Odwodnienie u niemowląt – objawy, skutki i postępowanie

Zawartość wody w organizmie człowieka zwiększa się wraz z wiekiem – u noworodków stanowi ona ok. 75% masy ciała, w późniejszych latach jej objętość spada i mieści się w przedziale 45-60%, w zależności od wieku i płci. W przypadku niemowląt i dzieci utrata płynów z organizmu następuje bardzo szybko, dlatego też jest to zjawisko bardzo niebezpieczne. Odwodnienie u niemowląt często wiąże się z koniecznością wizyty lekarskiej.

Odwodnienie najczęściej występuje w przypadku wymiotów i biegunek, jak i niedostatecznej podaży płynów, wymaga uzupełnienia utraconych płynów i elektrolitów. Innymi czynnikami zwiększającymi ryzyko odwodnienia u niemowląt jest zwiększona temperatura otoczenia, błędy w karmieniu piersią, podwyższona temperatura ciała towarzysząca infekcjom, zaburzenia ssania czy połykania, zaburzenia wchłaniania, nietolerancje pokarmowe, nieżyty żołądkowo-jelitowe. Rzadziej przyczynami odwodnienia są występujące choroby przewlekłe, np. choroby endokrynologiczne, które mogą zaburzać równowagę wodno-elektrolitową organizmu. 

Ze względu na rodzaj odwodnienia można wyróżnić: 

• odwodnienie hipotoniczne – następuje wówczas, gdy niedobory płynów i elektrolitów w przypadku odwodnienia izotonicznego uzupełnia się płynami hipotonicznymi (pozbawionymi elektrolitów); 
• odwodnienie izotoniczne – może być wywołane przez nadmierną utratę płynów przez przewód pokarmowy w przypadku biegunek czy wymiotów; 
• odwodnienie hipertoniczne – może być spowodowane zbyt małą podażą płynów lub utratą dużej ilości płynów, jak i występować w przebiegu zaburzeń endokrynologicznych, takich jak moczówka prosta, cukrzyca. 

Objawy odwodnienia u niemowląt  

Do oceny odwodnienia służy kliniczna skala odwodnienia (CDS – Clinical Dehydratation Scale), która na podstawie objawów klinicznych dzieli odwodnienie na 3 stopnie: lekki, średni i ciężki.  

Spadek masy ciała u niemowląt powyżej 5% może już świadczyć o ryzyku odwodnienia. Dobrym sposobem jest również ocena ilości i barwy wydalanego moczu – im bardziej zagęszczony mocz i ciemniejsza jego barwa, wówczas większe ryzyko wystąpienia odwodnienia. U niemowląt zapadnięte ciemiączko może być również symptomem odwodnienia. Przydatna również może okazać się ocena śluzówek – jamy ustnej/języka. W przypadku odwodnienia mamy do czynienia z suchością śluzówek i zaburzeniami wydzielania łez. Innym kryterium może być tak zwany powrót włośniczkowy – polega on na uciśnięciu płytki paznokciowej aż do zblednięcia – wówczas mierzy się czas aż do momentu powrotu koloru – powrót kapilarny powyżej 2 sekund może świadczyć o ryzyku odwodnienia. 

Pierwsze objawy i oznaki odwodnienia u niemowląt 

• Rozdrażnienie, pobudzenie, niepokój;  
• Senność; 
• Zapadnięte ciemiączko lub gałki oczne; 
• Zmniejszona ilość wydalanego moczu; 
• Intensywna, ciemna barwa wydalanego moczu; 
• Suchość błon śluzowych jamy ustnej, języka; 
• Zaburzenia wydzielania łez – płacz bez łez; 
• Przyspieszenie oddechu; 
• Wydłużony powrót włośniczkowy – uciśnięcie płytki paznokcia i zmierzenie czasu powrotu do koloru wyjściowego; 
• Bladość skóry i spadek jej elastyczności. 

Skutki odwodnienia u niemowląt 

W ciągu doby u niemowląt może dojść nawet do utraty wody w ilości 15% ich całkowitej masy ciała. Odwodnienie jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym dla zdrowia i wymaga szybkiego uzupełnienia płynów i elektrolitów. Jeśli zauważymy u dziecka pierwsze symptomy odwodnienia, powinniśmy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Pogłębiające się odwodnienie może prowadzić do drgawek, utraty przytomności, śpiączki, a nawet zagrożenia życia. 

Odwodnienie u niemowląt – jak postępować? 

W przypadku podejrzenia odwodnienia u niemowląt, najlepiej niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Jeśli stan dziecka będzie poważny, może okazać się, że istnieje konieczność leczenia szpitalnego. W niektórych przypadkach wystarczająca może okazać się podaż płynu nawadniającego, zawierającego odpowiednią ilość elektrolitów. Elektrolity w tej formie dostępne są w aptekach, jednakże przed ich zastosowaniem warto mimo wszystko skonsultować się z lekarzem, gdyż stan odwodnienia u niemowląt jest bardzo niebezpieczny i zagrażający zdrowiu i życiu. Dawkowanie takich preparatów zależy od stopnia nawodnienia i indywidualnych zaleceń lekarskich.  

Jak unikać odwodnienia u niemowląt?  

W przypadku niemowląt bardzo ważnym aspektem jest karmienie piersią na żądanie, które warunkuje odpowiednią podaż składników odżywczych i wody. Jeśli nie jesteśmy w stanie wytworzyć odpowiedniej ilości pokarmu, warto wówczas rozważyć wspomaganie się mlekiem modyfikowanym, aby nie dopuścić do niedoborów pokarmowych czy odwodnienia. U najmłodszych dzieci zazwyczaj nie ma konieczności podawania innych płynów niż mleko matki.

Według Światowej Organizacji Zdrowia podawanie dodatkowej wody może zaburzać łaknienie niemowlęcia i w konsekwencji negatywnie wpływać na laktację.

Należy zaznaczyć, że w trakcie upałów powinniśmy zwiększyć ilość karmień lub rozważyć podanie wody, co zmniejsza ryzyko odwodnienia niemowlęcia. Zalecane dzienne spożycie płynów u dzieci w zależności od wieku:

• Noworodki do 6. miesiąca życia: 100-190 ml /kg masy ciała/ dobę – mleko matki / mleko modyfikowane; 
• Niemowlęta powyżej 6. miesiąca do 1. roku życia: 800-1000 ml; 
• Dzieci w wieku od 1-3 lat: 1250 ml. 

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku biegunek lub pojawienia się gorączki, np. w przypadku infekcji. Należy wówczas zadbać o prawidłowe uzupełnianie płynów – najlepiej w postaci wody źródlanej niegazowanej lub mineralnej niskozmineralizowanej. W przypadku biegunek zasadne wydaje się włączenie doustnych roztworów elektrolitów przeznaczonych specjalnie dla niemowląt, które można nabyć w aptekach.  

W przypadku większych dzieci, stopniowe rozszerzanie diety powoduje, że uzupełniamy zapotrzebowanie na ważne składniki mineralne, a zwłaszcza elektrolity, takie jak magnez, potas czy wapń. Zbilansowana dieta również zmniejsza ryzyko wystąpienia odwodnienia.

Przeczytaj również:
Sinica u dzieci i noworodków – przyczyny, objawy i leczenie