Porażenie nerwu twarzowego. Czy jest niebezpieczne?

Czym jest nerw twarzowy?

Nerw twarzowy, nazywany także siódmym nerwem czaszkowym, jest jednym z dwunastu par nerwów czaszkowych. Posiada włókna ruchowe, czuciowe i przywspółczulne.  

Zakres jego unerwienia obejmuje:  

• wszystkie mięśnie głowy i szyi,  
• ślinianki,  
• gruczoł łzowy, 
• przednią i środkową powierzchnię języka (dzięki temu odczuwamy smak w tych częściach języka). 

Porażenie nerwu twarzowego – jakie mogą być jego przyczyny? 

Gdy mówimy o uszkodzeniu nerwu, możemy użyć określenia “porażenie”. Oznacza ono całkowitą utratę jego funkcji. Niedowład, natomiast, wskazuje na częściowe osłabienie – w małym lub dużym stopniu. Na szczęście porażenie zdarza się znacznie rzadziej niż niedowład. 

Porażenie nerwu twarzowego dzielimy na: 

• ośrodkowe,
• obwodowe.

Porażenie nerwu twarzowego typu ośrodkowego  

Do uszkodzenia doszło powyżej jądra nerwu, czyli w strukturach mózgowia. Najczęstszą przyczyną niedowładu nerwu twarzowego jest udar mózgu, w dalszej kolejności stwardnienie rozsiane, nowotwory mózgu i przerzuty do mózgu.  

Porażenie nerwu twarzowego typu obwodowego  

Wskazuje ono na uszkodzenie na poziomie jądra nerwu twarzowego lub na dowolnym odcinku przebiegu włókien nerwowych. Porażenie nerwu twarzowego typu obwodowego nie jest wcale rzadkim problemem.

Jedną z jego najczęstszych przyczyn jest samoistne porażenie Bella, które dotyczy około ¾ wszystkich uszkodzeń nerwu twarzowego.  

Co ciekawe, nadal do końca nie wiadomo, jaki czynnik jest odpowiedzialny za zachorowanie. Naukowcy przypuszczają się, że uszkodzenie nerwu wywołane jest przez stan zapalny. 

Do grupy ryzyka należą: 

• osoby w wieku 15-45 lat,  
• osoby obciążone cukrzycą oraz zaburzeniami odporności, 
• kobiety w ciąży. 

Porażenie nerwu twarzowego może być także objawem boreliozy. Nawet u jednej na cztery osoby chorujące na boreliozę może rozwinąć się niedowład nerwu twarzowego. Mówi się wówczas o neuroboreliozie. Szczególnie wiele przypadków tej choroby występuje na tzw. obszarach endemicznych, czyli tam, gdzie panują warunki sprzyjające zetknięciu się z zarażonymi kleszczami. W Polsce jest to Podlasie, Małopolska, Warmia i Mazury. Na takie rozpoznanie może wskazywać obecność na skórze charakterystycznego dla tej choroby rumienia wędrującego oraz innych dolegliwości, m.in. przewlekłego bólu stawów.  

Wśród innych, rzadszych przyczyn porażenia nerwu twarzowego, wymieniamy: 

• uraz (jest to rzadki mechanizm wywołujący chorobę; takie powikłania może dawać np. złamanie kości skroniowej), 
• cukrzycę,  
• nadciśnienie tętnicze,  
• udary pnia mózgu,  
• zakażenia wirusowe (w tym wirus opryszczki zwykłej HSV), 
• guzy, 
• choroby autoimmunologiczne (np. zespół Guillaina-Barrégo, toczeń rumieniowaty układowy, miastenia), 
• infekcje ucha środkowego, 
• choroby ślinianki przyusznej. 

Porażenie nerwu twarzowego może w rzadkich przypadkach dotyczyć obu nerwów twarzowych – jednocześnie po lewej i prawej stronie.  

Może ono świadczyć przede wszystkim o: 

• zakażeniu krętkami Borrelia burgdorferi (odpowiedzialne za boreliozę),  
• sarkoidozie, 
• zespole Guillaina-Barrégo.

Jak objawia się porażenie nerwu twarzowego? 

Nasilenie objawów zależy od stopnia uszkodzenia nerwu. Zwykle pojawiają się nagle, choć mogą się wzmagać przez kilka dni. 

Pacjent z obwodowym uszkodzeniem nerwu twarzowego: 

• nie może zmarszczyć czoła, 
• nie może zacisnąć lub nawet zamknąć powiek, 
• ma wygładzony fałd nosowo-wargowy, 
• ma opadnięty kącik ust, 
• nie może się szeroko uśmiechnąć (wyszczerzyć zębów), gwizdać ani nadąć policzka, 
• ma objaw Bella – przy próbie zamknięcia oczu gałka oczna obraca się ku górze.  

Wszystkie powyższe punkty dotyczą strony twarzy, po której nerw utracił funkcje. 

Zależnie od miejsca, w którym nerw został uszkodzony, mogą pojawić się także: 

• zaburzenie wydzielania łez i śliny,  
• nadwrażliwość na dźwięki o niskich tonach, 
• upośledzone odczuwanie smaku na przedniej części języka.  

W porażeniu nerwu pochodzenia ośrodkowego smak zwykle nie jest upośledzony. 

Gdy zostaje uszkodzone jądro nerwu twarzowego, dolegliwości są nieco inne. Do powyższych objawów po stronie uszkodzenia dochodzi osłabienie ręki i nogi po stronie przeciwnej, zwane zespołem naprzemiennym.

