

Objawy świądu nasilają się głównie w nocy.  

Intensywne zakażenie może wywołać zapalenie pochwy, macicy lub wyrostka robaczkowego. 

Rozpoznanie choroby opiera się na wykryciu pasożyta w kale lub w okolicy odbytu.

Glistnica 

Chorobę nazywamy również askariozą lub askarydozą. Jest chorobą pasożytniczą jelita cienkiego. Wywołuje ją glista ludzka (Ascaris lumbricoides). Źródłem zakażenia są ludzkie odchody zawierające jaja glist. Do zakażenia może dojść poprzez spożycie nieumytych owoców i warzyw oraz skażonej wody.  

Obraz kliniczny choroby jest zróżnicowany. Może ona nie dawać żadnych objawów albo skutkować ciężkimi powikłaniami.  

Symptomami glistnicy są: 

• gorączka, kaszel i skurcze oskrzeli wywołane migracją larw przez płuca, 
• bóle brzucha, mdłości, wymioty, skurcze jelit i brak łaknienia spowodowane zajęciem jelit, 
• zgrzytanie zębami, bezsenność, 
• zmiany skórne, obrzęk powiek, zapalenie spojówek. 

W ciężkich przypadkach niezbędna może być interwencja chirurgiczna (niedrożność jelit, wniknięcie glist do przewodów żółciowych). 

Podstawą rozpoznania choroby jest wykrycie jaj w kale, wydalenie nicienia lub jego znalezienie w czasie zabiegu. Trudno go nie zauważyć, ponieważ osiąga do 40 cm długości! 

Włosogłówczyca 

Jej inna nazwa to trichurioza. Wywołują ją nicienie Trichuris trichura, które znajdują się w jelitach. Do zakażenia dochodzi po spożyciu jaj bytujących w glebie. Większość przypadków włosogłówczycy przebiega skąpo- lub bezobjawowo.  

W przypadku ostrego zakażenia pojawiają się: 

• ostre biegunki, często z domieszką krwi, 
• bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, 
• wzdęcia, nudności, 
• niedokrwistość z niedoboru żelaza. 

Przewlekłe zakażenie objawia się: 

• biegunkami i zaparciami, które występują na przemian, 
• utratą łaknienia i niedożywieniem, 
• zahamowaniem rozwoju fizycznego. 

W badaniu endoskopowym obraz przypomina wrzodziejące zapalenie jelita grubego. 

Diagnozę stawia lekarz na podstawie wyników badań kału (obecność jaj pasożyta o charakterystycznym beczułkowatym kształcie).

Węgorczyca (strongyloidoza) 

Jest przewlekłą chorobą pasożytniczą wywoływaną przez węgorka jelitowego Strongyloides stercoralis. Znajduje się on w glebie zanieczyszczonej ludzkimi fekaliami. Pasożyty zasiedlają dwunastnicę i jelito czcze, czasem płuca. Objawy są niespecyficzne. Dotyczą układu pokarmowego i płuc.  

Wyróżniamy 3 fazy zakażenia:  

• skórna,  
• jelitowa,  
• płucna.  

Miejscem wnikania larw są przede wszystkim bose stopy, dłonie i pośladki. W tych okolicach pojawiają się bąble i tzw. pełzające zapalenie skóry. Gdy larwy są obecne w płucach, objawy są podobne do zapalenia płuc.  

W fazie jelitowej występują: 

• bóle brzucha,  
• nudności, biegunki podbarwione krwią, 
• brak apetytu. 

Czasem może pojawić się nieżyt błony śluzowej przewodu pokarmowego ze zmianami i wrzodziającymi naciekami. 

Potwierdzenie zakażenia można uzyskać poprzez analizę plwociny, treści dwunastniczej czy kału pod kątem obecności larw. W niektórych przypadkach w kale można także zaobserwować jaja węgorka. 

Tęgoryjczyca (ankylostomoza) 

Tylko trzy gatunki tęgoryjców są w stanie zarażać ludzi – Necator americanus, Ancylostoma duodenale i Ancylostoma ceylonicum. Pozostałe pasożytują na zwierzętach domowych. Do zakażenia dochodzi zwykle przez skórę. Larwy aktywnie wnikają przez mieszki włosowe do organizmu żywiciela. Rzadziej do zakażenia dochodzi drogą doustną poprzez zanieczyszczoną wodę lub pokarm. 

W pierwszej fazie choroby pojawia się świąd i wysypka w miejscu wniknięcia pasożyta (najczęściej między palcami stóp). Następnie może dojść do zapalenia płuc, gdy larwy wędrują przez ten narząd. Charakterystycznym objawem choroby jest niedokrwistość mikrocytowa i niedobór żelaza. Spowodowane są one utratą krwi ze ściany jelita, która jest pożywieniem dla tęgoryjców.  

