Niedomykalność zastawki mitralnej – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest zastawka mitralna?

Lewa zastawka przedsionkowo-komorowa, zwana również dwudzielną lub mitralną, swą ostatnią nazwę zawdzięcza wyglądowi – ma kształt podobny do mitry biskupiej. Jest zbudowana z dwóch płatków – przedniego i tylnego, umocowanych na włóknistym pierścieniu przedsionkowo-komorowym. Zastawka znajduje się między lewym przedsionkiem a lewą komorą serca. W czasie skurczu komór serca zamknięcie jej płatków zapobiega cofaniu krwi do przedsionka. Mechanizmem ułatwiającym to zadanie i zapobiegającym „wepchnięciu” płatków zastawki do przedsionka pod wpływem narastającego w komorze ciśnienia jest obecność strun ścięgnistych umocowujących się do brzegów płatków oraz ich komorowej powierzchni i biegnących do mięśni brodawkowatych komory.  

Czym jest niedomykalność zastawki mitralnej?

Niedomykalność zastawki mitralnej to wada serca, która polega na zaburzeniu prawidłowego zamykania zastawki.  

Prowadzi ona do nieprawidłowego przepływu krwi z lewej komory serca do lewego przedsionka w trakcie skurczu komory.  

Przepływ ten nazywany jest falą zwrotną. W wyniku wystąpienia fali zwrotnej dochodzi do zaburzenia prawidłowego rozkładu ciśnień w jamach serca i wzrasta ciśnienie w lewym przedsionku, co przekłada się na wzrost ciśnienia w krążeniu płucnym i przeciążenie lewej komory nadmierną objętością krwi napływającej do jej wnętrza w czasie rozkurczu. Zmiany te, postępując, prowadzą do przebudowy mięśnia lewej komory, jej poszerzenia i niewydolności skurczowej. Nadciśnienie płucne prowadzi do dysfunkcji prawej komory serca. Zmiany strukturalne powstające w mięśniu przedsionka sprzyjają występowaniu zaburzeń rytmu serca.  

Do powstania niedomykalności zastawki mitralnej dochodzi w jednym z trzech mechanizmów: 

1. W wyniku poszerzenia pierścienia, do którego umocowane są płatki zastawki, co prowadzi do ich „rozsunięcia” i uniemożliwia szczelne zamknięcie.  
2. W wyniku zwiększenia ruchomości samych płatków zastawki w wyniku zmian występujących w ich obrębie lub w obrębie strun ścięgnistych lub mięśni brodawkowatych.  
3. W wyniku zmniejszenia ruchomości płatków zastawki w przebiegu zmian samych płatków, strun ścięgnistych, mięśni brodawkowatych lub wskutek zmian zachodzących w lewej komorze serca, wtórnie oddziałujących na aparat zastawkowy i zmniejszających jego ruchomość.  

Ze względu na przyczynę, niedomykalności zastawki mitralnej dzieli się na niedomykalności pierwotne, w których zaburzenia dotykają samego aparatu zastawkowego oraz wtórne, w których niedomykalność wynika z zaburzeń innych struktur serca, wtórnie oddziałujących na funkcję zastawki.  

Ze względu na czas rozwoju niedomykalności dzielimy na: 

• przewlekłe – rozwijają się stopniowo przez wiele lat; 
• ostre – powstają nagle pod wpływem gwałtownego czynnika, przebiegają szybko i powodują ciężkie objawy.  

Niedomykalność zastawki mitralnej – przyczyny

Przewlekła niedomykalność zastawki mitralnej może wystąpić w przebiegu licznych zaburzeń i chorób. Zalicza się do nich: 

• wrodzone wady budowy zastawki; 
• zmiany zwyrodnieniowe aparatu zastawkowego, takie jak zwapnienie, zwyrodnienie śluzowate płatków i zaburzenia tkanki łącznej występujące w zespołach genetycznych; 
• chorobę reumatyczną serca; 
• infekcyjne zapalenie wsierdzia;  
• układowe choroby tkanki łącznej; 
• kardiomiopatie prowadzące do rozwoju wtórnej niedomykalności; 
• chorobę niedokrwienną serca;  
• przyjmowanie niektórych leków, np. ergotaminy.  

  Do rozwoju ostrej niedomykalności dochodzi w sposób nagły, pod wpływem gwałtownego czynnika. Jej przyczynami mogą być: 

• ostre uszkodzenia płatków zastawki, np. w przebiegu infekcyjnego zapalenia wsierdzia lub w wyniku urazów; 
• pęknięcie struny ścięgnistej, np. w wyniku choroby wsierdzia lub urazu; 
• ostre uszkodzenia mięśni brodawkowatych, np. w przebiegu niedokrwienia (zawału) i innych chorób mięśnia serca; uszkodzenia pierścienia zastawki.  

Objawy niedomykalności zastawki mitralnej

Przewlekła niedomykalność zastawki mitralnej rozwija się powoli, postępując stopniowo przez wiele lat. Pacjent często bardzo długo nie odczuwa jej objawów. Gdy już się pojawią, są początkowo bardzo niecharakterystyczne – najczęściej pojawiają się zmęczenie i pogorszenie tolerancji wysiłku. W bardziej zaawansowanych stadiach dodatkowo występują duszność wywołana zastojem w krążeniu płucnym, kołatania serca wynikające z pojawiających się zaburzeń rytmu serca, a także obrzęki, gdy dochodzi do rozwoju prawokomorowej niewydolności serca.  

W przypadku ostrej niedomykalności objawy są nagłe, ciężkie i postępują bardzo szybko. U pacjenta pojawia się ciężka duszność, spada ciśnienie tętnicze, występują zaburzenia świadomości, a chory może wpaść w stan wstrząsu kardiogennego. 

Taki pacjent wymaga natychmiastowej specjalistycznej pomocy, gdyż ostra niedomykalność mitralna jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.  

Niedomykalność zastawki mitralnej – diagnostyka i leczenie 

Diagnostykę niedomykalności zastawki mitralnej inicjuje badanie podmiotowe (wywiad lekarski) i przedmiotowe (fizykalne). Wywiad może ujawnić obecność lub przebycie chorób predysponujących do rozwoju zaburzenia, a także występujących w nim objawów. W badaniu fizykalnym istotne znaczenie ma osłuchiwanie okolicy serca ujawniające szmer , o charakterystycznej lokalizacji i promieniowaniu, który może się różnić w zaawansowanych przypadkach lub współistniejących z innymi wadami.  

Wśród badań dodatkowych największe znaczenie ma echokardiografia, która umożliwia uwidocznienie obecności fali zwrotnej przepływu przez zastawkę i ocenę jej nasilenia, a także ocenę płatków zastawek, budowy i funkcji mięśnia serca. W niejednoznacznych przypadkach, poza klasyczną echokardiografią, wykonuje się badanie sondą przezprzełykową.  

Podstawę rozpoznania niedomykalności zastawki mitralnej stanowi badanie echokardiograficzne i obecność typowych objawów klinicznych. 

Wybór sposobu leczenia zależy od stopnia niedomykalności zastawki, obecności niewydolności lewokomorowej, nadciśnienia płucnego, objawów, chorób współistniejących i stanu ogólnego pacjenta. Dobierane jest ono indywidualnie. Stosuje się leczenie zachowawcze, farmakologiczne i zabiegowe.  

Przeczytaj również:
Zwężenie zastawki aortalnej – na czym polega?