Obecność konkretnych objawów pomaga w rozróżnieniu, czy uszkodzenie nerwu jest pochodzenia obwodowego, czy ośrodkowego. Asymetria tylko w dolnej części twarzy świadczy o uszkodzeniu ośrodkowym. Osłabienie ruchów mimicznych na całej twarzy to oznaka uszkodzenia obwodowego. 

Przy obniżonym kąciku ust i spłyceniu fałdu nosowo-wargowego podejrzewamy udar mózgu.  

Porażenie nerwu twarzowego – jak je rozpoznać?

Porażenie nerwu twarzowego można zdiagnozować na podstawie wyglądu pacjenta i przeprowadzonego wywiadu. Aby poznać jego przyczynę, lekarz może zlecić wykonanie badań. 

Należą do nich: 

• badanie obrazowe głowy, np. rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa;  
• badania laboratoryjne, np. morfologia krwi, stężenie glukozy, OB, TSH, CRP;  
• testy serologiczne przy podejrzeniu boreliozy;  
• nakłucie lędźwiowe, np. przy objawach sugerujących zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. 

Po wykluczeniu wtórnych przyczyn i chorób, w przebiegu których pojawia się uszkodzenie nerwu twarzowego, lekarz najprawdopodobniej stwierdzi porażenie Bella. Starannie przeprowadzone badanie neurologiczne pozwala ocenić, czy pacjent nie ma innych objawów uszkodzenia układu nerwowego. Podczas badania funkcji nerwu twarzowego lekarz sprawdza symetrię twarzy w spoczynku i podczas ruchów. Aby zbadać funkcje wydzielania łez, może przeprowadzić specjalistyczny test Schirmera. W niektórych przypadkach pomocny może być też test wydzielania śliny.

Porażenie nerwu twarzowego – leczenie 

Jeśli uszkodzenie nerwu powodowane jest wtórnie przez inne choroby, leczymy je w pierwszej kolejności. W przypadku porażenia Bella lekarz przepisuje doustne glikokortykosteroidy. Terapia jest najbardziej skuteczna, gdy zostanie rozpoczęta w ciągu 72, a najlepiej 48 godzin od wystąpienia objawów. 

W leczeniu dysfunkcji nerwu twarzowego stosujemy również: 

• laseroterapię, która pomaga w regeneracji włókien nerwowych,  
• naświetlania lampą Sollux wykorzystujące promieniowanie podczerwone, 
• zabiegi elektrostymulacji,  
• kinezyterapię, czyli regularne ćwiczenie mięśni wyrazowych twarzy (np. gwizdanie czy marszczenie czoła),    
• leki przeciwwirusowe, np. acyklowir, gdy podejrzewa się wirus półpaśca (HSV) jako czynnik odpowiedzialny za chorobę,  
• terapię manualną, w tym zastosowanie neuromobilizacji, która ma stworzyć optymalne warunki dla regeneracji nerwu. 

Jedną z konsekwencji wynikających z porażenia nerwu twarzowego jest niedomykanie powieki. Skutkuje to wysuszaniem się gałki ocznej. Pacjent powinien wówczas stosować krople nawilżające i na noc zaklejać plastrem niedomkniętą powiekę.  

Pamiętajmy również, by porażoną część twarzy chronić przed wiatrem i zimnem.

Sama asymetria twarzy oprócz defektu wizualnego stanowi poważną barierę w komunikacji i interakcjach społecznych. Może to przyczynić się do obniżenia jakości życia chorych, u których nie uda się uzyskać pełnego wyleczenia. Jeśli pacjent nie podejmie leczenia, mogą rozwinąć się u niego przykurcze mięśni twarzy oraz nieprawidłowe współruchy i grymasy. Takim powikłaniom zapobiega właśnie kinezyterapia i terapia manualna.

Porażenie nerwu twarzowego – rokowania

Co ciekawe, nawet nieleczone porażenie nerwu twarzowego może się samoistnie wycofać. W ciągu pół roku u większości pacjentów nerw odzyskuje swoją funkcję. Dotyczy to porażenia Bella. Inaczej dzieje się w przypadku uszkodzenia nerwu w przebiegu innych chorób.  

Gorsze rokowanie dotyczy osób: 

• z nadwrażliwością na dźwięki, 
• u których objawy utrzymują się ponad trzy tygodnie,  
• z chorobami metabolicznymi (np. cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym), 
• powyżej 60. roku życia.  

W przypadku osób młodych porażenie nerwu twarzowego może być oznaką stwardnienia rozsianego. 

Nie bez znaczenia jest również stopień porażenia nerwu. Lekarz ocenia go w skali House’a i Brackmanna (stopnie I-VI). Im wyższy stopień, tym większe uszkodzenie nerwu twarzowego. Wiąże się to z większym ryzykiem utrwalenia się pewnych dysfunkcji.  

Nerw porażony w wyniku urazu lub jako powikłanie po operacji ma mniejsze szanse na odzyskanie pełnej sprawności. 

Obwodowe porażenie nerwu twarzowego to najczęściej niegroźna dolegliwość. Przy odpowiednim leczeniu nie pozostawia ona po sobie śladów. Pamiętajmy jednak, że każda asymetria twarzy wymaga konsultacji z lekarzem, aby wykluczyć podejrzenie udaru mózgu. 

Przeczytaj również:
Udar mózgu. Poznaj alarmujące symptomy