Mogą występować: 

• bóle brzucha,  
• nudności,  
• biegunki,  
• osłabienie,  
• obrzęk twarzy i stóp. 

Zakażenie ostre u dzieci może charakteryzować się zaburzeniami wzrostu i rozwoju.  

Poza obecnością jaj w kale w diagnostyce wykorzystuje się także badania serologiczne.   

Zespół larwy wędrującej skórnej 

To pasożytnicza choroba skóry. Występuje najczęściej w rejonach tropikalnych i subtropikalnych. Jest wywołana przez wnikające przez skórę nicienie zwierzęce. Człowiek jest żywicielem przypadkowym. 

Po kilkunastu godzinach od wniknięcia pasożyta przez skórę pojawia się zaczerwieniona grudka lub stan zapalny skóry. Często występują krostki z płynem surowiczym. Możesz dostrzec lekko uniesione, zaczerwienione tunele, które larwa drąży w skórze.  

Zmiany dotykają przede wszystkim:  

• wierzchu stopy,  
• pośladków,  
• rąk,  
• ramion,  
• kolan,  
• przestrzeni między palcami stóp. 

W rzadkich przypadkach dochodzi do przedostania się larwy do jelit. Pojawiają się wówczas zaburzenia żołądkowo-jelitowe i niedożywienie.  

Chorobę rozpoznaje lekarz na podstawie charakterystycznych objawów. Niekiedy specjalista może zlecić biopsję skóry. 

Zespół larwy wędrującej trzewnej (toksokaroza) 

Choroba jest wywoływana przeważnie przez glistę psią i kocią (Toxocara canis, Toxocara catis). Człowiek jest żywicielem przypadkowym. W naszym organizmie larwa nie dojrzewa do postaci dorosłej. Najczęściej człowiek zaraża się od szczeniąt i suk karmiących poprzez przeniesienie zapłodnionych jaj do buzi.

Objawy choroby zależą głównie od ilości spożytych jaj, czasu jej trwania i lokalizacji larw. Zakażenie może być bezobjawowe i trwać całe życie.  

Wyróżniamy 3 postaci choroby:  

• trzewną,  
• oczną,  
• zamaskowaną.  

Objawy są niecharakterystyczne:  

• na początku występują gorączka, ból brzucha, brak apetytu, osłabienie i zaburzenia snu, 
• w postaci trzewnej pojawia się hepatomegalia, 
• występują objawy płucne i skórne, 
• może pojawić się zapalenie mięśnia sercowego, stawów i mózgu, 
• w postaci ocznej występują zaburzenia widzenia, zapalenie nerwu wzrokowego, zapalenie siatkówki i ropnie soczewki. 

Nieleczona choroba jest stanem przewlekłym z okresami zaostrzeń i remisji.

W procesie diagnozy pomocne jest wykonanie morfologii, badań serologicznych i obrazowych, m.in. tomografii komputerowej czy USG. 

Inne choroby, które wywołują nicienie

Istnieje wiele chorób wywoływanych przez nicienie.  

Dotyczą one głównie osób zamieszkujących strefę tropikalną i subtropikalną:  

• filariozy,  
• loajoza,  
• ślepota rzeczna,  
• dirofilarioza,  
• drakunkuloza,  
• kapilarioza jelitowa, 
• anisakidoza. 

Jak pozbyć się nicieni? 

Aby zwalczyć zakażenie pasożytami, udaj się lekarza. Postawi on diagnozę i zaleci odpowiednie leczenie.  

Lekami z wyboru są głównie pochodne benzimidazolu o szerokim spektrum działania przeciwpasożytniczego (albendazol, mebendazol). Lekami z innych grup są pyrantel i iwermektyna. 

Powyższe leki stosuje się według różnych schematów dawkowania, w zależności od rodzaju pasożyta oraz wieku i wagi pacjenta. 

Jak uchronić się przed zakażeniem pasożytami?

Aby ustrzec się zakażenia nicieniami, pamiętaj o kilku zasadach:  

• Często myj ręce. 
• Myj warzywa i owoce przed ich spożyciem.  
• Dbaj o to, aby spożywane mięso było przebadane i poddane obróbce termicznej.  
• Unikaj kontaktu z ziemią zanieczyszczoną ludzkimi i zwierzęcymi odchodami. 
• Noś obuwie i rękawice przy pracy na roli.  
• Jeśli masz psa lub kota, cyklicznie odrobaczaj Twojego zwierzaka. 

Przeczytaj również:
Badania na pasożyty. Jakie wykonać?